حرکت جمعیت کشور به سوی پیری یکی از دغدغه‌های اصلی سالهای اخیر کارشناسان اجتماعی و همچنین مسئولان ارشد کشور در تمامی سطوح بود است. به طور خاص طی یک دهه اخیر زنگ هشدار پیری و سالمندی جمعیت ایران در تمامی نقاط کشور به صدا درآمده است که این زنگ در گیلان قوی تر از دیگر نقاط شنیده می شود.
استان گیلان با وجود برخورداری از داشته‌های طبیعی و فضای زندگی مناسب در کنار محیطی بسیار پویا جهت زندگی سالم و جدا از عوامل جدی مخربی همچون آلودگی، طی چند دهه اخیر در سراشیبی پیری قرار گرفته و طبق آمارهای رسمی گیلان از نظر نرخ سالمندی در کشور، سرآمد است.
بر اساس گزارشات رسمی گیلان با سه درصد نرخ سالمندی بالاتر از میانگین کشوری، پیرترین استان است. آمارها نشان میدهد حدود ۱۶ درصد جمعیت این استان در گروه سنی بالای ۶۰ سال قرار دارد که با توجه به جمعیت حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفری استان این عدد به بیش از ۴۰۰ هزار نفر خواهد رسید.
همچنین کاهش نرخ تولد و فرزندآوری در میان گیلانی ها نیز طی سالهای اخیر به دغدغه سالمندی استان افزوده شد. در حال حاضر گیلان با نرخ رشد ۰/۴ (چهاردهم درصد) کمترین نرخ باروری جمعیت را در کشور دارد که نشان از سطح پایین فرزندآوری در این استان دارد.
در همین زمینه برای ریشه یابی عوامل کاهش فرزندآوری خبرنگار ایرنا گفت و گویی کرده با محمدامین کنعانی کارشناس جامعه‌شناسی جمعیت و نیروی انسانی و دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه گیلان تا ابعاد کاهش فزندآوری در استان بهتر دیده شود.
شیب جمعیت جوان به سمت سالخوردگی
دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه گیلان روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: براساس آمار، متوسط فرزندآوری در گیلان به ازای هر یک زن یک فرزند است، در حالیکه در کشورهای توسعه یافته به ازای هر یک زن ۱.۳ فرزند است یعنی فرزندآوری در گیلان حتی از متوسط آمار کشورهای توسعه یافته دنیا هم کمتر است.
کنعانی افزود: البته متوسط فرزندآوری در کشور به ازای هر یک زن حدود یک و نیم فرزند است که این میزان از متوسط فرزندآوری در گیلان و کشورهای توسعه یافته دنیا بالاتر است.
دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه گیلان با اشاره به اینکه گیلان سالمند ترین استان کشور است، اظهار داشت: براساس تعاریف؛ در مبحث سالمندی، دو اصطلاح سالمندی با سالخوردگی متفاوت است و اولی ناظر به فرد و دومی ناظر به جمعیت است.
وی همچنین گفت: افراد را می‌توانیم براساس سن به گروه‌های مختلفی بر اساس قرار داشتن در دوران‌های زندگی‌شان به کودکی، نوجوانی و جوانی؛ دوره میانسالی و دوره سالمندی طبقه بندی کنیم. سه دوره کودکی، نوجوانی و جوانی یک فرد تا ۳۰ سالگی است و ۳۰ تا ۶۰ سالگی را میانسالی و ۶۰ سال به بالا را سالمندی فرد می گویند که مجموع این فرایند را می توان به عنوان فرایند حرکت به سوی سالخوردگی نامید.
کنعانی با بیان اینکه سالمندی فقط به معنای از کارافتادگی نیست، ادامه داد :زمانی که با مفهومی به نام جمعیت سالمند یا فرایند سالخوردگی رو به رو هستیم، معنای آن متفاوت از پیری فردی خواهد بود زیرا بیشتر ناظر به تغییرات و دگرگونی‌هایی در ساختمان جمعیت است.
به گفته وی، در این تعریف چنانچه سهم جمعیت کودکان و نوجوانان کمتر از ۱۵ ساله بیشتر از ۴۰ درصد از کل جمعیت باشد، این جمعیت را جوان می‌نامند. که بر این اساس، جامعه ما تا سرشماری سال ۱۳۶۵ همواره دارای چنین ساختاری بوده است. از حدود سال های ۱۳۶۵ تاکنون به دلیل کاهش میزان‌های زاد و ولد سهم کودکان و نوجوانان از کل جمعیت کاسته شده و در نتیجه در حال حاضر از نظر ساختاری در وضعیت جمعیت جوان رو به سالخوردگی قرار داریم.
مدرنیته و اشتغال، دولبه قیچی فرزند نیاوری
این جامعه شناس دلیل عمده کاهش فرزند آوری در استان گیلان و بطور کل کشور را فقدان اشتغال مناسب و همچنین سبک زندگی به اصطلاح مدرن عنوان کرد و گفت: در حال حاضر اغلب خانواده‌ها تصمیمی برای فرزندآوری ندارند یا در نهایت به تک فرزندی اکتفا می کنند و همین مسئله طی ۳۰ سال اخیر فرزندآوری را به شدت کاهش داده است.
کنعانی افزود: کاهش فرزندآوری اگرچه تصمیم خانواده‌هاست، ولی گزینه ای دلبخواهی زوجین نبوده است؛ خانواده ها بر مبنای شرایط شان برای فرزندآوری تصمیم می گیرند و وقتی شغلی ندارند یا شغل مناسبی که نیازهای زندگی آنها را تامین کند وجود ندارد، برای نگهداشتن وضعیت مناسب زندگی از فرزندآوری خودداری می‌کنند.
وی ادامه داد: علاوه بر بیکاری مردان، امروز جمعیت بانوان که بسیاری از آنها تحصیلکرده نیز هستند و می خواهند زندگی مدرنی داشته و از شغل مناسب برخوردار باشند، با فرصت های شغلی ناپایدار و متزلزل و یا نیاز به تلاش های شبانه روزی برای کمک به معیشت خانواده به دلیل شرایط اقتصادی روبرو می شوند.
استاد جامعه شناسی دانشگاه همچنین به پایه های سست شغلی زنان در جامعه در نتیجه فرزنداوری اشاره کرد و گفت: در مواقع بسیاری ترس از دست دادن کار موجب خودداری زنان از فرزندآوری و یا روی آوردن به تک فرزندی می شود. علاوه بر این قوانین مناسبی برای حفاظت از شغل زنان در دوران فرزندآوری نیست و معمولا به همین دلیل این افراد در هنگام فرزندآوری شغلشان را به راحتی از دست می دهند.
صرفه‌جویی با سرکوب فرزندآوری
کنعانی با اشاره به میزان فرزندآوری در گیلان و مقایسه آن با دیگر نقاط کشور و جهان اظهار داشت: همانطور که پیشتر به ان اشاره شد متوسط فرزندآوری گیلان نسبت به میانگین کشوری و همچنین کشورهای توسعه یافته بسیار کمتر است.
کنعانی این موضوع را به تغییرات و تحولات اقتصادی مرتبط دانست و گفت: تا زمان جنگ، سیستم حمایتی خاصی برای خانواده ها وجود داشت و اگرچه امکانات کم بود اما تقریباً برای همه مردم به صورت یکنواخت وجود داشت؛ ولی پس از جنگ سیاست تعدیل اقتصادی در پیش گرفته شد که این سیاست به معنای کوچک کردن دولت و واگذاری دولت در بخش‌های مختلف به بخش خصوصی بود که برخی از آنها تبدیل به خصولتی شد.
وی عدم حمایت بخش خصوصی از جمعیت شاغل و همچنین ناپایداری شغلی را نتیجه خصوصی سازی عنوان کرد و ادامه داد: همین ناپایداری شغلی بار سنگینی به دوش والدین انداخت که نتیجه آن صرفه جویی خانواده ها در مصرف از طریق کاهش فرزنداوری خود را نشان داد.
این استاد دانشگاه مهمترین موضوع و دغدغه جوانان را برای ازدواج، شغل و شغل مناسب و پایدار دانست و گفت: اشتغال مناسب همراه با دستمزدهای متناسب با تورم نه تنها منجر به تشکیل خانواده خواهد شد ، بلکه با افزایش توان برای خرید مسکل نیز می تواند به راحتی فرزندآوری را ترمیم کرد.
کنعانی با اشاره به تفاوت های فرهنگی و سبک زندگی ایرانی اسلامی با کشورهای غربی گفت: بهبود شرایط اقتصادی یکی از موضوعات تاثیرگذار بر فرزندآوری در کشورماست چرا که فرهنگ مردم این سرزمین با کشورهای دیگر متفاوت بوده و اکنون اگرچه زیر فشار اقتصادی قد علم کند اما فرزند خواهی و تمایل به فرزندآوری همواره جزو فرهنگ ایرانیان است.
