تحولات در شرق اروپا و تنش میان آمریکا و روسیه بر سر اوکراین هر روز پیچیده‌تر می‌شود. برخی کارشناسان یکی از جنبه‌های مهم بحران را توجه به ابعاد اقتصادی و تجاری آن می‌دانند و پروژه خط لوله گازی نورد استریم۲ را محور اصلی آن می‌پندارند.
«جان فاستر» متخصص کانادایی در اقتصاد نفت در مورد تاثیر موضوع انرژی بر بحران اوکراین و تقابل مسکو و واشنگتن، پاسخگوی پرسش‌های پژوهشگر ایرنا بود.
این اقتصاددان معتقد است دلایل مداخله شدید آمریکا در موضوع اوکراین، مخالفت کاخ سفید با پروژه انتقال گاز روسیه به آلمان است و به همین دلیل از هر تلاشی فروگذار نمی‌کند و حتی پی در پی موضوع حمله روسیه به اوکراین را تکرار می‌کند.
فاستر، نویسنده کتاب «نفت و سیاست جهانی: داستان واقعی مناطق درگیری امروز است» بر این باور است که مهمترین انگیزه واشنگتن در موضوع یادشده، حفظ سلطه بر اروپا و کسب بخشی از بازار انرژی قاره سبز است.
وی که سمت‌هایی را در بانک جهانی، بانک توسعه بین آمریکایی، BP و پتروکانادا داشته است، تصریح کرد: بسیاری از کشورها و حتی اوکراین، فرانسه و آلمان هم متقاعد نشده‌اند مسکو قصد حمله داشته باشد اما اگر از سوی واشنگتن تحریک شود ممکن است دست به اقدام بزند.
فشار آمریکا برای توقف پروژه نورداستریم۲
ایرنا: آیا بحران اوکراین ارتباطی با پروژه نورد استرینم ۲ دارد؟
فاستر: اوکراین یک مهره پیاده در بازی شطرنج قدرت است. واشنگتن، انرژی روسیه را تهدیدی برای رهبری جهانی آمریکا و امنیت انرژی اروپا می‌داند. این کشور به دنبال تضعیف روسیه از نظر سیاسی و اقتصادی از طریق جلوگیری از ارسال گاز روسیه به اروپاست. ایالات متحده مایل است به اوکراینی کمک کند که تحت حمایت خودش است هرچند اقتصاد آن در وضعیت بدی قرار دارد.
کی‌یف از خطوط لوله کنونی که گاز روسیه را از طریق اوکراین به اروپا می‌رساند سود کسب می‌کند. به همین دلیل این کشور نگران است با پروژه نورد استریم۲، درآمد قابل توجهی را که به دلیل هزینه‌های ترانزیت مرتبط با خطوط لوله داخلی کسب می‌کند، از دست بدهد.
اوکراین یک مهره پیاده در بازی شطرنج قدرت واشنگتن است.روسیه بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی در جهان و دومین صادرکننده بزرگ نفت پس از عربستان سعودی است. برای اقتصاد این کشور خطوط لوله و مسیرهای دریایی جهت دسترسی به بازارها حیاتی هستند. روسیه تلاش می‌کند نفت و گاز خود را به خریداران در آسیا و اروپا بفروشد. به همین دلیل نورد استریم۲ ویژگی تجاری دارد ضمن آنکه پس از ساخت و آغاز به کار، هزینه‌ای را بابت حمل‌ونقل به روسیه تحمیل نمی‌کند و در مقابل دسترسی مسکو به بازار هدف را بسیار کوتاه‌تر از خطوط لوله قدیمی و از طریق قلمروی اوکراین می‌کند.
ایرنا: چرا آمریکا تلاش دارد به هر قیمتی از تکمیل پروژه نورد استریم۲ جلوگیری کند؟
فاستر: نخستین خط لوله روسیه به آلمان، نورد استریم۱، بیش از ۱۰ سال است که با موفقیت کار کرده؛ آن خط لوله حاصل سرمایه‌گذاری مشترک گازپروم روسیه و شرکت‌های انرژی اروپایی است.
آمریکا حتی برای تمام نشدن پروژه، اندکی پس از آغاز ساخت این خط لوله در سال ۲۰۱۸ وارد عمل شد و قانونی را تصویب و یک کشتی سوئیسی حمل‌کننده لوله‌های بزرگ گاز را تحریم کرد. این فشار سبب شد سوئیس از پروژه خارج شد و دو کشتی روسی این وظیفه را برعهده گرفتند. کاخ سفید همچنین پیمانکاران آلمانی را تهدید کرد اما آنها به کار خود ادامه دادند.
نورد استریم۲ نیز به طور مشترک توسط شرکای روسی و اروپایی تامین مالی شده است. تحریم‌های آمریکا، ساخت آن را یک سال و حتی بیشتر به تاخیر انداخت. این خط انتقال گاز در حال حاضر تکمیل شده اما پیش از راه‌اندازی، در انتظار صدور گواهینامه از سوی آلمان است.
اروپا خواهان این گاز است و روسیه نیز می‌خواهد آن را بفروشد؛ در این شرایط ایالات متحده این ادعا را مطرح می‌کند که روسیه در آستانه حمله به اوکراین است؛ واشنگتن تهدید می‌کند در صورت انجام این اقدام تحریم‌های غرب را با شدت بی سابقه ای به اجرا در می‌آورد که از جمله آن لغو پروژه نورد استریم۲ است.
واشنگتن می‌خواهد بخشی از بازار گاز اروپا را در اختیار داشته باشد تا گاز خود را به آن صادر کند. اما گاز ایالات متحده اکنون پنج برابر گرانتر از گاز روسیه است.
آمریکا به دنبال بازار گاز اروپا
ایرنا: چرا واشنگتن تلاش می‌کند صدور گاز روسیه را قطع و آن را جایگزین کند؟ آیا فقط بحث منافع مالی مطرح است؟
فاستر: دلایل واشنگتن هم ژئوپلیتیک و هم تجاری است. فراکینگ (تولید گاز شل از شکست لایه‌های رسوبی) آمریکا را به بزرگترین تولیدکننده گاز و صادرکننده LNG در جهان تبدیل کرده است. واشنگتن می‌خواهد بخشی از بازار گاز اروپا را در اختیار داشته باشد تا گاز خود را به آن صادر کند. اما گاز ایالات متحده گرانتر از گاز روسیه است زیرا واشنگتن آن را با قیمت‌های بالایی به فروش می‌رساند که در وضعیت کنونی پنج برابر بیشتر از قیمت‌های بلندمدت برای گاز روسیه است. در حال حاضر اتحادیه اروپا ۴۰ درصد گاز خود را از روسیه تامین می‌کند.
واشنگتن تلاش می‌کند در بازار بزرگ اروپا، جانشین گاز روسیه شود اما با تکمیل نورد استریم۲ که اکنون منتظر تائید مقررات آلمان است، این روند دچار مشکل جدی می‌شود.
ایرنا: چرا آلمان ترجیح می‌دهد خط لوله نورد استریم۲ را تکمیل کند؟
فاستر: پنج شرکت بزرگ اروپایی از جمله «رویال داچ شل»(شرکت نفت‌وگاز هلندی-بریتانیایی) در نورد استریم۲ سرمایه‌گذاری کرده‌اند. تفکر دو طرف اروپایی و روسی در این پروژه برد_برد است و هر دوی آنها از خط لوله سود می‌برند. روس‌ها می‌خواهند بفروشند؛ اروپایی‌ها می‌خواهند بخرند.
صنعتگران آلمانی به دنبال گاز روسیه هستند زیرا برای آنها بسیار ارزانتر از گاز آمریکا تمام می‌شود.
رویکرد دوگانه آمریکای موضوع را در برد و باختی می‌بیند. صنعتگران آلمانی به دنبال گاز طبیعی ارزان قیمت هستند و می‌توانند این نیاز خود را با قیمت‌های بلندمدت پایین از گازپروم خریداری کنند.
نورد استریم۲ به صورت مستقیم گاز را از روسیه و از طریق دریای بالتیک به آلمان انتقال می‌دهد این یک مسیر امن است. اروپا در حال حاضر به دلایل مختلف با کمبود گاز مواجه است. رهبران آلمان و فرانسه در حال تماس با روسیه هستند. به نظر می‌رسد آنها متقاعد نشده‌اند که روسیه قصد حمله به اوکراین را دارد، مگر اینکه از سوی دیگران تحریک شود. آنها می‌دانند که تحریم‌های جدید علیه روسیه می‌تواند به شدت به اقتصاد کشورهای اروپایی از جمله این دو کشور آسیب برساند.
در سال ۲۰۲۰، قیمت‌های نقدی حدود نصف قراردادهای بلندمدت گازپروم بود اما در سال ۲۰۲۱ به دلایل متعدد تا ۷ برابر افزایش یافت.آلمان پس از حذف تدریجی سوخت‌های هسته‌ای و زغال‌سنگ، بر انرژی گاز به عنوان یک سوخت جایگزین حساب ویژه‌ای باز کرده است.
صنعتگران آلمانی به دنبال گاز روسیه هستند زیرا برای آنها بسیار ارزانتر از گاز آمریکا تمام می‌شود. اکنون آلمان تنها چند روز ذخیره گازی دارد. نوسان‌های کوتاه‌مدت در قیمت‌ها بر مشکلات آنها اضافه کرده است. واردات گاز اتحادیه اروپا به‌ویژه در شکل کوتاه‌مدت آن اکنون بر مبنای قیمت نفت خام محاسبه می‌شود که برای مصرف‌کنندگان هزینه بالایی دارد. علاوه بر این، آلمان پس از حذف تدریجی سوخت‌های هسته ای و زغال‌سنگ، بر انرژی گاز به عنوان یک سوخت جایگزین حساب ویژه‌ای باز کرده است.
ایرنا: چرا لهستان و اوکراین با خط لوله نورد استریم۲ مخالف هستند؟
فاستر: فرض لهستان و اوکراین این است که اگر نورد استریم۲ راه‌اندازی شود، گاز کمتری از سوی روسیه از طریق خطوط لوله در قلمروی کشورهایشان به سوی اروپا ترانزیت می‌شود. بنابراین، درآمد آنها از انتقال گاز کمتر خواهد بود.
اوکراین هزینه‌های ترانزیت کلانی - سالانه حدود ۲ میلیارد دلار- دریافت می‌کند و می‌خواهد به هر طریقی این منافع را حفظ کند. با این حال هر دو کشور لهستان و اوکراین دشمن روسیه هستند و از دیدگاه مسکو، مسیرهای ترانزیت انتقال گاز از طریق خاک کشورهای متخاصم، غیرقابل اتکاست.
نورد استریم۲ از این جهت بحث‌برانگیز است که باعث شکاف در بین اروپایی‌ها شده است. لهستان و اوکراین به دلیل منافع ترازیتی به شدت با آن مخالفت می‌کنند. در مقابل آلمان، اتریش، جمهوری چک و دیگر کشورها این پروژه را قبول دارند و خواستار تکمیل و آغاز به کار آن هستند.
نورد استریم۲ از این جهت بحث‌برانگیز است که باعث شکاف در بین اروپایی‌ها شده است. لهستان و اوکراین به دلیل منافع ترازیتی به شدت با آن مخالفت می‌کنند.
روسیه بازار جایگزین چین را هم دارد
ایرنا: اگر تکمیل فرایند پروژه نورد استریم۲، ممنوع و متوقف شود، چه اتفاقی برای بازار انرژی اروپا رخ می‌دهد؟
فاستر: اروپا، به‌ویژه آلمان، به گاز طبیعی روی آورده است زیرا می‌خواهد خود را از زغال‌سنگ و انرژی هسته‌ای جدا کند و به سمت انرژی «سبز» برود. برلین گاز را به عنوان یک سوخت انتقالی در این فرایند می‌بیند.
اگر نورد استریم۲ لغو شود، رقابت بین معامله‌گران انرژی باعث افزایش قیمت انرژی خواهد شد و صنعت اروپا متضرر می‌شود. در این شرایط خانواده‌ها مجبور می‌شوند هزینه‌های بیشتری را برای قبض گرمایش و انرژی پرداخت کنند. حتی این احتمال هم مطرح شده است که انرژی در اروپا جیره‌بندی شود.
اتحادیه اروپا ۴۰ درصد گاز خود را از روسیه وارد می‌کند. برای روسیه، مسیرهای عبور از اوکراین و لهستان به دلیل دشمنی‌های موجود در هر دو کشور غیرقابل اطمینان است. اوکراین یک قرارداد بلندمدت با گازپروم برای ترانزیت گاز تا سال ۲۰۲۴ دارد و با وجود تعهد روسیه به ادامه کار آن خط لوله تا زمان مقرر اما کی‌یف به شدت خواستار تداوم آن در دوره‌های بعد نیز است.
ایرنا: توقف نورداستریم۲ چه تاثیر بر روسیه دارد؟
فاستر: توقف فعالیت این پروژه البته برای روسیه با کاهش سود همراه است اما در هر صورت مسکو یک بازار راهبردی جدید را در چین دارد. دو سال پیش، خط لوله قدرت سیبری (Power of Siberia) انتقال گاز از شرق سیبری به شمال شرق چین را آغاز کرد و اکنون دو کشور برای ساخت خط دوم هم توافق کرده‌اند.
راه‌اندازی این خط لوله می‌تواند توقف یا تاخیر استفاده از نورد استریم۲ را برای کاخ کرملین تا حدودی جبران کند.
ایرنا: آینده بحران کنونی بین روسیه و آمریکا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فاستر: ناتو به ویژه آمریکا از مدت‌ها پیش در این زمینه با روسیه مشکل داشت زیرا واشنگتن اعتقاد دارد تقویت روابط انرژی اروپا با روسیه هژمونی آمریکا را تضعیف می‌کند. از نظر مسکو، ناتو تحریک‌آمیز رفتار می‌کند و برای روسیه یک تهدید محسوب می‌شود.
واشنگتن اعتقاد دارد تقویت روابط انرژی اروپا با روسیه هژمونی آمریکا را تضعیف می‌کند. از نظر مسکو، ناتو تحریک‌آمیز رفتار می‌کند و برای روسیه یک تهدید محسوب می‌شود.در زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، غرب در زمینه عدم گسترش ناتو به حوزه نفوذ روسیه تضمین داده بود اما این تعهد اکنون نقض شده است. در دسامبر ۲۰۲۱(آذر-دی ۱۴۰۰)، روسیه پیش‌نویس طرحی را به ایالات متحده و ناتو ارائه کرد و پیشنهادهایی را در زمینه طراحی جدید امنیتی اروپا داد. مسکو خواستار اجرای این اصل شد که اعضا و از جمله ایالات متحده امنیت خود را به ضرر امنیت سایر اعضا تقویت نکنند.
اکنون اوکراین نسبت به جدی بودن تهاجم روسیه به اوکراین تردید دارد؛ فرانسه و آلمان نیز به دلایل اقتصادی مخالف رویکرد تحریمی آمریکا هستند. این دو قدرت اروپا متقاعد شده‌اند که در صورتی که روسیه تحریک شود ممکن است حمله کند. در هر صورت شرایط بسیار خطرناک است و ممکن است به راحتی تنش بزرگی ایجاد شود.
