پژوهشگر اسطوره‌شناس در این زمینه به ایرنا گفت: این پختنی سپند خوراکی آیینی و آمیخته‌ای از دانه‌های خرد شده گندم با هاون سنگین و رشته‌های گوشت گاو یا گوسپند است که آن را در دیگ‌های سفالین دسته‌دار بر روی تژگاه و تنور آتشین و به آرامی می‌پزند.
سجاد شکری یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: پخت هلیم از شب هنگام تا بامداد نخستین روز اسفندماه با گردانش مادر یا زنان در خانه به طول می‌انجامد.
شکری با بیان اینکه فرآیند پخت هلیم سپند با آیین‌های ویژه‌ای همراه بوده است، ادامه داد: فراهم آوردن پوشینه‌های پاکیزه، پیروی از رویکرد نیاکان و شست و شوی تن، نجوای نیایش‌هایی اسطوره‌ای از سوی مادر برای دور ماندن از پلیدی و پلشتی و ناخوشایندی و رهایی سرزمین از بند دیو چپاولگر خشکسالی «اپوش» و گریز از دیو تنبلی و خواب آلودگی «بوشیاس» و پویشی نمادین برای نبرد با اهریمن و بد اندیش و همچنین آرزوی جاودانگی و تندرستی خانمان از جمله این سنت‌هاست.
استاد دانشگاه فرهنگیان شیراز با اشاره به اینکه از روزگاران دور در فرآیند پخت هلیم، گوسپند برگزیده رمه را چندین شبانه روز از آب و کاهدانه‌ی پاکیزه برخوردار می‌کردند، افزود: از این هلیم، افزون بر خانواده، باید بهره‌ای به همسایگان در چهارچوب آیین کاسمسا (کاسه همسایه) داده شود.
شکری گفت: دو انگاره بنیادین پیرامون خوراک هلیم یا هریسه در کهن‌ترین پنداره های آن وجود دارد، ابتدا خوراک از راه شکار ورزی و بعد هم خوراک از راه گردآوری دانه‌های گیاهی.
این اسطوره‌شناس ادامه داد: پخت آیینی هلیم، خود نشانه‌ای از کوچ، شکارگری، زبردستی، هوشمندی و همزمان کاشت گیاهان و گندمینه‌ها و بازتاب جنب‌وجوش در زندگی ایرانیان به همراهی گسترش کاوش در دامنه خوردنی های گروه های پیشا تاریخی است.
وی بیان کرد: شاید بتوان مهمترین ویژگی این خوراک را، جهش پیش رونده رفتار گروهی و زیستی در تبار پیشین انسان برپایه نقش بی تکرار زنان در سرپرستی گروه‌ها و گردانندگی روش خوراک‌دهی بر پایه همکاری و بهره‌بری دانست.
شکری با بیان اینکه پخت هلیم در پگاه هرمزد روز اسفند (نخستین روز ماه در گاهشماری ایرانی) نشانه‌ای از رخ نمون باور ژرف به قدرت کهن الگوی زنانه «بزرگ مادر آغازین» و پیوند بشر پیشا تاریخ با نهاد مادینه هستی است، افزود: گذار از روزگار غارنشینی و شکارورزی و آغاز زندگی کشاورزی و برزیگری دهگانی، هنگامه مادر شاهی و آوردگاه پیدایی قدرت بار آوری و آفرینندگی زن در سرزمین ایران است.
وی ادامه داد: با پژوهش در گاهشماری و جشن‌ها و آیین‌های کهن ایرانی پی می‌بریم که پخت هلیم در نزد مردمان اقلید، در بامداد هرمزد روز و آغاز ماه اسفند، گویای جایگاه بلند زاد روز امشاسپند اسپندگان در روند سگالش کیهان و سرنوشت آدمی در چهار چوب یکتاپرستی است.
این پژوهشگر اسطوره گفت: «سپنته آرمئیتی» یکی از ایزد بانوان و امشاسپندان و کیش کهن مزدیسنا است که در زبان اوستایی، سپنته آرمیتی یا سپنت ارمیتی یا سپند آرامئیتی و در زبان پهلوی «سپندارمذ» یا سپندارمت خوانده می‌شود.
شکری افزود: این ایزدبانو نمادی از شیدایی راستین، نمود مهر آفرینی، فروتنی و پاسداشت ارزش بانوان است که در هنگامه بامداد اسفندماه، به خواست اورمزد رایومند، آن «اوخشیدار» دانا، پای بر گستره گیتی می گذارد.
این استاد دانشگاه معتقد است: جشن اسپندگان پیشوازی برای نوروز است.در زبان پارسی میانه واژه «نوک روچ» یا نوگ روز، نخستین روز فروردین و پیشانی سال نو است که پس از اسپند ماه می‌آید.
شکری گفت: پخت هلیم در اقلید نشانه‌ای از پایبندی سنتی و آیینی به نگاهداشت جشن‌ها در گاهشماری کهن ایران و شناخت ژرف و پیوسته‌ای از دگرگونی نقش زن به عنوان نیروی برتر مادینه و پایگاهی سودمند و پاک در کیهان به شمار می‌آید.
وی ادامه داد: پخت این خوراک سپند در پگاه نخستین روز اسفندماه از سوی مردمان اقلید، نشانه‌ای از باوری دیرینه به آفرینش ایزدبانوان نیک‌روش و امشاسپندان بالا برز در کنار پنداره‌ها و اندر یافت‌های ژرف برخاسته از پیچیدگی ساختارهای آیینی در زندگی ایرانیان است.
این پژوهشگر اسطوره‌شناس معتقد است: ایزدبانوان سترگی چون اردوی سوره آناهیتا و «اَرد اَشی» خروه‌َمند، «رَشن»، «چیستا»، «دینو» و امشاسپندان مادینه سپندار آرمئیتی، «هئوروتات» و «امرتات»، گواهان پژواک آوای جاودانه زن در گوش اندیشه مردمان ایران به شمار می‌آیند.
شکری افزود: پخت خوراک‌های سپند «هلیم بامداد اسفندماه در اقلید» گویای آمیختگی نگاه آیینی، پایبندی به گاهشماری پیکرک‌ها و آفرینه‌های آسمانی و افزون بر این، جلوه‌ی پویای زن و مادر و باور دیرپای به فرتاش نیرویی جاودان و قدرتمند است و در پیرامون آن می‌توان بنیان‌های پیوندی ناگسستنی را دید که در پیچ و تاب گذر از پیشا تاریخ به گاهان تاریخی، نهان‌گاه شگرف، ژرف و ارزشمند خویش را زنده نگه داشته‌اند و بی‌گمان این بخش گسترده از گنجینه‌ی فرهنگ، بیش از این نیازمند پژوهیدن و گفتمان مردم شناسانه است.
شهرستان اقلید در ۲۶۷ کیلومتری شمال شیراز قرار دارد.
گفت و گو از: سید مهدی مرتضوی
