عقیل مصطفوی در یادداشتی به بیان شش راهکار ساده و مؤثر برای نمازخوان کردن نوجوانان پرداخته است که در ادامه می‌خوانیم:
از دغدغه‌های مهم و همیشگی بسیاری از پدر و مادرها در نماز خوان کردن بچه‌ها به خصوص نوجوان‌ها، کاهلی و کسالت آنها در این زمینه است؛ به راستی چه راهکارهایی در جهت نمازخوان کردن بچه‌ها می‌توان به کار بست تا میزان تقید و تعهد آنها به ادای فریضه الهی به صورت پایدار بیشتر شود؟
در این زمینه به بیان نکات و راهکارهایی می‌پردازیم که هرکسی با تداوم در عمل کردن به آنها، قطعاً تأثیرات خوبی در رغبت فرزندان خود به نماز مشاهده خواهد کرد.
۱- استفاده از تکنیک خوشایندسازی:
طبیعی است که بچه‌ها در ابتدا برای انجام یک کار به صورت روزانه مقاومت می‌کنند و با رفتارهایی نظیر کاهلی، فراموشی و آوردن بهانه‌هایی، از انجام آن کار سرباز می‌زنند، ولی اگر پافشاری والدین همراه با خوشایندسازی باشد، منجر به ایجاد رفتار دلپسند برای فرزندان خواهد شد.
لذا توجه والدین به ویژه مادر خانه باید بر روی فراهم شدن شرایط و خوشایندسازی متمرکز شود؛ مثلاً اگر نوجوان، معمولاً صبح‌ها با اکراه برای نماز بلند می‌شود، خب باید قبلش شرایط سحرخیزی را برای او فراهم کرد. طبیعی است که اگر شب هنگام، دیر به رختخواب برود، باعث می‌شود که دیر برای نماز صبح بیدار شود و طبیعتاً حس خوبی هم برای بیدار شدن نخواهد داشت. در حالی که اگر شب گذشته به موقع استراحت کرده باشد، بهتر برای نماز صبح بیدار می‌شود.
اگر به صورت کلی روی شرایط انجام نماز و خوشایندسازی آن برای بچه‌ها متمرکز شویم، بهتر نتیجه می‌گیریم؛ مثلاً می‌توان با خانواده قرار گذاشت که همگی با هم در یک وقت مشخصی نماز را با جماعت بخوانیم. این کار، نوعی همنوایی اجتماعی در اعضای خانواده ایجاد می‌کند که ناخودآگاه باعث ایجاد کشش در اعضای خانواده برای انجام نماز در کنارهم می‌شود. البته باید در خواندن نماز به جماعت، صبر و حوصله فرزندان را هم در نظر گرفت و آن‌قدر طولانی نشود که از حوصله بچه‌ها خارج شود.
۲- خستگی، گرسنگی و بی حوصلگی بچه‌ها را درنظر گرفت و برای آن برنامه داشت:
گاهی فرزند ما ممکن است خسته، گرسنه یا بی حوصله باشد، در اینجا ابتدا باید خستگی، گرسنگی یا بی حوصله گی او را برطرف کرد، سپس از طریق خوشایندسازی او را به نماز دعوت کنیم. از این رو لازم است اخلاق فرزندمان را بدانیم چیست و بعد برای نماز، او را تشویق کنیم؛ گاهی مثلاً با ده دقیقه گفتگو با نوجوان یا بازی کردن با او یا تعریف کردن از او و … حوصله نوجوان سرجایش می‌آید و آن وقت می‌توان از او برای به جا آوردن نماز انتظار داشت، اما نباید مستقیم به او بگوییم که نماز بخواند، بلکه در بیشتر اوقات باید سعی کنیم به صورت غیرمستقیم مانند اشاره، آوردن سجاده نماز، صدای اذان، اعلام نماز جماعت در خانه و… این پیام را به او بدهیم.
۳- از زیاده روی کردن در تذکر خودداری کنیم:
انسان به خاطر گرایشی که به آزادی و انتخاب دارد، فطرتا دوست ندارد، چیزی به او تحمیل شود و کاری را تحت اجبار انجام دهد. به همین خاطر نسبت به کارهایی که به او تحمیل می‌شود، واکنش منفی نشان می‌دهد و مقاومت می‌کند، هرچند بداند که آن کار برای او مفید است. بنابراین توصیه‌ها و تذکرها به افراد را در حد امکان باید به صورت غیر مستقیم انجام داد.
۴- باید الگوی خوبی در به جا آوردن نماز برای بچه‌ها باشیم:
بیشترین سرمایه گذاری در تربیت بچه‌ها باید بر روی تربیت عملی باشد. همین که صدای اذان بلند شد، پدر و مادر سریعاً جلوی چشمان بچه‌ها مشغول خواندن نماز شویم. جالب است که بسیاری از یادگیری‌ها و تکرار رفتارها در بچه‌ها از طریق مشاهده مکرر اتفاق می‌افتد. لذا مشاهده مکرر نماز والدین توسط بچه‌ها، باعث الگوگیری در آنها می‌شود.
۵- توجه به روابط بچه‌ها:
دوره نوجوانی، دوره‌ای است که به شدت تحت تأثیر اطرافیان قرار می‌گیرند و ناخواسته تأثیر می‌پذیرند. طبیعتاً دوستی و معاشرت با افرادی که اهل نماز نیستند، به مرور در رفتار آنها تأثیر منفی خواهد گذاشت. لذا زمینه ارتباط بچه‌ها با دوستان و مکان‌های مذهبی را باید بیشتر کرد. مشاهده این موارد، الگوگیری مثبت را در بچه‌ها تقویت می‌کند. امام علی (علیه السلام) فرمودند: «جَلیسُ الخَیرِ نِعمَةٌ، جَلیسُ الشَّرِّ نِقمَةٌ؛ [۱] همنشین خوب نعمت و همنشین بد، بلا و مصیبت است.»
۶- نماز را برای بچه‌ها باید به امر مقدس تبدیل کرد:
والدین بهتر است در حضور بچه‌ها از شخصی که نمازش را ادا می‌کند، تعریف کنند یا مثلاً از شخصیت‌های مذهبی و دیندار در فیلم‌ها تعریف کنند تا کم کم ذهنیت مثبتی در بچه‌ها ایجاد شود و گرایش درونی به انجام رفتارها و مناسک دینی در آنها فعال گردد.
پی نوشت:
[۱]. شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم ج ۳، ص ۳۵۶، ح ۴۷۱۹ و ۴۷۲۰.
