محمد حسن نخجوانی /
محیط زیست شهری
هوا:
هوا احتمالا نام آشنا ترین وجه محیط زیست شهری می باشد. از حدود 50 سال قبل، تهران پرجمعیت ترین شهر کشور دچار آلودگی هوا شد. با گذشت زمان نه تنها مشکل آلودگی هوای تهران رفع نشد بلکه دیگر کلانشهرهای کشور هم گرفتار آن شدند و مشخص است اگر چاره اندیشی نشود علاوه بر کلانشهرها، بتدریج همه شهرهای کشور دچار آلودگی هوا خواهند شد.
آلاینده هایی که عموماً در شهرها مورد پایش قرار می گیرند عبارتند از :
1- منوکسید کربن 2- دی اکسید گوگرد 3- اکسیدهای نیتروژن 4- ذرات معلق.
اما تعداد کل آلاینده ها بسیار بیشتر از این موارد است. برای مثال در هوای تهران میزان بالایی از ازن، بنزن و ذرات آزبست در مقاطعی از سال گزارش شده است. در سالیان نه چندان دور، مونوکسید کربن و سرب اصلی ترین آلاینده های هوا بودند اما با انژکتوری شدن موتور خودروهای سواری از یک طرف و حذف تتراتیل سرب از بنزین از طرف دیگر، غلظت این دو آلاینده کاهش چشمگیری یافت. هم اکنون آلاینده شاخص هوا در بیشتر شهرها، ذرات معلق کوچکتر یا مساوی 2.5 میکرون است که اختصاراً به آنها PM2.5 گفته می شود. ذرات معلق ممکن از ناشی از احتراق سوخت، سایش اجزای موتور، لنت ترمز یا لاستیک باشند و یا ممکن است منشا در خاک داشته باشند.
هر منطقه شرایط اقلیمی خاص خود را دارد بنابراین پیشنهاد می شود مدیران شهری مستقلاً منشا آلودگی و سیاهه انتشار آلاینده های شهر خود را تهیه نمایند. برابر با اطلاعات موجود در اکثر شهرهای کشور، منشا آلودگی هوا در داخل شهرهاست. در تهران برابر با گزارش سال 1397 شرکت کنترل کیفیت هوا در مورد آلاینده شاخص PM2.5 سهم منابع ثابت ( کارخانه ها و ساختمانها) 30 درصد و سهم وسایل نقلیه 70 درصد است. به همین ترتیب سهم وسایل نقلیه ای که نقش زیادی در انتشار آلاینده شاخص PM2.5 را دارند به شرح زیر است:
|
کامیونها |
23 درصد |
|
اتوبوسهای واحد |
12 درصد |
|
سایر اتوبوسها |
18 درصد |
|
موتورسیکلتها |
10 درصد |
همانطور که ملاحظه میشود برخلاف تصورات گذشته، موتورسیکلتها و اتوبوسها و کامیونها هرکدام نقش قابل توجهی در انتشار ذرات معلق PM2.5 دارند.اقداماتی نظیر معاینه فنی خودروها و ایجاد محدوده های تردد ممنوع، با ارزش هستند اما توان رفع آلودگی هوای تهران را ندارند. اقدام اصلی جهت رفع آلودگی هوای شهری چون تهران، کاهش تقاضای سفر و افزایش کمی و کیفی سامانه های حمل و نقل عمومی است که در بخش مربوطه به آن خواهیم پرداخت.
در یکی دو دهه اخیر برخی شهرهای کشور با نوع جدیدی از آلودگی هوا مواجه شدند که منشا آن خارج از حوزه شهری بود. ریزگردها، ذرات بسیار بسیار ریز خاک هستند که در اثر خشکسالیهای ممتد پبوندشان با بافت اصلی خاک سست شده و در اثر وزش باد به هوا بر میخیزند. ریزگردها بعلت سبکی بسختی مجددا بر زمین خواهند نشست و به همین دلیل این توانایی را دارند که همراه جریانات هوا کیلومترها مسافت را بپیمایند و وارد فضای شهرها شوند. متاسفانه این نوع آلودگی هم رو به افزایش است. تثبیت خاک و توجه به حقابه محیط زیست مهمترین روش مقابله با این نوع از آلودگی هوا است که هردو خارج از حیطه اختیارات مدیران شهری می باشند.
