پیرامون کشتیرانی در ایران، اسناد و مدارک بسیار کمی موجود است. در منابع یونانی از شکست جنگ دریایی نیروهای هخامنشی در دریای اژه سخن گفته شده، همچنین در برخی از منابع به وجود کشتی‌های ایرانی در بنادر یمن در دوره ساسانی اشاره شده است. با این وجود کمبود روایت‌ها در این زمینه را می‌توان ضعف ایرانیان در کشتیرانی دانست؛ چیزی که در قرون اخیر منجر به سیادت اروپاییان در آب‌های جنوب ایران و همچنین عقب ماندگی این کشور از دنیای تجارت مدرن شد.
سابقه دیرینه کشتیرانی در ایران به ادوار پیش از حمله مغول بازمی‌گردد. بررسی نخستین گزارشات از قرن نوزدهم در این باب حاکی از وجود شناورهایی نه چندان پیشرفته با خدمه‌هایی فاقد مهارت دریانوردی در دریاچه ارومیه است. نبردهای طولانی ایران با روسیه در این سال‌ها عاملی برای توسعه فن کشتی‌سازی بود که از آن جمله می‌توان به انحصار امتیاز کشتیرانی و دریاسالاری عباس میرزا در دریاچه ارومیه توسط محمد شاه اشاره نمود که به تدریج با استخدام استادی کشتی‌ساز از باکو و تعدادی نجار موفق به ساخت کشتی بزرگی با ظرفیت یکصد تن در شیشوان شد که حمل مال التجارة میان مناطق همجوار دریاچه ارومیه به وسیله آن صورت گرفت.
از طرفی دولت انگلستان برای محافظت از منافع خود در هندوستان، رقابت با روسیه و انتقال کالا به نواحی مرکزی ایران، درصدد کسب مجوز کشتیرانی بر روی رودخانه کارون برآمد که آنها را از مزایای سیاسی و اقتصادی نیز بهره‌مند می‌نمود. از جمله کوتاه‌تر بودن و ایمنی مسیر تجارتی کارون نسبت به مسیر خشکی و به دنبال آن کاش هزینه حمل و نقل و همچنین افزایش نفوذ قدرت سیاسی-اقتصادی انگلیس در منطقه به دلیل پراکندگی و عدم حضور حکومت مرکزی در ایالت خوزستان.
این تجارت سه حوزه منطقه‌ای محلی، ملی و بین‌المللی را تحت‌الشعاع قرار می‌داد که حوزه ملی شامل شهرهای محمره، ناصری، شوشتر و دزفول، حوزه ملی ایالات بختیاری، لر و شهرهای اصفهان و تهران و مهم‌ترین حوزه آن یعنی حوزه بین‌المللی مربوط به بنادر خلیج فارس (بصره و کویت)، کشورهای اروپایی به خصوص انگلستان و پس از آن روسیه، آلمان و خاور دور نظیر هنگ‌کنگ و هند بود.
در نهایت با ورود نفت به عرصه اقتصادی ایران از اهمیت تجاری کارون کاسته شد و با گسترش خطوط راه‌آهن به‌تدریج بیشترین حمل و نقل کالا و مسافر از طریق راه‌آهن صورت گرفت. اسناد بجا مانده از دوره قاجار نیز، حضور غربی‌ها، به ویژه انگلیسی‌ها در جنوب ایران را اثبات می‌کند. یکی از انواع از این دست اسناد، بیمه نامه‌های دریایی هستند.
بیمه نامه‌های مذکور در خصوص انواع خسارت، دزدی‌ها، تصادفات، آسیب دیدگی‌های ناشی از حشرات، به دریا ریختن کالا برای نجات کشتی در مواقع ضروری همچنین آسیب‌های ناشی از دیگ بخار کشتی، مه‌زدگی و در مجموع همه خطرات و حوادث ناشی از مسافرت‌های آبی، زمینی، شرایط نامطلوب آب و هوایی و ناوبری تنظیم شده‌اند.
منبع: تجارت‌خانه جهانیان اصفهان؛ نسیم سعید؛ کارشناسی شده در مرکز اسناد و کتابخانه ملی اصفهان
انتهای پیام
