عصر ایران؛ امید جهانشاهی - خبر تلخ خودکشی خانم زهره فکور صبور، بازیگر سینما و تلویزیون، مرا به یاد خودکشی خانم شیده لالمی انداخت که از روزنامه نگاران موفق و فعال حوزه اجتماعی بود.
او هم تقریباً هم سال ایشان بود و همسری و فرزندی نداشت. و البته این دو بواسطه شغل و فعالیت شان شناخته شده اند و مسلماً هستند خانم هایی که شرایطشان آدم را یاد خودکشی خانم فکور صبور می اندازد اما خبر خودکشی شان رسانه ای نمی شود.
در کنار خبر خودکشی ایشان، فایل ویدیویی آخرین مصاحبه وی در رسانه های اجتماعی بازنشر شد که بسیار جای تامل دارد.
در این فایل ویدیویی که مربوط به مصاحبه با برنامه تلویزیونی «زنده رود» در تاریخ ششم اسفند است، خانم فکور صبور در پاسخ به این سؤال که اگر به بیست و پنج سال پیش بازمی گشتید باز هم این مسیر را انتخاب می کردید، می گوید « خیلی صادقانه بگویم اگر عقل الآنم را داشتم، ازدواج می کردم و بچه هایم را بزرگ می کردم، شوهر می دادم، زن می دادم، این کارها را می کردم. اگر هم روزی بچه دار شوم، نمی گذارم هیچ وقت وارد این حرفه بشود و ترجیح میدهم برگردد به یک زندگی عادی» و مجری در توصیف آن می گوید: «یه زندگی سنتی معمولی.»
شاید ریشه برخی فشارها که منجر به خودکشی می شود، دقیقا همین جاست.
ازدواج کردن و بچه دار شدن تعبیر می شود به زندگی «سنتی و معمولی» و در مقابل آن زندگی به اصطلاح «مدرن و موفق» قرار دارد که در آن «دیده شدن» ملاک موفقیت است.
طبیعتاً وقتی جوانی در مواجهه با این ساختار کلیشه ای تقابل زندگی «سنتی و معمولی» در برابر زندگی «مدرن و موفق» قرار می گیرد می کوشد راهی بجوید و با هر قیمتی بجنگد برای ساختن یک زندگی «مدرن و موفق» که در این کلیشه جعلی، «سنتی و معمولی» بودن به معنای عقب افتاده و حقیر بودن است.
در سریال پایتخت نقی جمله ای داشت که می گفت «چرا وقتی می خواهید بگویید چیزی بد است می گویید معمولی است. مگه معمولی بد است.» در سخن ساده نقی نکته ای مهم نهفته است.
در دوران پهلوی برای تسریع و تشدید فشار برای مدرن کردن کشور، روستایی را تحقیر کردیم با شخصیت صمد. روستایی را مضحکه ای دیدیم در مقابل کراواتی های شیک پوش شهری. نه تنها این قصه نهادینه شد که به تصویر ایرانی در مقابل غربی هم سرایت کرد. به رویمان نقاب زدیم شاید شبیه از ما بهتران شویم. نشد. خودمان را هم گم کردیم.
از عباس کیارستمی پرسیدند چگونه هنرمند می تواند جهانی شود گفت وقتی واقعا ایرانی باشد (نقل به مضمون). یعنی وقتی بوی این خاک را بدهد و ریشه در این فرهنگ داشته باشد و از این خاک و ریشه و فرهنگ سخنی داشته باشد برای بشر. می خواهم پاسخش را اینگونه تفسیر کنم: وقتی معمولی باشد.
آدم معمولی، آدم ایرانی است. آدمی که در میان مردم زیسته، ایرانی زیسته، ایران را خوب شناخته و پیامی از روح ایرانی برای جهان دارد.
درک غلط ما از ریشه ها و سنتهای ایرانی و دینی که بخشی از آن به شیوه مدرن کردن کشور در تاریخ متاخر بازمی گردد باعث شد عادت کنیم به خود تحقیری و در نتیجه معمولی بودن به معنای حقیر بودن شد. و از آن سو، چنان درکی از «مدرن بودن و پیشرفت کردن» شکل گرفت که لازمه اش قربانی کردن خود زندگی بود.
مثلاً امروز هستند کسانی که فرزند دار شدن را مانعی برای «پیشرفت» می دانند.
نتیجه آن می شود که این گروه (البته محدود) تا در اوج جوانی اند می کوشند و می جنگند تا به اصطلاح بالا روند و تن به زنجیرهای دست و پا گیر «سنتی و معمولی» یعنی بچه دار شدن ندهند. برخی از این زوج ها وقتی از چهل سالگی و پنجاه سالگی عبور می کنند به این نتیجه می رسند که هیچ پیشرفتی و قله ای و درخشیدنی جای خود زندگی را نمی گیرد و تا این حد نباید خودشان را فدای کار و پیشرفت می کردند.
دوستی تعریف می کرد پسرم را بردم نزد روانشناس و همه گلایه ها که بازگفتم جواب گرفتم که کودکت طبیعی است. مشکل از خودت است. حالا که کودکی داری دیگر چاره ای نیست، سعی کن زندگی کنی: بازی کنی، رفیق باشی، بخندی. بستنی بخوری در پارک و با او بدوی. میل به تربیت کردن به خاطر بی میلی ات به زندگی است. زندگی کن تا باغبان باشی و بپروری، حوصله زندگی که نداشته باشی، به اره امر و نهی، نجاری می کنی. اما او رفتارت را می بیند و می فهمد، نه دستورت را و وقتی با او در ستیز می شوی قظعاً بازنده ای و مستاصل و چاره راه از روانشناس می جویی. چاره کار اما زندگی کردن است.
معنای زندگی کردن خیلی فلسفی و پیچیده نیست. در پارک کنار پیرمردی، به تماشای غوغای دعوا و دویدن بچه ها نشسته بودم. پیرمرد پوزخندی زد و نگاهی به من کرد؛ از آن نگاه های پخته که هر چیزی می شد در او ریخت. فکر کردم حوصله اش از مسابقه و جر زنی سر رفته اما حرفی داشت. گفت: اینها بچه اند، فکر می کنند اینجا زمین بازی است و شرایط شان یکی است که مسابقه گذاشته اند.
مسابقه شان توهم است اما آنها دعوا می گیرند و قهر می کنند. اگر می دانستند که شرایط شان برای دویدن یکی نیست می فهمیدند که اینجا جای مسابقه نیست. آن وقت تلاششان را می کردند که بهترین خودشان باشند اما بازی و شادی شان را فدای مسابقه نمی کردند چون خط پایان خبری نیست. آهی کشید و به تاکید تکرار کرد خط پایان خبری نیست.
*بعدالتحریر: البته در خبر دیگری اعلام شده « نخستین فردی که با جسد مواجه شده همسر او بوده یا متوفا همسر دوم او بوده است» وهم او به قاضی جنایی گفته « همسرم به تنهایی در این آپارتمان – محل حادثه- زندگی می کرده است و آخرین تماس مربوط به یک روز قبل است.»
این گفته ها البته با آن مصاحبه قبلی نمی خواند هر چند می توان تعابیر مختلف داشت اما در اصل موضوع این یادداشت تفاوتی ایجاد نمی کند که مرحومه «زندگی معمولی» نداشته و یادداشت دربارۀ «زندگی معمولی» است.
