شهر قم، مدفن بیش از ۴۰۰ امامزاده واجب‌التعظیم است که سرسلسله این اشراف امت، حضرت فاطمه معصومه (س) هستند.
هویت بسیاری از مناطق شهری در قم نیز به‌واسطه دفن این امامزادگان شکل گرفته است و بسیاری از مردم به عشق این حضرات اساس زندگی خود را در پای مناره‌های حرم این بزرگان بنا می‌کردند و زندگی‌شان را با این حضرات پیوند می‌زدند.
رشد تربیتی و خانوادگی اعضای خانواده و اهل محل، بستگی شدیدی به این پیوند روحانی داشته و دارد و بسیاری از خانواده‌ها به واسطه همین نزدیکی مکانی، جایگاه رشد خود را در این پیوند مبارک دیده‌اند و بر این همبستگی معنوی تأکید دارند.
از دیگر سوی، این پیوند تا لحظه مرگ و دفن عزیزان نیز ادامه دارد. مردم قم از دیرباز حرم‌های اهل بیت (ع) را بهترین مآمن برای حضور جایگاه جسمی خود پس از مرگ می‌دانسته‌اند تا از برکات این نزدیکی مکانی نیز بهره ببرند. از این روی امامزادگانی در قم هستند که دارای بیشترین بافت جمعیتی هستند و حرم آنها نیز از دیرباز مآمن دلباختگان به فرهنگ آل الله بوده است.
حرم امامزادگانی چون امامزاده سید علی (ع)، علی ابن جعفر (ع) که به گلزار شهدای قم نیز مبدل شد، حرم امامزاده ابراهیم (ع) و... از جمله مهمترین قبرستان‌های داخل شهر قم هستند که از دیرباز مهمترین اماکن برای دفن شیفتگان این مکتب نورانی بوده است.
سال‌ها پیش خبری مبنی بر توقف دفن اموات در قبرستان‌های داخل شهر مخابره شد ولی پس از مدتی این دفن‌ها از سر گرفته شد و همین امروز نیز اموات به راحتی در بسیاری از قبرستان‌های داخل شهر به خاک سپرده می‌شوند.
امامزاده ابراهیم (ع) منطقه‌ای خاص با گستره جمعیتی جالب توجه
اما در این میان یکی از مهمترین بافت‌های جمعیتی قم یعنی منطقه ۶ که به نام امامزاده این منطقه یعنی امامزاده ابراهیم (ع) یا شاهزاده ابراهیم (ع) نیز معروف است، با مشکلی خاص مواجه است و آن نیز عدم دفن اموات مردم این منطقه در قبرستان تاریخی آن است.
مدت‌ها است که مردم این منطقه گلایه‌ها و شکایت‌های بسیاری مبنی بر عدم جواز دفن در این قبرستان دارند و بارها این گلایه از مسیرهای مختلف پیگیری شده ولی به نتیجه نرسیده است.
مردم از عدم دفن امواتشان در امامزاده ابراهیم(ع) شکایت دارند
گعده دوستانه چند یار کهن در یکی از مغازه‌های نزدیک به امامزاده ابراهیم (ع) محل مناسبی بود برای اینکه بدانیم مردم این منطقه چه نگاهی به این مسئله دارند.
حاج امیر از ساکنان این منطقه در گفت گو با ما عنوان می‌کند که یکی از مشکلات مهم مردم این منطقه، همین عدم دفن اموات در محلی است که به آن تعلق داریم.
این منطقه، منطقه محل سکونت همه اهل و دوستان و آشنایان ما است و از گذشته نیز زمانی که یکی از عزیزان ما به رحمت خدا می‌رفت، محل اشتراک حضوری همگان برای تسلی بازماندگان و همچنین دفن اموات، همین امامزاده بود که متأسفانه مدت‌ها است از این مسئله محروم شده‌ایم.
حاج ولی نیز می‌گفت، بدتر، اینکه سال‌ها پیش برای دفن اموات خود در این مکان قبر نیز خریداری کرده‌ایم که پس مرگ خانواده ما به زحمت نیفتند و به راحتی و به سهولت تمام از حیث رفت‌وآمد و مخارج، نزدیک محل سکونت خودگرد هم بیایند و اگر مراسمی هم دارند در همین محل قدیمی با حضور اهل محل برگزار شود. اصلاً دوست ندارم به قبرستانی بیرون از شهر بروم و آنجا خاک شوم. فکر نمی‌کنم این مسئله حق ما نباشد.
استاد اسدالله که صاحب مغازه بود هم می‌گفت که سال‌ها است با مسئولان در این زمینه مشکل داریم. هر کسی یک چیز می‌گوید، یکی می‌گوید مجوز نمی‌دهیم. به سراغ مسئولش که می‌رویم می‌گوید مشکل از ما نیست و جای دگر باید به دنبال حل مشکلات بروید. آن جای دیگر می‌رویم و همه ما را دور هم می‌چرخانند. خوب اگر ممنوع است چرا فقط برای ما ممنوع است و دیگران در مناطق دیگر دارند مردگانشان را دفن می‌کنند.
حامد، پسر استاد اسدالله هم می‌گوید که این مسئله را از مدیران اوقاف پیگیری کرده‌ام ولی آنها می‌گویند که ما مشکلی نداریم و به شهرداری مراجعه کنید. شهرداری هم می‌گوید که مشکلاتی وجود دارد که نمی‌توانیم این مجوز را بدهیم. قبرستان بهشت معصومه (س) محلی است که برای دفن اموات در قم فعال است، بروید آنجا با تسهیلاتی که می‌دهیم امواتتان را خاک کنید ولی ما نمی‌خواهیم آنجا برویم.
از طرفی می‌بینیم که هر چند وقت یک‌بار یک نفر در این قبرستان دفن می‌شود که دفن آن مرحوم یا مرحومه داغ دیگری بر دل ما است که چرا به ما اجازه ندادند عزیزانمان را در این گورستانی که با هویت محلی ما نیز سنخیتی دیرینه دارد خاک کنیم. همیشه شب‌های جمعه جمع خانواده و فامیل و دوستان گرد همین قبور جمع می‌شوند و این همبستگی هویتی تداوم دارد ولی با این وجود هر بار باید به یک نقطه برویم و سختی و دوری مسیر این حضور را نیز سخت کرده است و مظلومیت اموات ما نیز از این حیث بیشتر شده است.
حجت‌الاسلام طاهری از طلاب فعال این منطقه نیز به ما گفت که مردم مختلفی در این منطقه زندگی می‌کنند. از فارس قمی و زند و آذری‌زبان ها و ترک‌های زنجان و همدان و ... . مراسمات ختم و حضور مردم در پای این قبور از دیرباز یکی از مهمترین عوامل حفظ همبستگی مردم این منطقه بوده است و قطعاً عدم جواز دفن در این منطقه از این حیث نیز یک نقص مهم ایجاد می‌کند.
وی گفت که یکی از مهمترین مسایلی که مردم را رنج می دهد آن است که مردم به چشم خود می بینند که امواتی در این امامزاده دفن می شوند ولی به آنها اجازه دفن اموات خود را نمی دهند. این مساله و این تبعیض هرچه باشد درست نیست و قطعا اگر این تصور ایجاد شود که میتی که روز گذشته در این مکان دفن شد وابستگی خاصی به افراد خاص دارد، قطعا نگاه آنها به بسیاری از مسایل تغییر خواهد کرد. از این روی مسئولان باید جلوی این تبعیض ها را بگیرند.
ظاهرا اولین متهم این مسئله، اداره کل اوقاف قم است که باید این مسئله را از آنها پرس‌وجو کرد.
چه کسی مجوز دفن را نمی‌دهد؟ اوقاف یا نهادهای دیگر؟
حجت‌الاسلام‌والمسلمین فیض‌الله اسد پور، رئیس اداره اوقاف و امور خیریه ناحیه دو قم در گفت‌وگو با ما حرف‌های مردم را تائید کرد و گلایه‌های نشنیدنی دیگری هم به آن اضافه کرد.
اسد پور به ما گفت: حرف و سخن شما و مطالبات مردم بسیار درست و منطقی است. بسیاری از مردم در این محل که از اماکن مقدس قم نیز به شمار می‌رود دارای اسم و رسم و شانیتی در این منطقه هستند و در این محل نیز قبر دارند ولی آنها نیز به منتقدان جدی این ممانعت پیوسته‌اند. جلساتی نیز با بزرگان منطقه از جمله امام جماعت این مکان و مردم محل برگزار شده و مطالبات آنها را شنیده و از هر مسیری که امکان آن وجود داشته نیز پیگیری کرده‌ایم.
وی افزود: در این زمینه جلسات متعددی در شورای شهر و مراکز حقوقی از جمله دادستانی، بیوت مراجع عظام و علما برگزار شده است و علما نیز بر این امر تاکید داشته‌اند که در اینجا غیر از حقوق شهری، یک حقوق شرعی نیز وجود دارد که مردمی که از قدیم در این آرامگاه قبر خریده‌اند و سند دارند باید مشکل شان حل شود.
وی در ادامه گفت که ما وظیفه داریم به مطالبات مردم در این زمینه جواب بدهیم ولی واقعاً تمام تلاش مان را نیز در این مسیر کرده‌ایم، اما نتیجه کار، دلخواه ما نیست ولی به تلاش مان برای احقاق حق مردم ادامه می‌دهیم.
وی در رابطه با ریشه این مسئله بیان کرد: سال‌ها پیش مصوبه‌ای در شورای برنامه ریزی استانداری تصویب شد که دفن اموات در آرامستان های استان را ممنوع کردند. ولی در همان زمان بقاعی بودند که به واسطه روابطی این ممنوعیت را ملغی کردند و اموات در این قبرستان‌ها به خاک سپرده شد.
وی اظهار کرد: در این سو ما نیز مزار و آرامگاه امامزاده ابراهیم (ع) نیز می‌تواند محل دفن اموات قرار گیرد و گورستان‌هایی چون و قبرستان نو و ابو حسین نیز که وقف دفن مؤمنین است نیز باید فعال شود. در این زمینه با پیگیری که از مراجع بالاتر انجام شد، دیوان عالی اداری کشور مصوبه استانداری را خلاف شرع و قانون دانسته است و پس از تاییدیه مدیران استانی دفن اموات آغاز شد ولی با مشکل دیگری مواجه شدیم و آن نیز تفسیر متفاوت این قانون و اینکه این امامزاده هنوز با مخالفت دفن از سوی مراکز دیگری مواجه است.
نماینده اوقاف در منطقه: مردم کاملاً حق دارند، ما نیز دنبال همین مطالبه هستیم
اسد پور می‌گوید که بازماندگان اموات از مبدأ یعنی بهشت معصومه (س)، مجوز حضور در این مکان را دریافت نمی‌کنند. درست است که یک نهادی مثل شهرداری رویه خاص خود را دارد ولی ما نیز با مردم سرو کار داریم و باید به مسائلی شرعی که در حق آنها روا شده است توجه داشته باشیم. ما، شرعاً نمی‌توانیم جلوی مردم را بگیریم که اموات خود را در این مزار دفن نکنند.
وی ادامه داد: اگر چه تکلیفی در این زمینه نداریم ولی هیچ محدودیتی نیز برای دفن در شاهزاده ابراهیم (ع) نداریم. مردم حق دارند و دوست دارند که در جوار امامزادگانی که سال‌ها بامحبت و عشق و کرامات آنها زندگی کرده‌اند، دفن شوند.
وی در قسمت پایانی سخنان خود بیان کرد: مصوبه استانی در این زمینه باطل شده است ولی شهرداری می‌گوید که هر وقت ابلاغ رسمی به ما شود مجوز این امر را صادر می‌کنیم ولی در خواست ما این است که اگر در همه جا این دفن صورت می‌گیرد در امامزاده ابراهیم که بافت جمعیتی گسترده‌ای هم دارد باید این مجوز داده شود و چرا فقط این منطقه از این مسئله محروم شده است؟ باز هم این مطالبه را پیگیری می‌کنیم و امیدواریم که استاندار جدید قم که در پی حل این مشکل هستند نیز بتوانند راه حل این معضل مهم مردم این منطقه را پیدا کنند.
در ادامه به سراغ مدیران شهرداری به خصوص مدیر آرامستان های شهرداری رفتیم که با پیگیری چند روزه هنوز موفق به اخذ مصاحبه وی نشده‌ایم. بدیهی است که موضع شهرداری قم در این خصوص برای خبرگزاری ایسنا محترم و محفوظ است و پس از پاسخ، قطعا در همین رسانه و در گزارش های بعدی، بازتاب داده خواهد شد.
از دیگر سوی هنوز هم به شکل موردی امواتی در این منطقه دفن می‌شوند که با گفته‌های مدیر اوقاف مشخص شد که این دفن‌ها بر اساس ضابطه معمول انجام نمی‌شود و همین امر با هر دلیلی که صورت گیرد قطعاً مسئله‌ای نیست که مردم آن برتابند و باعث گلایه‌های متعدد بیشتری هم خواهد شد.
اما فارغ از هر پاسخی که در این زمینه داده شود، دفن اموات در محلی که مردم از سال‌ها پیش قبور خود را نیز خریده‌اند، امری نیست که بتوان با هیچ معیاری آن را سلب کرد. از دیگر سوی یکی از مواردی که در ساختار شهرسازی اسلامی مورد توجه قرار گرفته است، مساله مواجهه مردم با علائم اخروی است که همین تشییع پیکرهای پاک مؤمنین از مصادیق مهم آن است.
امیدواریم با نگاه همه جانبه مسئولان استان به این مسائل، شاهد حل مشکلات مردم باشیم و میزان رضایت‌مندی مردم را از خدمات مختلف شهری ارتقا دهیم.
انتهای پیام
