محمدامین فیضی چکاب روز یکشنبه در این خصوص به خبرنگار ایرنا توضیح داد: ذهن فعال و رونده دانشمندان در سراسر دنیا و افزایش زیرساختهای ارتباطی در قرن اخیر موجب شده است رشد دانش بشری چه در جزئیات و چه در کلیات دستخوش تغییرات مداوم و مستمر ساختاری شود.
وی که در خصوص رشته‌های دریایی صحبت می‌کرد، ادامه داد: "دریا" و "ساحل" مفاهیم جغرافیایی هستند و در هر منطقه جغرافیایی نیاز به همه رشته‌ها و علوم فنون بشری هست، هرچند میزان این نیاز می‌تواند در اقدام ما برای تعریف و ارائه این رشته ها تأثیرگذار باشد.
وی اضافه کرد: بنابراین به طوراصولی با ضرب مفاهیم مرتبط با دریا و ساحل در همه رشته‌ها و گرایش‌های علمی موجود، می‌توان به رشته‌های مرتبط با دریا که مورد نیاز یک کشور دریاپایه است دست یافت، به عنوان مثال، مهندسی مکانیک دریاساحلی، مهندسی عمران دریاساحلی، مخابرات دریایی، فیزیک دریا، شیمی دریا، حقوق دریایی، محیط زیست دریایی، اقتصاد و مدیریت دریایی، علوم اجتماعی دریا ساحلی، مهندسی انرژی های دریاساحلی، مهندسی آب دریاساحلی و امثال آنها که گاه تعریف شده هستند و گاه نیاز به تعریف دارند.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیر کبیر خاطر نشان کرد: در این صورت با نگاهی به رشته های مصوب وزارت علوم، یک مجموعه آموزش عالی جامع دریاساحلی می بایست افزون‌بر ۸۰۰ رشته گرایش را در مقاطع مختلف آموزش دهد، اما هنر ما باید این باشد که بتوانیم این جامعیت را در چارچوب یک مجموعه محدود از رشته گرایش‌ها تعریف و ارائه دهیم.
بنا به اظهار فیضی چکاب، هنگامی که صحبت از شناسایی رشته های مرتبط با یک موضوع می‌شود ابتدا باید چارچوب بحث را مشخص کرد، در چارچوب رایج و سنتی رشته‌ها وگرایش‌های علمی مرزهای مشخصی دارند به عنوان مثال رشته‌های مهندسی مکانیک، زیست شناسی، مدیریت، حقوق و علوم اجتماعی بطورکامل از یکدیگر تفکیک شده هستند و به‌صورت مجزا در دانشگاه‌ها تدریس می شوند اما آیا این مرزبندی ها در علوم بشری اصالت دارند، آیا باید همواره به این مرزها پایبند بود؟
قائل به صلبیت رشته‌ها و گرایش‌ها و مرزهای میان آنها نیستیم
وی یادآور شد: ذهن فعال و رونده دانشمندان در سراسر دنیا و افزایش زیرساختهای ارتباطی در قرن اخیر موجب شده است رشد دانش بشری چه در جزئیات و چه در کلیات دستخوش تغییرات مداوم و مستمر ساختاری شود و در این شرایط پایبند بودن به مرزهای از پیش تعیین شده اکثر صلب و گاهی بدلیل تغییرات نوین منحرف کننده، یک اشتباه راهبردی در برنامه ریزی کلان آموزشی و پژوهشی است.
رییس پردیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر در بندرعباس در توضیح این مطلب گفت: داشمندان دارای ذهن‌های فعال و پویایی هستند و در هر شاخه و رشته علمی که وارد می‌شوند هم آن را بسیار گسترش می دهند و هم عمق می‌بخشند.
فیضی چکاب اضافه کرد: همچنین در کنار آن برقراری ارتباط میان دانشمندان در قرن اخیر موجب افزایش تضارت و تبادل افکار شده است، در نتیجه تغییرهای اساسی در جزییات و کلیات ساختار دانش بشری ایجاد شده است.
وی ادامه داد: با توجه به این تغییرها نمی‌توان به مرزهای از پیش تعیین شده پایبند بود و گفت رشته عمران یا مکانیک تنها همین است و یا اینکه نباید علوم اجتماعی را با مکانیک ترکیب کرد، چنین مرزهایی با صُلبتی، محکمی و سختی که در گذشته وجود داشت دیگر نیست و وجود ندارد.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر در خصوص علت گمراه کننده بودن مرزهای بین رشته‌های علمی که در گذشته وجود داشت، مثال زد: یک قرن پیش رشته‌ای را تاسیس کرده‌اند و تغییرهای جزیی در آن رخ داده است و چنانچه متوجه پیشرفت و متفاوت شدن علوم و تغییر ساختارها نباشیم آن مرز بندی‌های قدیمی ما را از مسیر درست منحرف کرده و به جای رسیدن به نقطه مورد نظر به نقطه دیگری خواهیم رسید.
فیضی چکاب افزود: بنابراین هم مرزها سخت هستند و به سختی با آنها می‌توان در رشته‌ها تغییر ایجاد کرد و به دانشجویان آموزش داد و هم گاهی منحرف کننده‌اند و نباید وجود نداشته باشند.
این دانش‌آموخته مقطع دکتری مهندسی دریا گفت: برای انطباق بیشتر ساختارهای آموزشی و پژوهشی با این تغییرات مستمر، چه در سطح سیاستگذاری و چه در سطح اجرایی، چارچوب دیگری در نیم قرن اخیر شکل گرفته است که در آن با مطالعه علوم بشری بعنوان یک موجود زنده و پویا، پارادایم‌ها ( چارچوب) و گرایش های مختلف علم بشری شناسایی می‌شوند و انتقال دانش و سیاستگذاری پژوهشی بر این مبنا شکل می گیرند، در این رویکرد نوین، اصولاً قائل به صُلبیت و سختی رشته‌ها و گرایش‌ها و مرزهای میان آنها نیستیم.
رییس پردیس دانشگاه صنعتی امیر کبیر در بندرعباس افزود: یکی از ابزارهایی که با اتکا به این رویکرد بدست آمده است، نقشه علوم است که آن را نباید با نقشه راه علوم اشتباه گرفت، نقشه علوم یک گراف (مجموعه‌ای ناتهی از نقطه‌ها به نام رأس که بعضی از آنها با پاره‌خط‌هایی به نام یال به هم وصل شده‌اند) از مفاهیم علمی و ارتباط میان آنهاست که از طریق آن می‌توان به ساختار علوم بشری و ارتباطات میان رشته‌ای، همانگونه واقع شده است، پی برد.
وی اشاره کرد: اما نقشه راه علوم، سندی است که بطورمعمول برای ریل گذاری فعالیتهای علمی جهت دستیابی به یک موقعیت مطلوب در آینده تدوین می‌شود.
فیضی چکاب اظهار داشت: این رویکرد شناخت علوم، مبتنی بر مطالعه اسناد علمی منتشر شده و استخراج مفاهیم مشترک میان آنهاست بگونه‌ای که اگر در سند الف ۱۰ مفهوم علمی مطرح شده باشد و در سند ب ۷ مفهوم علمی ارائه شده باشد و میان این ۲ سه مفهوم مشترک وجود داشته باشد، در این صورت ۱۰ مفهوم سند الف با ۷ مفهوم سند ب به میزان سه مفهوم واسط ارتباط دارند.
وی ادامه داد: هرچه میزان ارتباط میان ۲ مفهوم علمی که از این طریق بدست می آید بیشتر باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که این دو مفهوم متعلق به یک گرایش علمی یا یک مکتب علمی باشد، از این طریق می‌توان به ساختار واقعی علوم بشتری و ارتباطات میان رشته ای پی‌برد.
می توان همه اطلاعات معتبر علمی و تحلیل آنها را برای هر موضوعی به‌صورت آنی در دسترس داشت
رییس پردیس دانشگاه صنعتی امیر کبیر در بندرعباس اظهار داشت: اما بدلیل گستردگی موضوعات و کثرت اسناد منتشر شده در حوزه های مختلف، رصد موضوعات و استخراج مفاهیم مورد نظر نیازمند تحلیل دادگان بزرگ است برای اینکه سالانه حدود ۲ تا سه میلیون سند علمی تأیید شده توسط جامعه علمی منتشر می‌شود.
وی گفت: از این میان، برای تحلیل و استخراج موضوع‌های عام مانند "دریا" یا "صوتیات" به طور معمول حدود سه تا چهار میلیون سند می بایست مدّنظر قرار گیرد و این رقم برای موضوع‌های خاص‌تر مانند "کشتی سازی" به ۲۰ الی ۵۰ هزار سند کاهش می‌یابد.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر تاکید کرد: مطالعه و استخراج داده‌های مورد نیاز از این تعداد سند به روش های سنّتی، مستلزم زمان قابل توجّهی است اما این امر با استفاده از روش های "علم سنجی" و تحلیل های دادگان بزرگ، ممکن می‌شود به گونه ایکه حتّی می توان همه اطلاعات معتبر علمی و تحلیل آنها را برای هر موضوعی به‌صورت آنی در دسترس داشت.
بایستی رشته‌های مختلف و علوم را آنچنان که هست استخراج کرد
بنا به اظهار فیضی چکاب، نقشه علوم از جمله خروجی های فرایندهای علم سنجی است که از بیش از سه دهه است توسط جامعه علمی بین المللی و سیاستگذاران علمی و پژوهشی مورد استفاده قرار می گیرد و وضعیت کنونی، روندهای علمی را ارائه می دهد، بدین ترتیب بایستی رشته‌های مختلف و علوم را آنچنان که هست استخراج کرد و براساس آن آموزش داد و تحقیق کرد و فناوری‌های جدید بدست آورد.
وی افزود: بنابراین در ابتدا باید بشناسیم و بدانیم علوم مختلف چه چیزی می‌گویند و خروجی رشته‌ها چه بوده و براساس خروجی‌ها چارچوب‌های مختلف علم و فناوری را استخراج کرد و از درون آنها همپوشانی ها را بدست آورد، کنار هم قرار داد.
نیاز امروز و آینده را باید شناخت
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر اظهار داشت: از سوی دیگر با توجّه به نیاز صنایع و اسناد بالادستی کشور اقدام به تجزیه و تحلیل رشته‌ها کرد آنگاه می‌دانیم چه رشته‌هایی کم و چه رشته‌هایی اضافه است و یا اینکه چه موضوع هایی بیشتر نیاز است و در کدام حوزه ها اقدامی انجام نشده و برای ایجاد رشته‌های جدید اقدام کرد.
رییس پردیس دانشگاه صنعتی امیر کبیر در بندرعباس گفت: چنانچه چنین درکی در خصوص وضعیت علوم دنیا نداشته باشیم تعریف هر رشته‌ای حرکت در تاریکی است و به اهداف ترسیم شده در برنامه‌ریزی ها نخواهیم رسید.
پردیس امیر کبیر بندرعباس به پردیس جامع دریاساحلی ارتقا می‌یابد
فیضی چکاب در خصوص شناسایی، بازتعریف و ارائه رشته ها و گرایش های دریاساحلی در پردیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر در بندرعباس هم یادآور شد: پردیس جامع دریاساحلی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در بندرعباس مجموعه ایست که از سال ۱۳۶۵ بعنوان اوّلین مرکز آموزش عالی در هرمزگان و اوّلین مجموعه آموزش عالی در رشته های مهندسی کشتی سازی، بر مبنای نیاز مبرم کشور به نیروهای متخصص در صنایع دریایی با عنوان دانشکده مهندسی کشتی سازی و صنایع دریایی بندرعباس دانشگاه صنعتی امیرکبیر شروع به فعالیت کرد.
وی ادامه داد: این مجموعه آموزش عالی امروز هم بر اساس نیاز روزافزون کشور به فعالیت های آموزشی و پژوهشی در حوزه های مختلف دریاساحلی، در حال ارتقا به یک پردیس جامع دریاساحلی است و در تلاش است با ایجاد یک رویکرد دانشگاهی، پاسخگوی نیازهای کشور در همه گرایش‌های مرتبط با دریا و سواحل، با پشتیبانی استادان دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه های همکار داخلی و خارجی باشد.
تدریس رشته‌ها با رویکرد آموزش نیروهای بومی خواهد بود
این دانش‌آموخته دکتری مهندسی دریا گفت: با همین رویکرد موضوع شناسایی و تعریف رشته گرایش‌های دریاساحلی به عنوان یک مبحث جاری و مستمر در دانشگاه صنعتی امیرکبیر مورد بحث و گفت و گو است که در این اقدام، هر دو رویکرد به‌صورت همزمان در حال پیگیری است.
رییس پردیس دانشگاه صنعتی امیر کبیر در بندرعباس افزود: از یک سو، رشته‌هایی که در وزارت علوم به‌صورت مصوب وجود دارند و مورد نیاز محیط‌های دریایی و ساحلی هستند شناسایی شده‌اند و در حال مذاکره برای تدریس آنها در هرمزگان با رویکرد تربیت نیروی بومی و مهارت محور با مشارکت صنایع استان هرمزگان هستیم.
وی اضافه کرد: بسیاری از رشته‌های مرتبط با کشتی سازی و یا دریا پیوند بین دو یا چند رشته است، بنابراین اگر بنا باشد رشته‌های مرتبط با دریا و ساحل را داشته باشیم بایستی به عنوان مثال رشته مهندسی انرژی با رویکرد دریایی در بندرعباس و هرمزگان تدریس شود.
فیضی چکاب اشاره کرد: در میان رشته های مدنظر که در لیست رشته گرایش‌های مصوب وزارت علوم وجود دارد می توان به همه گرایش‌های مهندسی دریا و دریانوردی، برخی رشته های مهندسی انرژی، مهندسی آب و فاضلاب، مهندسی برق و مخابرات دریایی، مهندسی عمران و محیط زیست، مهندسی مواد و متالورژی، شیلات و علوم پایه مرتبط با محیط دریاساحلی اشاره کرد.
وی اظهار داشت: امید می‌رود با رویکرد جدید دانشگاه صنعتی امیرکبیر و توجّه ویژه مقام معظم رهبری و ریاست محترم جمهوری به توسعه سواحل جنوب کشور و افزایش فعالیتهای دریامحور، این حرکت که بیش از یک سال است آغاز شده به تدریج ظرف پنج سال آینده به‌صورت کامل عملیاتی شود.
بنا به گفته عضو هیات علمی دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر، از سوی دیگر، برای اطمینان از همگامی با رشد علوم بشری در حوزه های دریاساحلی بایستی به نقشه‌های علوم مرتبط با دریا و ساحل دسترسی داشت که متأسفانه این نقشه ها موجود نیست و لازم است تهیه شوند.
بخش های مختلف کشتی سازی پوشش داده نشده است
فیضی چکاب با تاکید بر اینکه این موضوع بسیار اهمیت دارد، مثال زد: وقتی تمام اسناد علمی مرتبط با کشتی‌سازی را تحلیل کردیم، ساختاری بدست آمد که نشان می‌دهد حتی خود کشتی سازی که سالهاست در کشور آموزش داده می‌شود دارای بخش‌های مختلفی است که مخصوصاً از نظر پژوهشی پوشش داده نشده است و بایستی نقاط ضعف و قوت ما در ارائه این رشته استخراج می شود، همین کار را می بایست بصورت مستمر و در حوزه‌های مختلف انجام داد.
وی گفت: مثلاً کسی بین علوم آماری و دریا ارتباط مشخصی ایجاد نکرده است و در نتیجه ارزیابی خطر در کشور در زمینه‌های دریایی و ساحلی علمی وجود ندارد و لازمه علمی شدن آن این است که دوره های مرتبط با این موضوع بصورت ترکیبی از رشته‌های مختلف به صورت کاربردی تعریف شود.
بایستی از ترکیب رشته‌های مختلف یک رشته جدید ایجاد شود
رییس پردیس دانشگاه صنعتی امیر کبیر در بندرعباس اظهار داشت: بنابراین بایستی از ترکیب رشته‌های مختلف یک رشته جدید ایجاد شود که مجموع این رشته‌ها با هم شاید به افزون بر ۱۰۰ رشته بشود و باید آنها را تبدیل به رشته‌های خاص دریایی کرد آنگاه تعداد رشته‌ها کمتر می‌شود که نقشه علوم در این زمینه بسیار کمک کننده است.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر گفت: ضعف از ماست که بر روی ارتباطات بین رشته‌ای کار نکرده و نمی‌کنیم برای اصلاح وضعیت لازم است نگاه و نگرش درستی به وضعیت علوم مختلف و اینکه دنیا چه کار می‌کند و چه حوزه های علمی آموزش می‌دهد و خود چکار می‌کنیم و کجا هستیم داشته باشیم.
فیضی چکاب اشاره کرد: براساس ترکیب رشته‌های مصوب، در درسترس و موجود وزارت علوم باید خلاء‌ها را پر کنیم و رشته‌های مورد نیاز را در بخش‌های مختلف از جمله دریا و کشتی سازی ایجا کرده یا ارتقا دهیم.
وی گفت: لذا بصورت موازی تحلیل و بررسی اسناد و تولید نقشه علوم به همان سبکی که ذکر شد برای علوم دریایی در دستور کار پردیس بندرعباس دانشگاه صنعتی امیرکبیر است و در حال حاضر در حال تحلیل بیش از ۲ میلیون سند علمی مرتبط با دریا و ساحل هستیم که از این طریق می توان به استخراج پارادایم ها و گرایش های موجود و روندهای پیش رو در حوزه های علمی مرتبط با دریا و ساحل پرداخت.
وی اضافه کرد: در نتیجه می‌توان رشته‌ها و گرایش های دریاساحلی لازم برای تضمین آینده آموزش عالی و پژوهش‌های صنعتی دریاساحلی را تعریف و ارائه کرد که این امر نیز در حال انجام است و به مرور و بصورت مستمر پایش می‌شود.
