خبرگزاری مهر-گروه بین الملل: چهل و یکمین نشست شورای همکاری‌های خلیج فارس در شهر «العلا» عربستان سعودی روز سه شنبه با مشارکت امیر قطر فردای روز اعلام مشترک ریاض و دوحه برگزار شد؛ اعلامی که بر بازگشایی عرصه هوایی و مرزهای زمینی و دریایی دو کشور بعد از سه سال تاکید کرد.
با گذشت چند روز از برگزاری نشست العلاء در عربستان آنچه منتشر می شود حکایت از آن دارد که برخلاف ابراز خرسندی و تعریف و تمجیدهایی که از وحدت و انسجام به عمل آمد؛ اما شیخ نشینان برای رسیدن به توافق با یکدیگر باید راه درازی را طی کنند.
آنچه پس از اعلام از سرگیری روابط میان قطر و عربستان رخ داد در واقع گواهی بر ادامه اختلافات بود و اینکه سه کشور دیگر تحریم کننده قطر یعنی مصر، امارات و بحرین چندان رغبتی برای از سرگیری روابط با قطر نشان ندادند.
مصر معادله را قبول ندارد
ناظران امور اعلام کرده اند که عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر از روند حل بحران منطقه خلیج فارس و آشتی با قطر راضی نیست. السیسی در نشست سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در عربستان برای آشتی با قطر شرکت نکرد. این مسأله بیانگر عدم رضایت وی از مفاد توافقنامه امضا شده در این نشست است.
رئیس جمهور مصر، توافق مذکور را به نفع قطر و علیه منافع قاهره می داند و معتقد است که قطر به شروط کشورهای حوزه خلیج فارس عمل نکرده است. مصر نسبت به آنکه کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه امارات به دنبال تضعیف جایگاه این کشور در منطقه باشد نگران است مصر نسبت به آنکه کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه امارات به دنبال تضعیف جایگاه این کشور در منطقه باشد نگران است. محمد بن زاید ولی عهد ابوظبی، السیسی را در جریان رایزنی های خود برای حل بحران قطر قرار نداده بود چرا که به دنبال آن است که روند امور را در منطقه به دست بگیرد. در سایه آنچه که گفته شد، می توان به این نکته اشاره کرد که قاهره از اقدامات ابوظبی به خشم آمده است.
از سویی شواهد و پرونده های حل نشده ای مانند اخوان المسلمین میان دوحه و قاهره، نشان دهنده آن است که اختلافات دو جانبه میان قطر و مصر با وجود حل بحران منطقه خلیج فارس هم چنان ادامه پیدا کند.
شرط و شروط ابوظبی و پاسخ دندان شکن دوحه
درباره امارات و قطر هم مسیر همچنان پرسنگلاخ و دشوار است و گواه آن نیز موضع گیری یک مقام اماراتی است.«انور قرقاش» وزیر مشاور در امور خارجه امارات از شرط و شروط کشورش برای از سر گیری روابط دیپلماتیک با قطر سخن گفت.
وی اعلام کرد: از سرگیری روابط دیپلماتیک میان ابوظبی و دوحه به صورت کامل، زمان می برد. این مسأله به نحوه تعامل قطر با ایران، ترکیه و گروه های اسلامی در آینده بستگی دارد.
واکنش قطر به این موضع گیری هم قابل توجه است که «شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» وزیر خارجه قطر در مصاحبه با فایننشال تایمز اعلام کرد که توافق با عربستان سعودی تغییری در رابطه دوحه با ایران و ترکیه به وجود نخواهد آورد.
«احمد بن سعید الرمیحی» مدیر دفتر اطلاع رسانی وزارت خارجه قطر نیز به سخنان اخیر «انور قرقاش» وزیر مشاور در امور خارجه امارات واکنش نشان داد.
وی گفت: ما نسبت به مطرح شدن این سخنان ابراز تأسف می کنیم چرا که این سخنان در سطح تلاش های صورت گرفته برای حل بحران خلیج فارس نیست.این سخنان به مثابه تلاش های حاشیه ای برای خدشه دار کردن روند مثبت حل بحران خلیج فارس محسوب می شود. ما به این تلاش ها اهمیتی نمی دهیم.
شکاف میان امارات و کویت
در کنار این، موضوع قابل توجه دیگر تشدید شکاف میان امارات و کویت به عنوان دو عضو شورای همکاری خلیج فارس است.اماراتی ها که از روند تحولات راضی به نظر نمی رسند هجمه رسانه‌ای علیه امیر کویت و مقامات کویتی به خاطر تلاشها و وساطت برای حل بحران خلیج فارس کردند. رسانه های وابسته به امارات، در راستای انتقاد از روند آشتی در منطقه خلیج فارس و حل بحران قطر به رهبری کویت، مقاله هایی منتشر کردند.
روزنامه العرب گزارش داد که بهتر است امیر کویت به جای حل بحران خلیج فارس به فکر بحران های داخلی کویت باشد!
این هجمه امارات از سوی کویت بدون پاسخ نماند و یک منبع آگاه در وزارت خارجه کویت اعلام کرد که این وزارتخانه اعتراض خود را به وزارت خارجه امارات در خصوص توهین روزنامه اماراتی العرب علیه مقامات کویت ابلاغ کرده است این هجمه امارات از سوی کویت بدون پاسخ نماند و یک منبع آگاه در وزارت خارجه کویت اعلام کرد که این وزارتخانه اعتراض خود را به وزارت خارجه امارات در خصوص توهین روزنامه اماراتی العرب علیه مقامات کویت ابلاغ کرده است. وزارت خارجه کویت برای پیگیری توهین روزنامه العرب به مقامات این کشور اقدامات و رایزنی هایی را شروع کرده است. منابع کویتی اعلام کردند که در جریان این تماس ها و رایزنی ها، مراتب نارضایتی طرف کویتی نسبت به توهین روزنامه العرب علیه مقامات این کشور به طرف اماراتی ابلاغ شده است. هم چنین وزارت خارجه کویت یک یادداشت رسمی در این خصوص به طرف اماراتی تسلیم کرده است.
در کنار این تحولات حتی میان عربستان و قطر هم تحولی در عمل جز بازگشایی مرزها مشاهده نشده است.
آنچه می‌توان درباره آشتی میان شیخ نشینان گفت این است که این در نتیجه خستگی طرفین به ویژه سعودی‌ها و کشورهای تحریم کننده بود. از سوی دیگر این رفتار آنها را می‌توان در راستای مهیای شدن این کشور با شرایط جدید جدید یعنی روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا قلمداد کرد نه آنگونه که در رسانه‌ها این مقامات دم از روابط برادرانه می‌زنند. شیخ نشینیان صدای پای جو بایدن را می‌شوند و باید مقدماتی انجام دهند که آشتی از جمله آنهاست.
از سویی باید گفت که کشورهای تحریم کننده قطر پس از سه سال دستاوردی نداشتند. گرچه سال گذشته میلادی سعودی تحرکاتی انجام داد؛ اما این تحرکات با براندازی ترامپ از کاخ سفید که حامی قوی ریاض بود رخ داد. در واقع پس از برنده شدن بایدن، حل بحران میان شیخ نشینان در اولویت قرار گرفت.
اختلافات همچنان مانند زخمی کهنه باقی خواهد ماند. شواهدی برای تن دادن قطر به شروط سیزدگانه به چشم نمی‌خورد. این آشتی به مفهوم حل اختلافات میان دوحه و ریاض نیست و اعتماد در پایین‌ترین حد خود قرار دارد.
تاکنون شیخ تمیم امیر قطر به طور قطعی و شفاف سخنی نگفته است و هنوز پشت پرده آنچه در نشست العلاء در عربستان رخ داد، فاش نشده، که امیر قطر چه گفته است. نه تعهدات، نه عذرخواهی، نه وعده ای برای آینده و نه درخواست از آنانی که به گرمی از وی استقبال کردند، مشخص نشده است. تاکنون شیخ تمیم چیزی که مشخص شود تغییری در سیاست های دوحه ایجاد شده، نگفته است.
امیر قطر چراغ خاموش به عربستان رفت و برگشت. امضای بیانیه پایانی جوهری بر روی کاغذ است و نمایانگر نیات واقعی طرفها نیست امیر قطر چراغ خاموش به عربستان رفت و برگشت. امضای بیانیه پایانی جوهری بر روی کاغذ است و نمایانگر نیات واقعی طرفها نیست. موضع قطر در واقع حلقه گمشده ای است. در حالی که طرفهای دیگر به ابراز مواضع پرداختند؛ اما قطری ها همچنان در قبال موضوعات زیادی سکوت در پیش گرفته اند. هنوز زود است که طرفها از خوش بینی سخن بگویند. مقامات قطر تکلیف روابط قطر با ترکیه و ایران را مشخص کرده اند و اینکه تغییری رخ نخواهد داد و روابط دوحه با تهران و آنکارا همانند قبل مستحکم خواهد بود و تاثیری نخواهد پذیرفت.
مهمترین و خطرناکترین خواسته در واقع بخش مربوط به اخوان المسلمین است که قاهره منتظر است که دوحه اخوانی ها را تحویل مصر دهد و اینکه قطر چنین کاری انجام دهد، پرسش بزرگی است که روزهای آینده پاسخ آنرا خواهد داد.
بحث روابط قطر با ترکیه هم موضوع مهمی است. در جریان تحریم قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، بر چندین موضوع مهم انگشت گذاشتند که یکی از آنها، ارتباط مستقیمی با منافع ترکیه دارد.
ماجرا از این قرار است که عربستان و امارات، از قطر خواسته بودند هر چه زودتر، پایگاه نظامی ترکیه در حوالی دوحه را برچیند و نظامیان تحت امر اردوغان را به خانه بفرستد؛ اما پیداست که نه قطر و نه ترکیه، زیر بار چنین درخواستی نمی روند. بنابراین یکی از سوالات مهم این است: آیا عربستان و امارات از اصرار بر تخلیه پایگاه نظامی ترکیه در قطر صرف نظر کرده اند، یا می خواهند بحث بر سر این موضوع را به وقتی دیگر موکول کنند؟
در پایان می توان گفت که آنچه رخ داده، بسیار شکننده است زیرا اختلافات میان طرفها همچنان پابرجاست و از ریشه حل نشده است.
