کارشناسان بخش کشاورزی گلستان کم بودن وسعت و خرده مالکی بیشتر زمین‌ها از یک سو و کوچک شدن آنها به علت قانون ارث که هر ۲۰ سال اتفاق می‌افتد را تهدید جدید بهره وری زمین‌های کشاورزی عنوان کرده و بر سرمایه گذاری برای حفظ آن تاکید دارند.
به گفته این عده ، افزایش ۴۰ درصدی هزینه های تولید، کاهش چشمگیر تولید در واحد سطح و حذف حداقل چهار فرصت شغلی از پیامدهای خردشدن هر هکتار زمین کشاورزی مرغوب در گلستان است.
قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی و ایجاد قطعات مناسب فنی و اقتصادی، مشتمل بر ۶ ماده و یک تبصره است که سال ۱۳۸۵ در مجلس شورای اسلامی تصویب و با اصلاحاتی در مواد یک، دو و سه از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام موافق تشخیص داده شد و از طریق مجلس شورای اسلامی به ریاست جمهوری برای اجرا به وزارت جهادکشاورزی ابلاغ گردید.
در این قانون وزارت جهاد کشاورزی موظف است برای ارتقای بهره‌وری عوامل تولید، تخصیص بهینه منابع و جلوگیری از تفکیک و افراز و خرد شدن اراضی کشاورزی (اعم از باغ، نهالستان، اراضی زیرکشت، آبی، دیم و آیش آنها) حداکثر ظرف مدت ۶ ماه از تصویب این قانون، حد نصاب فنی، اقتصادی اراضی کشاورزی را براساس شرایط اقلیمی، الگوی کشت، ضوابط مکانیزاسیون و کمیت و کیفیت منابع آب و خاک تعیین و جهت تصویب به هیات وزیران ارائه کند.
به گفته مسوولان جهادکشاورزی گلستان روند خرد شدن زمین های کشاورزی در اختیار بهره برداران این خطه، دغدغه ای است که طی ۵۰ سال گذشته به دلایل مختلف آغاز شده و در نتیجه مساحت زمین در اختیار هر بهره بردار به طور میانگین به ۳.۸ هکتار، کاهش پیدا کرده است.
اقتصاد گلستان بر پایه کشاورزی استوار است و این استان افزون بر ۲۲۰ هزار بهره بردار کشاورزی دارد که حدود ۱۵۰ هزار آنها در حوزه زراعی و باغی فعالیت داشته و بیش از ۹۰ درصد آنها خرده مالک با مدیریت حداکثر چهار هکتار زمین هستند.
مطابق گزارش سازمان جهادکشاورزی گلستان، سالانه پنج میلیون و ۴۰۳ هزار تن انواع محصول کشاورزی در این استان تولید می شود که گلستان در تولید ۱۵ محصول شامل دانه‌های روغنی کلزا، سویا و آفتابگردان، هلو، توتون و گوشت مرغ رتبه اول، گندم، چغندرقند و خرمالو مقام دوم، شلتوک ( برنج )، پیله تر ابریشم، میگو و پنبه رتبه سوم، ماهیان پرورشی و خاویاری رتبه چهارم و جو و زیتون رتبه پنجم کشوری را دارد.
کاهش بهره وری با خرد شدن اراضی
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی گلستان با اشاره به این که خرد شدن اراضی کشاورزی مستعد در این استان یکی از مشکلات اساسی برای حفظ تولید پایدار درآینده به شمار می رود گفت: پیامد وجود این معضل چندین ساله، کاهش بهره وری تولید در واحد سطح است.
آمنه جمشیدی رودباری افزود: ضرورت دارد که به مساله اصلاحات قانون تقسیم ارث برای ممانعت از خرد شدن زمین های کشاورزی استان توسط دستگاه مرتبط توجه ویژه شود تا این تهدید در استان به صورت ریشه ای برطرف شود.
به گفته وی اکنون بیش از ۹۰ درصد بهره برداران حوزه زراعی و باغی گلستان مدیریت زمین ۳.۸ هکتار را در اختیار دارند که این خود نشان دهنده خرد بودن اراضی است.
وی افزود: گلستان با داشتن زمین های مرغوب کشاورزی جزو استان های برتر تولید محصولات زراعی و باغی کشور محسوب می شود و لازم است بیش از گذشته برای جلوگیری از خرد شدن اراضی اقدام اساسی صورت گیرد.
لزوم مقابله با خرد شدن اراضی کشاورزی
مسوول حوزه نمایندگی ولی فقیه در سازمان جهادکشاورزی گلستان نیز گفت: خرد شدن اراضی کشاورزی یکی از تهدیدهای مهم در این استان شمالی به شمار می رود که آینده تولیدات محصولات کشاورزی و در پی آن امنیت غذایی را تهدید می کند.
حجت الاسلام علی اکبر سایری افزود: زمین های کشاورزی مستعد گلستان به دلیل تقسیم بین وراث به قطعه های کوچک تر تبدیل می شود و بخشی از این اراضی از گردنه تولید خارج می گردد که تدوام این روند، برای آینده تولید استان خطرناک است.
وی بها دادن بیشتر به موضوع صیانت از اراضی کشاورزی گلستان را ضروری دانست و گفت: دولت و مجلس شورای اسلامی هر دو باید ورود پررنگ در جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی داشته باشند.
مسوول حوزه نمایندگی ولی فقیه در سازمان جهادکشاورزی گلستان ادامه داد: با حفظ مالکیت اراضی کشاورزی و یکپارچه سازی آن، خرد شدن اراضی حفظ می شود و محصول بیشتر از واحد سطح به دست می‌آید و امنیت غذایی هم تهدید نخواهد شد.
وی گفت: برای تغییرکاربری در نگاه مردم و ممانعت از خرد شدن اراضی کشاورزی علاوه بر ورود پررنگ دستگاه‌های مرتبط، رسانه ها و قشر روحانیان هم می‌توانند نقش موثری برای فرهنگ سازی در این زمینه داشته باشند.
ویلاسازی تهدید دیگر برای اراضی کشاورزی
مسوول حوزه نمایندگی ولی فقیه در سازمان جهادکشاورزی گلستان با اشاره به این که حدود ۶۷۰ هزار هکتار زمین کشاورزی مستعد تولید در استان وجود دارد ولی تغییر کاربری اراضی تهدید برای استان به شمار می رود، گفت: روند تغییر زمین های کشاورزی استان و به ویژه در حاشیه شهرها و پرداختن به ویلاسازی در روستاها مشاهده می شود که این تغییرکاربری زمین‌های کشاورزی ، تهدید جدی دیگر برای کاهش تولیدات و حفظ امنیت غذایی آینده استان است.
سایری افزود: بسیاری از ویلاهای ساخته شده در روستاهای گلستان خالی و بلااستفاده بوده و باید در این زمینه چاره اساسی توسط دستگاه های مرتبط اندیشیده شود.
وی گفت: با این روندی که در ساخت و سازهای بی رویه صورت می گیرد در آینده سطح زیرکشت اراضی کشاورزی مستعد تولید استان، کاهش یافته و در تولید محصولات کشاورزی دچار مشکل می شویم.
نبود خلا قانونی برای مقابله با خرد شدن زمین کشاورزی
رییس کل دادگستری گلستان گفت: موضوع خرد شدن اراضی زراعی خلا قانونی نداشته اما با ترک فعل از سوی متولیان امور اراضی مواجه هستیم.
حیدر آسیابی ادامه داد: قوانین محکم در رابطه با جلوگیری از خرد شدن اراضی وجود دارد و خلاف آنچه تصور می‌شود، در این باره با خلاء قانونی مواجه نیستیم و مشکل ما در این بخش، انجام ندادن تکالیف قانونی و یا همان ترک فعل‌هایی است که از سوی متولیان امور اراضی اتفاق می‌افتد.
وی ادامه داد: در ماده ۲۴ قانون اصلاحات ارضی هرگونه معامله ای که سبب تجزیه و قطعه قطعه شدن زمین های کشاورزی از حداقل تعیین شده، شود، ممنوع و باطل است.
وی به قانون ارث هم اشاره کرد و گفت: در قانون ارث هم بر این موضوع تاکید شده که وراث نمی توانند به هر نحو که خواستند زمین کشاورزی را تقسیم کنند و اگر نتوانستند بر سر اداره ملک توافق کنند باید سهم ارث خود را سایر وراث بفروشند تا یکپارچگی زمین حفظ شود.
آسیابی افزود: در گلستان دادگاه ها در این بخش محکم ورود کرده و اجازه تقسیم زمین های کشاورزی به کمتر از میزان تعیین شده را نمی دهند و پیش از صدور حکم در پرونده های تقسیم ماترک ( تقسیم ارث )، حتما نظر جهاد کشاورزی و کارشناسان را اخذ می کنند.
وی با بیان این که بی نظمی در تقسیم های خارج از دادگاه یا همان تقسیم های عُرفی اتفاق می افتد، گفت: البته در تقسیم عُرفی هم قانونگذار ضمانت های اجرایی در اختیار جهاد کشاورزی قرار داده که برای حفظ اراضی و جلوگیری از خرد شدن آن ، می تواند در مواردی حتی ابطال این تقسیم نامه ها را بخواهد اما در چند سال گذشته هیچ دعوایی در این زمینه در محاکم استان طرح نشده و در این قسمت منفعل عمل شده است.
رییس کل دادگستری گلستان افزود: امور اراضی تکلیف و اختیار قانونی دارد و می تواند بدون نیاز به حکم دادگاه برای جلوگیری از خرد شدن زمین های کشاورزی جلوی ساخت و سازها و فنس کشی در زمین های کشاورزی را بگیرد و سازه های غیرمجاز را تخریب کند .
وی افزود: در نشست اخیر شورای حفظ حقوق بیت المال گلستان به دستگاه های متولی این بخش تاکید شد، عذری برای تعلل در پیشگیری و تخریب ساخت و سازهای غیرمجاز به ویژه در زمین های کشاورزی پذیرفته نیست و دادستانی با عنوان ترک فعل و مسامحه در انجام وظایف قانونی برای مدیران دستگاه های متولی ورود خواهد کرد.
آسیابی ادامه داد: طی سه چهار سال اخیر ۳ هزار دعوی ماترک در دادگاه های استان مطرح شد و در همه پرونده هایی که زمین های کشاورزی هم جزو ماترک ( تقسیم ارث) بود و نظر جهاد کشاورزی برای کمک به جلوگیری از تقسیم زمین های کشاورزی، دریافت شده است.
وی افزود: امسال هم به ۷۰۰ طرح دعوی تقسیم ارث اراضی کشاورزی در دادگاه های گلستان با دریافت نظر جهادکشاورزی در راستای کمک به جلوگیری از تقسیم اراضی زاراعی و خرد شدن آن، رسیدگی شد.
ضرورت قوانین جدید برای مقابله با خرد شدن اراضی کشاورزی
استاد اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی آزادشهر گفت: خرد شدن اراضی کشاورزی به خاطر تقسیم ارث بین فرزندان خانواده، افزایش جمعیت و پایین بودن درآمدخانوار از چالش های مهم در راه توسعه استان گلستان است.
علی بیگی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی افزود: برای ممانعت از خرد شدن اراضی کشاورزی باید راهکار اساسی توسط کارشناسان دستگاه‌های مرتبط تهیه و هرچه سریعتر عملیاتی شود تا بیش از این، سرمایه کشاورزی استان نابود نشود.
وی گفت: پیشنهاد می شود در تقسیم اراضی کشاورزی بین وراث خانواده، قانونی تصویب شود که زمین کشاورزی به یک فرزند برسد و سایر فرزندان خانواده از درآمد آن برخوردار شوند در حالی که در قانون فعلی ارث، زمین کشاورزی بین همه فرزندان تقسیم و با خرد شدن اراضی، سرمایه کشاورزی از بین می رود.
وی تاکید کرد: با توجه به این که اقتصاد اصلی ساکنان گلستان بر پایه کشاورزی بوده و نقش موثری در تامین امنیت غذایی کشور را دارد، لزوم ورود پُررنگ دستگاه‌های مرتبط در بازنگری قوانین ارث و سخت گیری در جلوگیری از تغییر کاربری اراضی کشاورزی بسیار ضروری است .
این استاد دانشگاه افزود: پیگیری اصلاح قانون قبلی و اجرای آن در حوزه کشاورزی برای حفظ اراضی و تولید ثروت در استان، می تواند الگویی برای سایر استان های کشور تبدیل شود.
خرد شدن اراضی مستعد کشاورزی در گلستان زنگ خطری برای آینده کشاورزی استان بوده و باید چاره اساسی با برگزاری نشست های تخصصی توسط دستگاه های مرتبط اندیشیده شود تا به راحتی این ثروت را از دست نداد.
