به گزارش ایرنا، یکی از سدهای بزرگ در دست اجرای کشورمان سد چمشیر در گچساران با پیشرفت فیزیکی حدود ۹۰ درصد است که با وجود مزیت های پرشمار اما زمزمه برخی شایعات و ادعاهایی درست یا غلط در خصوص تاثیرات آب گیری این سد به گوش می رسد.
معاون اجرایی طرح سد و نیروگاه چمشیر گچساران گفت: پیرامون این سد طی چند سال اخیر پنج ادعا مطرح شده که تمامی آن ها نادرست هستند.
محمد رضا فاضل افزود: اهم این ادعاها را شامل وجود گنبد های نمکی، برونزدهای نمکی مشابه سد گتوند، فرسایش پذیری سازند گچساران ، وجود چشمه نمکی در فاصله ۵۰۰ متری پشت سد و قرار داشتن تکیه گاه سمت راست بدنه سد بر روی نمک فرار دارد ، برشمرد که در صورت آبگیری سد ، کیفیت آب پایین می آید.
وی ادامه داد: هشت شرکت و موسسه تحقیقاتی روی این موضوعات کار کرده اند و با قاطعیت اعلام می کنیم هیچ گنبد نمکی و برونزد نمکی مشابه سد گتوند نداریم.
فاضل تاکید کرد: اینکه سازند گچساران فرسایش پذیر و قابلیت انحلال بالایی دارد، اصلا پذیرفته نیست.
معاون اجرایی طرح سد و نیروگاه چم شیر گچساران ابراز داشت: مشابهتی که این سازند با سد کوثر و مارون دارد و فاصله کمی که میان این سد ها وجود دارد نشان می دهد که پس از این همه آبدهی چنین اتفاقی متوجه دو سد مذکور نشده است.
وی بیان کرد: در فاصله ۵۰۰ متری پشت سد مطلقا چشمه نمکی وجود ندارد اما در پایین دست سد وجود دارد.
فاضل تصریح کرد: از همان سال ۱۳۷۳ این مهم مشاهده شد و در گزارش ها آمده و راهکار های علاج بخشی اش دیده شده است.
معاون اجرایی طرح سد و نیروگاه چم شیر گچساران گفت: تکیه گاه راست سد بر روی نمک مطلقا قرار ندارد و روی سنگ آهک است.
وی افزود: در نهایت آبگیری سد باعث بهبودی کیفیت آب خواهد شد.
فاضل نگاه به یک نکته دیگر را ضروری دانست و تاکید کرد: اینکه گفته شده سد مجوز زیست محیطی ندارد نیز کذب محض است.
معاون اجرایی طرح سد و نیروگاه چم شیر گچساران گفت : به همه مردم اطمینان خاطر می دهیم که این پروژه بابت کیفیت آب مشکل ایجاد نخواهد کرد.
وی ادامه داد: این سد منافع زیادی برای استان و کشور دارد و انتظار توجه بیشتر مسئولان برای بحث منابع مالی و اعتباری اش وجود دارد.
فاضل بیان کرد: درب شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران باز است و افراد قبل از هر اظهار نظری از نزدیک می توانند از سد بازدید کنند و هر اطلاعاتی خواستند در اختیارشان قرار می گیرد.
همچنین بروز زیان به کشاورزان این مناطق یکی دیگر از موضوعاتی بود که توسط افراد مخالف سد مطرح شده که سرپرست تیم نظارتی سد چمشیر اینگونه پاسخ می دهد رودخانه زهره در حال حاضر مخصوصا در فصول کم آبی و در فصل تابستان کیفیت بدی دارد و بر اساس اندازه گیری های ما ای سی های بالای ۴ هزار وارد دشت خوزستان می شود.
ساسان بهزادی افزود: آبگیری سد و تشکیل مخزن با نگه داشت حجم عمده آب که ناشی از سیلاب و رواناب های سیلابی است و کیفیت بهتری دارد و مخلوط کردن آن با دبی پای رودخانه که کیفیت پایین تری دارد حاصل این اختلاط آب با کیفیت بهتری به پایین دست خواهد داد.
وی تاکید کرد: به طور قطع کشاورز پایین دست از محل دبی پایداری که در فصل خشک تحویل خواهد گرفت از محل بهبود کیفیت کشاورز نفع خواهد کرد.
سرپرست تیم نظارتی سد چمشیر بیان کرد: یکی دیگر از مشکلاتی که برای این سد مطرح شده بود این است کیفیت آب ورودی به مخزن سد پایین است و نظر مشاور طرح در این باره آشکار می کند که کیفیت آب ورودی به مخزن سد در دبی های پایه کیفیت اش به گونه ای است که می توان به آن بهبود بخشید.
وی ادامه داد: اما نکته مهمی که وجود دارد این است که اختلاف آب با کیفیت مناسب و حجم عمده ای که ناشی از سیلاب است با دبی های پایه که کیفیت کمتری دارند حاصل و ترکیب آن ها باعث می شود که دریاچه ما آب به مراتب با کیفیت تری نسبت به رژیم کنونی رودخانه داشته باشد.
وی در خصوص ادعایی در خصوص قرارگیری ۷۰ درصد از مساحت مخزن سد بر روی سازند گچساران و با توجه به اینکه گچ یکی از واحدهای اصلی تشکیل دهنده سازند گچساران است، انحلال گچ باعث تشدید شوری آب ذخیره شده در مخزن سد می شود نیز گفت: مخزن سد ما سطح در تماسش با سازند گچساران عددی حدود ۳۵ درصد است و مابقی سد روی سازند های میشان و سازند اقاجاری که از سازند ماسه سنگ تشکیل شده است.
سرپرست تیم نظارتی سد چمشیر بیان کرد: بستر کم نفوذپذیر رودخانه که رسوبات دانه ریز دریاچه ای دارند.
بهزادی ابراز داشت: به لحاظ انحلال گچ موارد مشابهی وجود دارد که سد کوثر ددر همین استان مخزن سد آن بالای ۹۰ درصد بر روی سازند گچساران قرار گرفته و کیفیت آب هیچ آسیبی ندیده است.
وی تاکید کرد: از نظر علمی مقدار انحلال گچ در آب عددی در حد ۲ گرم در لیتر خواهد بود، گچ خیلی سریع در آب اشباع و بیشتر از آن نمی تواند حل کند و انحلال گچ باعث شوری آب نمی شود.
وی همچنین با اشاره به ایراد دیگر مخالفان ایحاد سد در خصوص تشدید شوری توسط پدیده تبخیر از سطح آزاد آب مخزن سد، گفت:وقتی که دریاچه می سازیم در معرض آفتاب قرار می گیرد و تبخیر وجود دارد اما عدد تبخیر مان نسبت به حجم مخزن زیاد نیست.
سرپرست تیم نظارتی سد چمشیر ابراز داشت: مجموع تبخیر مان بر مبنای محاسبات متوسط سالیانه زیر ۱۰۰ میلیون متر مکعب خواهد بود.
بهزادی ادامه داد: وجود یک پهنه شور در بستر رودخانه زهره که در حدود ۲ کیلومتری پایین دست محل سد چمشیر و در مرز بین سازندهای میشان و گچساران یکی دیگر از ایراد های وارد به ایجاد سد بوده است.
وی تصریح کرد: در پایین دست محور سد حدود ۲ و نیم کیلومتری یک پهنه ای وجود دارد که زه آب های شور مربوط به عمق زیاد به سطح زمین می رسد و رودخانه را متاثر می کند و این امر واقعی است اما با کنترل دبی و تامین دبی پایدار و حداقل دبی که بتواند کیفیت را اصلاح کند، این امر مرتفع خواهد شد.
آبگیری سد چمشیر موجب شوری آب های پایین دست رودخانه زهره می شود
دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز هم نظر متفاوتی با موافقان اجرای این سد دارد و می گوید: با توجه به نتایج تحقیقات صورت گرفته در این دانشگاه درباره سد چمشیر در استان کهگیلویه و بویر احمد ،پیش بینی می شود که آبگیری این سد، موجب افزایش شدید شوری آب رودخانه زهره در مناطق پایین دست سد و بروز زیان به کشاورزان این مناطق شود.
جهانشیر محمدزاده هابیلی سه‌شنبه هفته جاری در شانزدهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران که در دانشگاه شیراز برگزار شد، اظهار داشت: اولین مشکل این سد مربوط به پایین بودن کیفیت آب ورودی به مخزن سد است، زیرا به دلیل وجود منابع شور کننده متعدد در حوضه آبریز بالادست سد، شوری آب رودخانه زهره در محل سد زیاد است؛ با توجه به داده های موجود، متوسط شوری آب رودخانه زهره در محل سد بیش از ۲۰۰۰ میکروموس بر سانتیمتر است.
این استاد و پژوهشگر دانشگاه شیراز مشکل دوم این سد را مربوط به قرار گرفتن ۷۰ درصد از مساحت مخزن سد بر روی سازند گچساران دانست و گفت: با توجه به اینکه گچ یکی از واحدهای اصلی تشکیل دهنده سازند گچساران است و قدرت انحلال پذیری آن در آب زیاد است ، انحلال گچ باعث تشدید شوری آب ذخیره شده در مخزن سد می شود.
وی در ادامه گفت: مشکل سوم این سد مربوط به تشدید شوری توسط پدیده تبخیر از سطح آزاد آب مخزن سد است، زیرا به دلیل قرارگیری مخزن سد چمشیر در یک ناحیه گرم و خشک، تبخیر از سطح آب مخزن سد زیاد بوده و می تواند تا بیش از ۱۰ درصد شوری آب ذخیره شده در مخزن سد را زیاد کند.
محمدزاده هابیلی افزود: با توجه به نبود اطلاعات مستند در ارتباط با رخنمود نمک سازند گچساران در داخل مخزن سد، در زمینه تاثیر این موضوع بر شوری آب مخزن نمی توان با قطعیت اظهار نظر کرد ولی با این وجود، ترکیب سه عامل شور بودن آب ورودی به مخزن سد، انحلال گچ سازند گچساران و تبخیر باعث می شود که شوری آب خروجی از مخزن سد زیاد باشد. با توجه به اینکه تولید انرژی برقآبی یکی از اهداف تعریف شده برای سد چمشیر است، افزایش میزان خوردگی در توربین‌ها مهم‌ترین آسیبی است که ورود آب‌شور به آن ایجاد می‌کند و می تواند باعث تعطیلی کار توربین‌ها شود.
استاد و پژوهشگر دانشگاه شیراز در ادامه گفت: مشکل چهارم سد چمشیر مربوط به وجود یک پهنه شور در بستر رودخانه زهره است که در حدود ۲ کیلومتری پایین دست محل سد چمشیر و در مرز بین سازندهای میشان و گچساران قرار دارد. این پهنه شور در حقیقت یک چشمه شور است و سالانه در حدود ۲۹۰ هزار تن نمک را وارد رودخانه زهره می کند.
به گفته وی، در حالتی که دبی رودخانه زهره ۷ مترمکعب بر ثانیه باشد، پهنه شور باعث افزایش شوری آب رودخانه از ۲۵۰۰ به ۴۳۰۰ میکروموس بر سانتیمتر می شود. بنابراین آب شور خروجی از مخزن سد در اثر اضافه شدن آب شور خروجی از پهنه شور، شورتر می شود و به دلیل شوری بیش از حد، برای مصارف شرب و صنعت مناسب نبوده و فقط می تواند برای آبیاری گونه های مقاوم به شوری مثل درخت نخل و آن هم با حداقل بازدهی از نظر کمیت و کیفیت محصول استفاده شود.
محمدزاده هابیلی اضافه کرد: علاوه بر مشکلات ذکر شده، بزرگترین مشکل در ارتباط با سد چمشیر مربوط به محل تغذیه آب پهنه شور است. بر مبنای نظر تعدادی از محققین و کارشناسان، آب شور خروجی از پهنه شور، آب عمیق و یا شورابه میادین نفتی است که از طریق گسل چمشیر در بستر رودخانه زهره تخلیه می شود ولی تا به حال اطلاعات مستندی در این زمینه منتشر نشده است.
به گفته وی، به منظور تعیین منشا تغذیه آب و نمک پهنه شور رودخانه زهره در پایین دست سد چمشیر، از داده های اندازه گیری شده ترکیب شیمیایی آب رودخانه زهره در هشت ایستگاه در بالادست و پایین دست سد چمشیر و همچنین ۱۵ چشمه در پایین دست سد چمشیر استفاده شده است.
بر این اساس، این داده ها توسط شرکت مهندسین مشاور مهاب قدس در شهریور ۱۳۸۷ برداشت شده است. نتایج بررسی هیدروشیمیایی این آبها بر مبنای روشهای معمول در علم آبشناسی نشان می دهد که بر خلاف تصورات موجود منشا تغذیه آب پهنه شور، آب عمیق و یا شورابه میادین نفتی نیست بلکه فرار آب از بستر رودخانه زهره منبع تغذیه آب پهنه شور و انحلال نمک سازند گچساران منشا شوری آن است.
استاد دانشگاه شیراز اضافه کرد: با توجه به قرار گرفتن محل تغذیه آب پهنه شور در داخل مخزن سد، آبگیری مخزن سد چمشیر باعث افزایش گرادیان هیدرولیکی آب خروجی از پهنه شور و همچنین افزایش سطح تغذیه پهنه شور می شود. در نتیجه دبی و نمک خروجی از محل پهنه شور به داخل رودخانه زهره به شدت افزایش یافته و باعث افزایش شدید شوری رودخانه زهره در پایین دست سد چمشیر و مناسب نبودن آب رودخانه حتی برای گونه های زراعی و باغی مقاوم به شوری می شود.
محمدزاده هابیلی گفت: توصیه می شود که قبل از آبگیری سد، با انجام یک مطالعه دقیق و بیطرفانه منشا تغذیه آب و نمک پهنه شور پایین دست سد چمشیر با دقت بیشتری تعیین شود و در صورت تایید، نتایج این تحقیق، مخزن سد آبگیری نشود.
هیچ گنبد نمکی یا بیرون زدگی نمک در منطقه چمشیر وجود ندارد
سرپرست تیم نظارتی سد چمشیر در رد ادهای یاد شده گفته است: براساس بررسی هایی که با مشارکت شرکت های پژوهشی و دانشگاه های تهران و شیراز انجام شده به هیچ عنوان گنبد نمکی یا بیرون زدگی نمک در این منطقه وجود ندارد.
بهزادی بیان کرد: حداقل هفت تیم مشاور متشکل از صاحب نظران سدسازی کشور طی سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۸ در مورد این سوال که آیا سازند گچساران بر روی آب سد اثر دارد یا خیر پژوهش و بررسی انجام داده اند.
وی ابراز داشت: نتایج همه این بررسی ها که در ۱۰۰حلقه چاه و گستره ۲ هزار متری انجام شده نشان داد که در مخزن سد گنبدهای نمکی بلکه بیرون زدگی نمک هم وجود نداشته است.
بهزادی ادامه داد: نمک مذکور در عمق ۴۰ متری زمین مشاهده شده که خارج از حوزه گردش هیدرولوژی است.
وی ابراز داشت: ۳۸ نمونه از این تعداد چاه برداشت و ۱۴ نمونه به آزمایشگاه کانی شناسی ارسال شد که پس از سیر مراحل و خرد شدن سنگ ها تنها چهار مورد از نمونه های انجام شده آن هم سه درصد نمک داشته اند.
معرفی کوتاه سد چمشیر
سد چمشیر بر روی رودخانه زهره در حال احداث است. رودخانه زهره بر اساس شهرها و دشت‌های که در مسیر خود از نزدیکی آنان می‌گذرد به نام‌ها مختلفی مثل اردکان، شش پیر، فهلیان و زیدون نامگذاری شده اما نام رسمی آن رودخانه زهره و بر اساس آخرین شهری که از آن می‌گذرد و به دریا می‌ریزد رودخانه هندیجان نیز نامیده می‌شود.
این رودخانه از دو رود فهلیان و تنگ شیو در شهرستان ممسنی در استان فارس و خیرآباد در منطقهٔ دهدشت در استان کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می‌گیرد.
رودخانه زهره یا هندیجان با طول تقریبی حدود ۴۷۵ کیلومتر در سه استان فارس ،کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان جریان دارد اما با وجود نیاز این استان ها به آب و خطرات سیلاب هنوز سدی برای مهار آب آن احداث نشده است.
سد چمشیر که در حال حاضر در نزدیکی شهرستان گچساران در جنوب کهگیلویه و بویراحمد در حال احداث است بلندترین سد وزنی از نوع بتنی غلتکی (آر. سی. سی) ایران است.
