محمدامین ناصح در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: نظامی، شاعر برجسته قرن ششم هجری و از مایه‌های مباهات و تفاخر شعر فارسی است.
وی افزود: نکته نخست اینکه نظامی همچون بیهقی از افعال ساده بیش از سایر گونه های فعل (دوکلمه ای و پیشوندی) بهره گرفته است؛ دلیل این امر را می توان در دو موضوع جستجو کرد؛ نخست اینکه نظامی تمایل زیادی به کاربرد افعال ریشه دار فارسی داشته است و لذا به رغم حافظ به استفاده از افعال دو کلمه ای که عمدتاً یک پایه آن عربی است عنایتی نداشته است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: می‌دانیم که به کمک فعل ساده است که واژه سازی رونق می‌گیرد نه از دل افعال دوکلمه ای! پس نقش فعل ساده در واژه آفرینی بیش از فعل مرکب است؛ دلیل دیگر را می توان در قالب های شعری جستجو نمود. حافظ در غزلیاتش برای سهولت قافیه پردازی با عنایت به محدودیت تعداد ابیات، تمایل به بهره گیری بیشتر از افعال دوکلمه‌ای نشان می دهد تا بتواند با ایجاد گسست در اجزای آن راحت تر به رعایت وزن شعر دست یابد؛ در حالی که قالب مثنوی از چنان محدودیتی برخوردار نیست.
ناصح بیان کرد: نظامی در انتخاب فرایندهای واژه سازی از ترکیب به ویژه ترکیبات وصفی بهره بیشتری به نسبت ترکیبات اسمی و قیدی برده و مجموعاً مبدع ترکیبات بکری در تاریخ شعر فارسی است که از یک شاعر دوزبانه چنین خلاقیتی در ترکیب سازی های بدیع قدری دور از انتظار است؛ البته اشتقاق نیز از دیگر فرایندهای واژه سازی معمول در زبان فارسی است که علی القاعده نظامی نیز در اشعارش از کاربرد وندهای فارسی بی بهره نبوده است.
وی افزود: نکته دیگر اینکه او از ترکیبات بدیع خود استفاده مکرر نمی کرده تا مبادا از تازگی و لطافت آنها قدری کاسته شود؛ از منظری دیگر باهمایی اصطلاحی است که از انواع انسجام واژگانی محسوب می شود و نظامی در اشعارش از باهم آیی‌های ترکیبی و نیز تلمیحی (قران و یا اساطیر و افسانه ها) استفاده کرده است.
وی افزود: ذکر دو نکته در نقد پژوهش‌های انجام شده لازم است؛ نخست اینکه در آمارها از اصطلاح میانوند (infix) و میزان کاربردش در اشعار نظامی یاد شده است؛ در حالی که از منظر زبان شناسی فارسی، مصداق میانوند به معنی بین الملللی آن در زبان فارسی قابل ردیابی نیست بلکه باید به آنچه در افواه میانوند گفته می شود، اصطلاح دیگری چون بیناوند و ... اطلاق کرد.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: همچنین در موارد مشابه از اصطلاح فعل مرکب استفاده شده در حالی که به لحاظ زبان شناختی فعل مرکب لزوماً به هر فعل دوکلمه ای اطلاق نمی‌شود.
انتهای پیام
