اقتصادآنلاین - نیلوفر محبی؛ هفته گذشته نشریه بین‌المللی اویل پرایس در گزارشی تحت عنوان «گسترش هاب استراتژیک نفت امارات برای مقابله با تهدید ایران» از سرمایه‌گذاری یک میلیارد درهمی امارات در بندر فجیره با هدف پشت سر گذاشتن ایران نوشته است.
نام فجیره بیش از هر چیز ترمینال بزرگ نفتی این بندر و صادرات گسترده نفت خام شیخ نشین امارات از این ترمینال را تداعی می‌کند. آن هم با دور زدن تنگه هرمز!
امارت فجیره یکی از هفت امارت تشکیل دهنده امارات متحده عربی و دارای موقعیت بسیار مهم و استراتژیک است. ویژگی عمده امارت فجیره نسبت به امارت‌های دیگر کشور امارات متحده عربی این است که این امارت در ساحل شرقی امارات و در خلیج عمان قرار دارد، در حالی که شش امارت دیگر در ساحل غربی این کشور موقعیت دارند.
در واقع موقعیت این امارت، امکان صدور نفت را بدون عبور از تنگه‌ی هرمز فراهم می‌کند. اهمیت این بندر تجاری بزرگ، از زمانی افزایش بیشتر یافت که ایران برای مقابله تهدیدات کشورهای منطقه، تهدید به بستن تنگه هرمز کرد.
آنطورکه اویل پرایس بر اساس اظهارات مدیر بازرگانی بنادر شرکت اماراتی، جولیان اسکایرم، نوشته، اخیرا سرمایه گذاری یک میلیارد درهمی (۲۷۲ میلیون دلار آمریکا) در فجیره صورت گرفته تا ظرفیت کانتینری ۷۲۰۰۰۰ واحد معادل بیست فوت و ظرفیت بار عمومی ۱.۳ میلیون تن افزایش یابد.
بر اساس آنچه نویسنده اویل پرایس عنوان کرده مناقشه با ایران در سال ۲۰۱۱ بوده که فجیره را از یکی از کوچکترین و کمتر شناخته شده ترین امارات متحده عربی به یکی از بزرگ ترین مراکز ذخیره سازی و تجارت نفت جهان در کنار سنگاپور خاور دور تبدیل کرده است.
این اختلاف در دسامبر ۲۰۱۱ زمانی آغاز شد که ایران تهدید کرد در صورت محدود کردن یا توقف صادرات نفت ایران، عرضه نفت از طریق تنگه را قطع خواهد کرد.
در چنین شرایطی فجیره به عنوان موقعیت بسیار سودمند استراتژیک برای مقابله با چنین اختلالات احتمالی در عرضه نفت شناخته شد. چرا که هم در خارج از خلیج فارس و هم در فاصله ۱۶۰ کیلومتری از تنگه هرمز قرار دارد.
همچنین آن زمان با هیچ کشوری که احتمالاً طرفدار ایران باشد از جمله عمان، که در آن زمان در حال بررسی طرح‌هایی با ایران برای همکاری در ساخت یک بخش گاز طبیعی مایع در کلاس جهانی (LNG) تهران بود، همسو نیست.
مزیت دیگری که فجیره در تحلیل سالهای ۲۰۱۱/۲۰۱۲ ارائه کرد این بود که به شرکت‌های نفتی بین‌المللی این امکان را می‌دهد تا در همان چارچوب قانونی به طور کلی شفاف و غیرفاسد در سراسر امارات متحده عربی تجارت کنند.
با این حال مراحل مختلف برنامه‌های توسعه فجیره قبل از شروع رکود عمده قیمت‌های جهانی نفت در سال ۲۰۲۰ با تأخیر مواجه شد. زیرا به‌دلیل کاهش قیمت‌های آینده نفت، ذخیره‌سازی هیدروکربن‌ها به گزینه‌ای کمتر جذاب تبدیل شده بود. با این حال، هر یک از عناصر پروژه برای تبدیل فجیره به مرکز ذخیره سازی برجسته خاورمیانه - به نام "مروارید سیاه" - به تدریج وارد خط شدند.
سرعت این امر پس از عملیاتی شدن خط لوله ۳۸۰ کیلومتری نفت خام ابوظبی از میدان خشکی حبشان در ابوظبی به شهر فجیره در ژوئن ۲۰۱۲ افزایش یافت. این خط لوله قادر به انتقال ۱.۸ میلیون بشکه نفت در روز بود و امکان انتقال آرام نفت خام امارات متحده عربی به بازار جهان را فراهم کرد.
در پی اقدامات امارات برای توسعه فجیره، چند ماه پیش سایمون واتکینز، نویسنده اویل‌پرایس در گزارش دیگری در همین باره نوشت:« آمریکا و امارات امیدوارند تا با استفاده از ظرفیت بندر فجیره، با تهدیدها درباره بستن تنگه هرمز، که ۳۰درصد از عرضه نفت جهان از آن عبور می‌کند، و مختل‌شدن جریان عرضه این کالای استراتژیک مقابله کنند. این در حالی است که ایران با تکمیل پایانه نفتی جاسک، در حال قطع وابستگی خود به‌تنگه هرمز است.»
این تحلیلگر در ادامه هم ادعا کرده بود که در صورت بسته شدن تنگه هرمز، بهای نفت‌خام در سراسر جهان افزایش می‌یابد و ایران با دسترسی به‌جاسک در چنین شرایطی می‌تواند نفت خود را با قیمت بالاتر به‌فروش برساند اما امارات با اقداماتش در حال سلب مزیت‌های ایران است.
اما تلاش‌های ایران در جاسک به کجا رسیده و آیا فجیره جلوی برنامه‌های ایران را خواهد گرفت؟
ایران از سال‌ها پیش در فکر متنوع‌سازی مسیرهای انتقال انرژی برای روزهای سخت احتمالی در آینده بوده است و این فکر حدود چهل سال در ذهن همه مسوولان جای گرفته بود. در نهایت در دولت دوازدهم این طرح به واقعیت تبدیل شد.
پروژه خط لوله هزار میلومتری گوره به جاسک تا آنجا برای دولت دوازدهم اهمیت داشت که بیژن زنگنه، وزیر وقت نفت، آن را «استراتژیک‌ترین طرح» دولت نامیده بود و حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت نیز در مراسم بهره‌برداری از آن در ۳۱ تیر ۱۴۰۰ گفته بود: «برای جهان روشن است که جمهوری اسلامی ایران چه اقدام بسیار مهم ملی انجام داده است. شاید پروژه‌ای با این عظمت برای صادرات نفت، با این هدف که پایانه صادراتی جدیدی نه در خلیج فارس بلکه در دریای عمان داشته باشیم بسیار حائز اهمیت است.»
بیژن زنگنه در مورد ویژگی‌های مهم این طرح نیز گفته بود: «طرح عظیم خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک جلوه‌ای از درهم شکستن تحریم‌ها و تکیه بر توان داخلی است و ۲۵۰ شرکت بزرگ و کوچک داخلی در این طرح مشارکت و افزون بر ۱۰ هزار نفر در آن کار کردند. اکنون نفت خام پس از طی یک‌هزار کیلومتر مسیر بدون هیچ مشکل عملیاتی به بندر جاسک رسیده و به دلیل آماده نبودن مخازن ذخیره به طور مستقیم از لوله کشتی بارگیری می شود.»
طبق آخرین اظهارات بیژن زنگنه در مورد ابعاد مالی این پروژه، تا تیرماه ۱۴۰۰ برای این پروژه حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار هزینه شده بود اما ظاهرا در کل برای اجرایی شدن این طرح یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون دلار قرارداد با پیمانکاران و تامین‌کنندگان امضا شده است.
سعید میرترابی، کارشناس حوزه انرژی، درباره از دست رفتن مزیت ایران در ناحیه تنگه هرمز و خط لوله گوره_جاسک در پی اقدام تازه امارات می‌گوید: امارات نمی‌تواند محدودیت چندانی برای مزیت‌های ایران ایجاد کند. این کشور فقط سعی دارد تنگه هرمز را دور بزند، کاری که ما هم به وسیله خط لوله گوره به جاسک کردیم تا بتوانیم از ناحیه عمان صادرات نفت داشته باشیم.
او می‌افزاید: با خط لوله گوره به جاسک حالا دیگر اگر بحرانی در خلیج فارس باشد تاثیری روی صدور نفت ما نخواهد داشت. امارات هر چه هم سعی کند نمی‌تواند از هیچ منظری جای ما را در بازار بگیرد. تمام این اقداماتش را هم فقط برای کاهش آسیب‌پذیری در حوزه خلیج فارس انجام می‌دهد.
میرترابی اضافه می‌کند: عربستان در منطقه از نظر توانایی تولید، عرضه و انواع فرآورده نفتی پیش از همه قرار گرفته است و امارات قدرت رقابت با او را هم ندارد. امارات نهایتا بتواند یک چهارم تا یک سوم عربستان در بازار قدرت داشته باشد. این یعنی امارات با تلاش هم نمی‌تواند هاب منطقه باشد.
به باور این کارشناس با این که در حال حاضر تحریم ما را ضعیف کرده است ولی باز هم پتانسیل ما در بازار نفت از امارات بالاتر و بیشتر است و امارات قادر نیست مزیت‌های ایران را سلب کند. او تاکید می‌کند: جای نگرانی نیست، تمام سرمایه‌گذاری‌های امارات جهت کاهش حساسیت و وابستگی به خلیج فارس است.
