به گزارش ایرنا قدمت سرزمین لرستان بر اساس تعداد آثار و بناهای موجود باستانی و تاریخی به سه دوره پیش از تاریخ، دوره ایران باستان و دوره اسلامی تقسیم می شود.
برخی از این آثار شامل نقاشی ها، کنده کاری های داخل غارها و آثار بجای مانده از مردم این سرزمین نظیر اشیای مفرغی و سفالینه بیانگر آن است که بیش از ۴۰ هزار سال پیش در لرستان زندگی وجود داشته به گونه ای که بیش از ۲۵۰ غار مسکونی و پناهگاه صخره ای نظیر غارهای 'پاسنگر' ، 'یافته'، 'کوگان' و غار شگفت انگیز 'کلماکره' زینت بخش آثار کهن این سرزمین است.
به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان وجود بناهای تاریخی و مناظر منحصر به فرد در استان باعث شده است که سالانه بیش از چهار میلیون نفر برای دیدن این آثار به این منطقه سفر کنند.
قلعه تاریخی فلک الافلاک نگین گردشگری و بیانگر تاریخ چندین هزارساله لرستان است که با تولد در دوران ساسانی و قدمتی که دارد همچنان استوار و پایدار بر بلندای هویت باستانی استان خودنمایی می کند.
فلک الافلاک بنای عظیم آجری است که در دوره ساسانی روی تپه ای باستانی در مرکز شهر خرم‌آباد ساخته و زیبایی و معماری شگفت انگیز این قلعه موجب شده است از سوی بسیاری کارشناسان به عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری دنیا لقب بگیرد.
این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیک، در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویه درآمد و از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرم آباد نیز به نام این شهر معروف شد و احتمال می رود نام فلک الافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شده است.
محوطه باستانی قلعه حدود ۱۲۰هزار مترمربع وسعت دارد و ارتفاع تپه با احتساب ارتفاع دیوارهای بنا از سطح خیابان های مجاور حدود ۴۰متر است، بر اساس مدارک تصویری تا حدود ۱۰۰ سال پیش بارویی ۱۲ برجی در پیرامون بنای فعلی وجود داشته که اکنون آثار آن در محوطه شمال غربی قلعه، قابل مشاهده‌است.
داخل قلعه فلک الافلاک از چهار سالن بزرگ، ۲ حیاط خلوت، چند تالار کوچک، اتاق‌ها و دروازه‌هایی به سمت شمال ساخته و در زمان قاجار بازسازی و موزه‌های باستان شناسی، مردم‌شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیا و چای‌خانه سنتی در قلعه فلک الافلاک راه اندازی شده است.
معماری قلعه فلک‌الافلاک و مصالح به کار رفته در آن بی‌نظیر می باشد چراکه با توجه به اینکه خرم‌آباد، شهری خوش آب و هوا و همراه با بارش‌های سیل آسا است، قلعه روی تپه ساخته شده است و سیستم رطوبت گیری دارد.
این بنای کم نظیر به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده که از دهه های گذشته دغدغه بسیاری برای ثبت جهانی این اثر ارزشمند عنوان شده که متاسفانه تاکنون برطرف نشده است و شاهکار معماری جهان همچنان در فهرست ثبت موقت جهانی قرار دارد.
مرمت و مقاوم سازی این قلعه تاریخی طی سالیان گذشته انجام شده، در سال های اخیر نیز مطالعاتی در خصوص مرمت آن صورت گرفته و مرمت و کارشناسی برج های این اثر تاریخی طی چند مرحله انجام شده است.
فلک الافلاک یادگار دوران ساسانیان
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و لرستان گفت: شواهد تاریخی نشان می دهد که قلعه فلک افلاک مربوط به دوره ساسانیان است که در شهری بنام شاپور خواست در منطقه کنونی خرم آباد و در سده هفتم هجری بنا شده است .
سید امین قاسمی افزود: بر همین اساس قلعه فلک الافلاک در دوره ساسانی کاربرد حکومتی و نظامی داشته و از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر فعلی خرم آباد، قلعه در دوره قاجاریه بنام قلعه فلک الافلاک نامگذاری شده است.
وی اظهار داشت: در زمان محمدعلی میرزا معروف به دولتشاه یکی از حکام عهد قاجار، این بنا مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و دیوانخانه و سربازخانه نیز در پایین قلعه احداث شده است.
وی ادامه داد: قلعه فلک الافلاک در دوره قاجار به دلایل مختلف مورد توجه قرار داشته و به صورت مقر حکومت و مرکز اداری و نظامی منطقه بوده است.
قاسمی بیان کرد: قلعه فلک الافلاک با وسعت تقریبی پنج هزار و ۳۰۰ متر مربع شامل هشت برج، ۲ صحن و ۳۰۰ جان پناه است و ارتفاع بلندترین دیوار آن تا سطح تپه ۲۳ متر می باشد.
وی با بیان اینکه مصالح بکار رفته در این بنای زیبا و ارزشمند تاریخی عمدتا سنگ آجر، خشت و ملات گچ و آهک است اظهار داشت: در بحث استحکام بخشی قلعه نیز اقداماتی نظیر محکم سازی کل پی، بنا و دیوار حفاظتی ضلع غربی بخش کنار خیابان ۱۲ برجی انجام شده است.
موزه های اصلی لرستان در فلک الافلاک قرار دارند
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: موزه هایی در استان داریم که بخشی از آنها در حال مرمت است و قابل بهره داری است، اما موزه اصلی در قلعه فلک الافلاک واقع شده که هم موزه مردم شناسی و هم موزه باستان شناسی است.
قاسمی با بیان اینکه طی سال های گذشته اقدامات خوبی جهت آزادسازی حریم قلعه و مرمت بخش هایی از آن انجام شده است ادامه داد: یکی از اقدامات خوبی که مردم استان مطالبه گر آن هستند تملک عرصه های قلعه فلک الافلاک است که تخلیه آنها تلاشی برای ثبت جهانی این اثر ارزشمند به شمار می رود.
هیچ فرونشستی در فلک الافلاک مشاهده نشده است
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: این بنای تاریخی تا نیمه از سنگ و ساروج و سپس از خشت خام ساخته شده است و در اواخر دوران پهلوی نیز مرمت شده است.
قاسمی با بیان اینکه این بنای تاریخی از بدو انقلاب اسلامی تاکنون مرمت های مستمر داشته و مقاوم سازی شده است ادامه داد: این بنای تاریخی بر بستر سنگی و صخره ای بنا شده و تاکنون بر اساس مستندات و شاهد گذاری های انجام شده به هیچ وجه دچار فرونشست و رانش نشده است.
وی عنوان کرد: سیل نوروز ۹۸ باعث آب شستگی سطح روی تپه قلعه شد و واریزه های مرمت دوره قاجار بر روی بستر ریخت اما به واسطه ایجاد و احداث سازه اولیه این بنا بر بستر صخره ای و سنگی، سازه قلعه سالم ماند.
وی بیان کرد: از سمت خیابان ۲۴ متری، جای شسته شده واریزه های مرمت دوره قاجار مشخص است اما چون اصل تپه صخره ای و سنگی بوده و در ضلع شمالی و شرقی کاملا مشخص است هیچگونه فرونشستی در سازه و بستر سنگی مشاهده نشده است.
وی ادامه داد: این قلعه تاریخی سالانه شاهدگذاری و هرگونه ترک و نشست در آن رصد می شود که تاکنون حتی یک میلیمتر فرونشست بر اساس کارشناسی ها و شاهدگذاری ها مشاهده و ثبت نشده است.
قاسمی گفت: پس از سیل، زلزله اردیبهشت ۹۸ نیز باعث آسیب‌هایی بر پیکره بنا شد که خیلی سریع مقاوم سازی شد و بازسازی صورت گرفت و از آن زمان تاکنون براساس شاهدهای نصب شده در مجموعه چنین امری مشاهده نشده است.
بنای تاریخی فلک الافلاک نیازمند اعتبارات و توجه مسوولان است
مدیر پایگاه قلعه فلک الافلاک نیز بیان کرد: طی سال های گذشته ترک هایی در بدنه این اثر وجود داشته که این موضوع ترک خوردگی در بناهای تاریخی امری عادی است ولی دستگاهی در محیط اطراف قلعه به ماهواره وصل نشده که نشان دهد نقطه ای نشست کرده است.
علی جوانمرد اظهار کرد: سال ۹۸ با استفاده از یک روش فناوری کشور جمهوری چک، که اخیرا در رفع خطر ترک‌های بناهای تاریخی استفاده می شود ترک های قلعه ترمیم و مرمت شد.
وی گفت: موضوع استحکام بخشی بستر( تپه و پی قلعه ) و خود قلعه را نیز در دستور کار داریم که مشاور، طرح این استحکام بخشی را تهیه کرده و مطالعات انجام شده و در مرحله تصویب نهایی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.
مدیر پایگاه قلعه فلک الافلاک خاطر نشان کرد: سال ۸۴ طرحی در راستای استحکام بخشی قلعه با روش بتن و مشبه کردن تهیه شد اما به دلیل مشکلات اجرایی و فنی هزینه بر بود که پس از بررسی مشاور بنا است این طرح بازنگری و به روز رسانی شود که پیگیر هستیم طرح جدید با مواد و مصالحی که به قلعه آسیب نزند اجرا شود.
جوانمرد با بیان اینکه مهمترین دغدغه میراث فرهنگی لرستان موضوع قلعه فلک الافلاک است ادامه داد: با توجه به وضعیت این بنای تاریخی، مسوولان باید برای ماندگاری آن توجه بیشتری داشته باشند چراکه ممکن است هر لحظه بر حجم شکاف‌هایی که بر بدنه این بنا وجود دارد افزوده و تاریخ قربانی اعتبار شود.
انجام مرمت و احیای مجموعه باغ گلستان براساس الگوهای تاریخی
مدیر پایگاه قلعه تاریخی فلک الافلاک بیان کرد: سال ۹۷ پس از تملک باشگاه افسران در محوطه قلعه، مرمت و حفاظت مجموعه، خواناسازی و آسیب شناسی صورت گرفت و الحاقات، ساماندهی نمای سیمانی و ساختمان های ناهمگون با مجموعه و استحکام بخشی باشگاه افسران مطابق الگوی اولیه انجام شد.
جوانمرد افزود: بهسازی چشمه گلستان با ایجاد ۱۴ فقره زهکش با مصالح استاندارد انجام، آب به کانال های مجموعه هدایت شد و محوطه سازی و بهسازی پنج هزار مترمربع مجموعه با استفاده از الگوها و طرح قبلی صورت گرفت.
وی اظهار داشت: استخر باغ گلستان نیز با مساحت ۹۰۰ متر مربع با لایروبی و احیای دیواره ها و کانال های قبلی و سنتی به این مجموعه افزوده و احیا شده است.
