به گزارش خبرنگار مهر، مسعود منصور، معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در مراسم رونمایی از شماره نُهم «نشریه تأملات رشد» با محوریت «پیشنهادیه‌ای برای حکمرانی مردم‌بنیان مراتع» که بوسیله هسته سیاست کشاورزی و منابع طبیعی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام برگزار شد، با بیان ضرورت نگاه میان‌رشته‌ای و ورود پژوهشگران رشته‌های گوناگون به مسئله پیچیده منابع طبیعی، این مسئله را گره خورده با دیگر مسائل اقتصادی و اجتماعی دانست و پیشبرد مسائل مرتع بدون توجه به این ابعاد گوناگون را ناکافی خواند.
وی افزود: منابع طبیعی امروز متأثر از عوامل مختلفی همچون عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی است و تغییر الگوی مصرف در آن تأثیر زیادی دارد و مدیریت امروز منابع‌طبیعی قطعاً با ۴ دهه گذشته متفاوت خواهد بود.
مسئول اول منابع طبیعی کشور گفت: مراتع بدلیل گستردگی و بخاطر مردمی بودن از پیچیدگی‌های بیشتری بلحاظ مدیریت برخوردار است و نگاهی که منابع طبیعی نسبت به مدیریت مراتع دارد قطعاً با نگاهی که عشایر و دامپروری به مراتع دارد متفاوت است.
منصور همچنین گفت: مشکل منابع‌طبیعی با مردم بیشتر به تعارض منافع عمومی با منافع شخصی بر می‌گردد. به عنوان مثال ممکن است کسی در اراضی شیبدار شخم در جهت شیب ایجاد کند و محصولی را برای گذران معیشت برداشت کند اما همین شخم در جهت شیب ممکن است در مواقع بروز سیل خسارت هنگفتی برای عموم مردم آن منطقه داشته باشد. حال اگر منابع طبیعی از این گونه اقدام‌ها برای کاهش خسارت عام جلوگیری کند مورد هجمه واقع شده و مقصر و مانع معرفی می‌شود.
او در ادامه این جلسه به کارکردهای متعدد و مختلف منابع طبیعی اشاره کرد و گفت: منابع طبیعی اقدامات زیادی را در سراسر کشور انجام می‌دهد که اکثر این اقدامات به امنیت زیستی و غذایی مردم منتهی می‌شود.
منصور تصریح کرد: وقتی منابع‌طبیعی اقدامات جنگلکاری انجام می‌دهد معنی‌اش این است که با کاشت درخت اکسیژن تولید می‌شود، هوا تلطیف می‌گردد، ذرات گرد و غبار و کربن موجود در هوا جذب می‌شود و منفعت این کار به سلامت زندگی مردم بر می‌گردد.
او همچنین گفت: در حوزه مقابله با بیابان‌زایی، آبخیزداری و مرتعداری نیز این چنین است. در مقابله با بیابان‌زایی از ریزگردها و هجوم شن‌های روان جلوگیری می‌شود، از مهاجرت انسان‌ها از روستاها جلوگیری می‌گردد و در اقدامات آبخیزداری نیز خسارت سیل کاهش پیدا می‌کند و منفعت همه این اقدامات به مردم بر می‌گردد.
چالش غلبه نگاه فنی بر نگاه اجتماعی
همچنین علی‌اکبر مهرابی، استاد پیشکسوت منابع طبیعی، سابقه دیرینه ایرانیان در بهرهبرداری از مراتع را در عین توجه به اقتضائات ایران امروز، قابل‌توجه و درس‌آموز دانست و خاطرنشان کرد: البته این موضوع به معنای بازگشت با سبک دیرین عشایری نیست؛ چرا که چنین چیزی در شرایط امروز کشور امکانپذیر نیست.
وی افزود: مهم‌ترین مشکل مرتعداری ما در صدسال اخیر غلبه رویکرد فنی بر رویکرد اجتماعی است که باعث نادیده‌گرفتن انسان‌ها شده است، لذا نسخه اصلی حل مشکل در این بخش بازگشت به مردم و مشارکت دادن آنان در اداره مراتع است؛ به‌طوری‌که انواع و اقسام تشکل‌های بهرهبرداران به طور رسمی و با پشتوانه قانون در همه سطوح تصمیم‌گیری حضور مؤثر داشته باشند.
تجویزی برای نجات مرتعداری ایران
در ادامه محسن باقری نصرآبادی، سردبیر این ویژه نامه د ضمن ارائه مختصری از تجویز و پیشنهاد سیاستی مطرح شده در این نشریه، به‌ضرورت ورود پژوهشگران علوم‌انسانی از منظر اجتماعی و اسلامی به مسائل بخش منابع طبیعی اشاره کرد و در این مسیر، تعامل با ذی‌نفعان، مجریان و جوامع محلی را ضروری خواند.
وی نجات مرتعداری ایران را در گرو تغییر رویکرد بنیادین دانست و افزود: توجه به مدلهای نهادی، ایجاد کنش جمعی و اتخاذ رویکرد مشارکتی بین انواع کنشگران، مسیری است که اهتمام به آن ضروری است.
باقری نصرآبادی افزود: راهکار مقابله با تخریب مراتع، رفع تعارض بازیگران این عرصه و ایجاد معیشت پایدار برای بهرهبرداران را ایجاد حس هویت و تعلق خاطر از طریق سپردن حق مدیریت و تصدی اطمینانبخش به بهرهبرداران عشایری و روستایی است؛ البته به‌نحوی‌که تغییر کاربری مراتع را به همراه نداشته باشد.
این پژوهشگر حکمرانی منابع طبیعی بیان داشت: توجه به سابقه کشور در مرتعداری و دامداری و اهتمام به استفاده از این تجربه تمدنی برای قاعدهگذاری متناسب با اقتضائات اجتماعی امروز اجتناب‌ناپذیر است؛ در این مسیر استفاده از قواعد اسلامی در فقه و سیره برای حفاظت، احیا و بهرهبرداری از منابع طبیعی ضروری است.
مسئله‌ای فراتر از طرح مرتعداری
در پایان این نشست جواد مقیمی، کارشناس مرتعداری، به بیان پیچیدگی مدیریت مراتع پرداخت و خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم از این مخمصه نجات پیدا کنیم، بدون شک باید برگردیم و تغییر رویکرد دهیم و این کار نیازمند آن است که سازمان عزم جدی داشته باشد و این تغییر را ایجاد کند.
وی افزود: مسئله ما این نیست که همه مراتع ما زیر پوشش طرح مرتعداری نیست؛ حتی اگر همه مراتع ما زیر پوشش این طرح بروند باز هم مسائل ما در مراتع حل نمی‌شوند. همه ما می‌دانیم مشکل کجاست و راه‌حل چیست اما عزم جدی برای اجرای آن نداریم.
