خبرگزاری فارس- مرتضی مزینانی: بخش‌های قابل‌توجهی از کشورمان به‌ویژه در نوار مرکزی ایران سال‌هاست که به‌طور جدی درگیر پدیده «فرونشست زمین» شده است و نگرانی‌ها برای تشدید اوضاع دلهره‌آور این پدیده هر روز بیشتر می‌شود.
فرونشست زمین به استناد گفته‌های کارشناسان و مدیران دولتی و مندرجات بولتن‌های سازمان‌های مسؤول در بخش زمین‌شناسی و مدیریت بحران، امروز یکی از «بحران‌های جدی» در استان‌های حاشیه کویر مرکزی ایران محسوب می‌شود و از سال‌ها پیش هشدار داده شده بود که باید با «قید فوریت» برای این مسأله تدبیری اندیشیده شود.
بر اساس آمارهای رسمی موجود و به اذعان مدیران دولت، سالانه ۱۰ تا ۱۲ سانتی‌متر و شاید هم بیشتر، فرونشست زمین در شماری از شهرستان‌های استان‌های مرکز کشور رخ می‌دهد و مناطق جنوبی شهرستان سمنان نیز در سالیان گذشته از این پدیده در امان نبوده است.
اهمیت توجه به فرونشست زمین آنجا بیشتر می‌شود که تصاویر نشان می‌دهد دهان زمین هر روز نزدیک و نزدیک‌تر به مسیر شریانی، پرتردد و مهم ریلی تهران- مشهد باز می‌شود و این امر در آینده نه‌چندان دور مخاطراتی را به همراه خواهد داشت.
با توجه به عبور خطوط ریلی، جاده‌های دسترسی، خطوط انتقال گاز و... از نقاط نزدیک به زمین‌هایی که این روزها بیش از گذشته درگیر پدیده فرونشست شده است، کارشناسان عقیده دارند اگر اقدام عاجلی برای بهبود شرایط صورت نگیرد، وقوع هر فاجعه‌ای در این مناطق محتمل خواهد بود؛ اما علت اصلی تشدید بحران و راه‌حل‌های پایدار رفع مشکل چیست و چرا تا امروز وعده‌ها در این زمینه عملی نشده است؟
فقط «وعده»؛ دریغ از «عمل»!
شکاف‌های عمیق و چند متری در دل زمین، در شمار زیادی از مناطق نزدیک به کویر، در استان‌های مرکزی ایران تنها چند متر مانده تا به مسیر ریلی تهران- مشهد برسد و تصاویر به‌خوبی این اوضاع بغرنج را روایت می‌کند.
علی‌رغم تمام تذکرها و هشدارهای کارشناسان امر و سازمان‌های مسؤول در دو دهه گذشته، اما اقدام مدون و مشخصی برای جلوگیری از تشدید فرونشست زمین در استان‌های مرکزی ایران ازجمله استان سمنان انجام نشده است.
هشت سال عمر دولت به‌اصطلاح «تدبیر و امید» با وعده‌هایی گذشت که صرفاً زمان را سپری کرد و امروز شاهد آن هستیم که زمین بیخ گوش حساس‌ترین تأسیسات ارتباطی و زیربنایی کشورمان دهانش را بیش از همیشه باز کرده است.
وعده‌های مدیران دولت حجت‌الاسلام روحانی برای کنترل شرایط فرونشست زمین، آن هم در دولتی که ادعا داشت «محیط‌زیست» یکی از اولویت‌های اساسی آن خواهد بود، هیچ‌وقت محقق نشد و امروز آثار و پیامدهای خطرناک آن به‌وضوح در تصاویر و گفته‌های کارشناسان محیط‌زیست مشاهده می‌شود.
ایرج رئیسیان، مدیرکل وقت مدیریت بحران استانداری سمنان در دولت حجت‌الاسلام روحانی در گزارشی که خبرگزاری فارس در تاریخ هجدهم آبان ماه سال ۱۳۹۹ تهیه کرده بود (اینجا)، تأکید داشت که «با همکاری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان سمنان، اعتبارهایی برای بررسی و مطالعه فرونشست زمین در استان سمنان در سال‌های گذشته لحاظ شده است».
وی گفته بود: «با همکاری مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، مطالعات خوبی برای بررسی فرونشست زمین در استان سمنان در دست بررسی است».
فرونشست زمین امروز یکی از «بحران‌های جدی» در استان‌های حاشیه کویر مرکزی ایران محسوب می‌شود
مدیرکل مدیریت بحران استانداری سمنان مدعی شده بود: «هماهنگی و تعامل دستگاه‌های اجرایی و ستادی برای مقابله با پدیده فرونشست زمین در استان سمنان افزایش می‌یابد».
امروز بیش از یک سال و چند ماه از این سخنان می‌گذرد و هنوز مشخص نیست که اعتبارات پیش‌بینی‌شده از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان سمنان برای بررسی و مطالعه فرونشست زمین در استان به چه میزان بوده و تخصیص آن به کجا رسیده است؛ چه اینکه بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست معتقد هستند هیچ اعتبار خاصی برای این مسأله تا امروز اختصاص نیافته است!
استانداری سمنان همچنین هیچ اطلاع‌رسانی خاصی از روند همکاری مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران با استان سمنان برای مطالعه روی پدیده فرونشست در این استان نداشته است و حداقل در رسانه‌ها، نشانه‌هایی از هماهنگی و تعامل دستگاه‌های اجرایی و ستادی برای مقابله با این پدیده نیز دیده نمی‌شود.
بررسی‌های میدانی خبرنگار فارس نیز نشان می‌دهد که وعده‌های دولت حجت‌الاسلام روحانی درباره این پدیده فوق‌العاده حائر اهمیت تقریباً همگی روی کاغذ مانده و تا امروز اثر وضعی بر محیط و بهبود شرایط در جنوب سمنان نداشته است.
حرفهای بی‌برنامه؛ همچنان بی‌دستاورد
حرفهای بی‌برنامه مدیران در سال‌های گذشته، نه‌تنها علی‌رغم ادعاهای همیشگی، همچنان بی‌دستاورد مانده، بلکه پدیده فرونشست زمین در جنوب سمنان را نیز تشدید کرده است و البته که مشخص نیست چه کسی بابت این سخنان بدون عمل، مدیران مسؤول را بازخواست خواهد کرد!
یکی از مصداق‌های واقعی «ترک فعل» که انتظار می‌رود دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان و دستگاه‌های نظارتی، آن را حسب تأکیدهای رؤسای قوای مقننه و مجریه پیگیری کنند، همین وعده‌های نافرجام درباره پدیده فرونشست زمین است؛ آن‌هم در جلساتی که از وقت و هزینه بیت‌المال برای آن اختصاص یافته و بی‌حاصل رها شده است!
فاطمه منصوری، معاون توسعه مدیریت و منابع استاندار سمنان مدیر دیگری است که در دولت حجت‌الاسلام روحانی از اداره کل فنی و حرفهای استان سمنان به استانداری رفت و امید می‌رفت سخنان وی که پنجم اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۰ در جلسه شورای پژوهش استانداری سمنان مطرح شد (اینجا)، به مرحله عمل برسد.
وی آن زمان گفته بود: «نیاز است تا در این مسیر دستگاه‌های اجرایی با جدیت و عزم راسخ برای دستیابی به پژوهش‌های کاربردی، به‌صورت جدی پای کار بوده و به این مهم ورود کنند».
منصوری تأکید کرده بود: طرح بررسی فرونشست و شکاف زمین در جنوب استان سمنان از طرح‌های مورد تأکید بوده و در سال ۹۹ توجه ویژه‌ای به آن صورت گرفته است (!) و در جلسات بعدی ارائه و مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.
شکاف‌های عمیق و چند متری در دل زمین در شمار زیادی از مناطق مرکزی ایران تنها چند متر مانده تا به مسیر ریلی تهران- مشهد برسد
سخنان معاون فعلی استاندار سمنان در حالی مطرح می‌شود که درباره این وعده‌ها هم هنوز حتی یک خط دستاورد پیگیری‌ها از سوی استانداری سمنان منتشر نشده و بعد از آن، خبری از جلسات بعدی که مسأله فرونشست زمین در آن محور بوده باشد، نیز نشده است!
طرح بررسی فرونشست زمین که قرار بود با پیگیری استانداری سمنان تصویب شود، نیز همچنان در سکوت مانده است.
حسن سعدالدین، مدیرکل وقت دفتر برنامه‌ریزی، بودجه و تحول اداری استانداری سمنان اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۰ (اینجا) گفته بود: طرح بررسی فرونشست و شکاف زمین در جنوب سمنان در جلسات بعدی ارائه، تبیین و مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت و با حضور دستگاه‌های اجرایی مرتبط و ذی‌نفع تصویب می‌شود.
سعدالدین اوایل سال ۱۴۰۰ گفت: اعتبارات این طرح‌ها در سال جاری اختصاص خواهد یافت که پس از چینش طرح‌های برتر، در کارگروه پژوهش استان مصوب می‌شوند.
برداشت بی‌رویه «آب»؛ تا کِی؟
اما گذشته از همه بی‌عملی‌های مدیران وقت و به جای مانده از دولت گذشته، چرا فرونشست زمین روزبه‌روز در شهرهای حاشیه کویر مرکزی ایران و جنوب سمنان تشدید می‌شود؟
پاسخ کارشناسان محیط‌زیست به این پرسش، بسیار روشن و واضح است: «برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی»!
با وجود گسترش دامنه و عمق پدیده فرونشست زمین در مناطق جنوب سمنان، همچنان استخراج آب از منابع زیرزمینی بی‌رویه انجام می‌شود و به دغدغه‌ها در این بخش دامن می‌زند.
محمد طاهری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان سمنان که دیگر مدیر به جای مانده از دولت سابق است، در گفت‌وگویی که یکم تیرماه سال ۱۳۹۸ با اصحاب رسانه و خبرنگاران داشته است، (اینجا) اذعان می‌کند که «امروز ۳۰۰ متر حفاری برای رسیدن به آب چاه در سمنان نیاز است» و برخی آمارهای نگران‌کننده، امروز حکایت از این دارد که این عدد متأسفانه به بالای ۴۰۰ متر در برخی نقاط رسیده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان سمنان اعتقاد دارد: انتقال آب از سایر حوضه‌ها برای آینده استان سمنان باید در دستور کار جدی قرار گیرد؛ چراکه در غیر این صورت، استان با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد شد.
حرفهای بی‌برنامه مدیران در سال‌های گذشته، نه‌تنها همچنان بی‌دستاورد مانده، بلکه پدیده فرونشست زمین در جنوب سمنان را نیز تشدید کرده است
طاهری سال ۱۳۹۸ می‌گوید: عمق حفاری‌ها در این استان برای رسیدن به آب به ۲۵۰ تا ۳۰۰ متر با دبی متوسط ۱۰ لیتر بر ثانیه رسیده است و باید برای شرب و صنعت در آینده استان سمنان، انتقال آب در دستور کار قرار گیرد تا شاهد رفع مشکلات کنونی باشیم.
وی با ارائه آمار تأسف‌آوری ادامه می‌دهد: حدود ۸۰ درصد منابع آب زیرزمینی در استان سمنان در حال برداشت است و طبق آمارهای جهانی، این امر به مرحله فوق بحرانی و خطرناک تعبیر می‌شود.
به‌هرحال، بی‌عملی دولت سابق در تأمین آب پایدار برای مناطق محتاج و البته مستعد، به شرایط اسفبار امروز منتهی شده است.
آنچه بدیهی می‌نماید، این است که کمبود آب در سال‌های اخیر سبب شده است تا چاه‌های متعددی در استان سمنان به‌ویژه در مناطق مرکزی این استان با عمق بسیار زیاد حفر شود و برداشت مکرر از سفره‌های آب زیرزمینی، رهاوردی جز تشدید پدیده فرونشست زمین نخواهد داشت.
راه‌حل واقعی چیست؟
با این همه، امروز مرور از دست دادن چند سال فرصت برای کار و تلاش در راه بهبود اوضاع گرچه بی‌حاصل نیست؛ اما افسوس خوردن بر آشفتگی مدیریتی هشت ساله دیگر فایده خاصی ندارد و باید وارد عمل شد و جلوی تشدید بحران را گرفت.
آنچه عدم اجرای طرح‌های آب‌رسانی پایدار به سمنان و تأمین منابع آبی برای شهرستان‌های مختلف این استان خوانده می‌شد و اسباب دغدغه دوستداران محیط‌زیست و حتی دستگاه‌های امنیتی استان سمنان را فراهم آورده بود، امروز باید چاره‌اندیشی شود.
افزایش برداشت از منابع آب‌های زیرزمینی اگر همچون سالیان گذشته تداوم یابد، در نهایت باز هم به فرونشست زمین و تهدید زیرساخت‌های اساسی این استان در بخش‌های مختلف منجر می‌شود و این راه باطل باید ریل‌گذاری جدیدی به خود ببیند.
جمعی از مؤثران حوزه‌های محیط‌زیستی چندین سال قبل در نامه‌ای به حجت‌الاسلام روحانی، رئیس‌جمهور وقت نکات قابل‌تأملی را در این زمینه بیان کرده بودند که همه آنها نیز متأسفانه روی زمین ماند.
چرا فرونشست زمین روزبه‌روز در شهرهای حاشیه کویر مرکزی ایران و جنوب سمنان تشدید می‌شود؟
آن زمان فریاد زده می‌شد که بیش از هشت سال از مراسم کلنگ زنی و شروع عملیات اجرایی پروژه انتقال آب دریای خزر می‌گذرد؛ پروژه‌ای که می‌توانست بسیاری از چالش‌های کشور را رفع کرده و به نمادی برای وحدت بیشتر و پیشرفت ایران اسلامی تبدیل شود؛ اما با کمال تأسف شاهد بودیم که این پروژه بزرگ ملی به بهانه نداشتن پشتوانه مطالعاتی جامع متوقف شد.
پس از گذشت قریب به پنج سال مشخص شد که مطالعات امکان‌سنجی، زیست‌محیطی، اجرایی و ... این پروژه کامل و مقرون به صحت بوده و نباید کار اجرا متوقف می‌شده است. به‌راستی آیا کسانی که خواسته یا ناخواسته، چنین خسارتی را به کشور تحمیل کردند، امروز نباید پاسخگو باشند؟
در گذشته نمانیم!
پنج استاندار سمنان در دولت حجت‌الاسلام روحانی مرتباً وعده می‌دادند که به‌زودی پروژه حیاتی انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی ایران اجرایی می‌شود و چاره‌ای جز انتقال آب وجود ندارد؛ اما متأسفانه این امر هیچ‌وقت محقق نشد.
به گفته کارشناسان، با توجه به برداشت سایر کشورهای حوزه خزر شامل قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان از آب دریای خزر که در سال‌های آتی به بیش از ۵۰۱ میلیون مترمکعب در سال خواهد رسید، عدم برداشت ایران اسلامی از این منبع خدادادی، چه معنایی جز خود تحریمی دارد؟
جمعی از فعالان محیط‌زیستی در نامه‌ای به حجت‌الاسلام روحانی، نکات قابل‌تأملی را بیان کرده بودند که همه آنها نیز متأسفانه روی زمین ماند
مباحث زیست‌محیطی، شاه‌بیت سخنان مخالفان طرح انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی ایران است؛ در حالی که سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور که متولی تخصصی این موضوعات بوده، بارها به‌صراحت بر رعایت شدن مسائل زیست‌محیطی در این پروژه تأکید دارد و از طرفی، همان دوستداران محیط‌زیست به مسأله خطرناک و بحرانی فرونشست زمین در بخشی از ایران توجه ندارند.
آنچه امروز باید بدان توجه داشت، این است که باید نظرات مراجع رسمی، فصل‌الخطاب قرار گیرد و اراده‌ای در مجموعه وزارت نیرو برای اجرای این پروژه دیده شود و دستورات قبلی دولت روی زمین نماند و این تنها راه برون‌رفت از بحران پرریسک فرونشست زمین در شهرهای حاشیه کویر مرکزی ایران است.
شماری از مخاطبان خبرگزاری فارس نیز پیش‌تر با ثبت پویشی در سامانه «فارس من»، خواستار رسیدگی به مسأله کم‌آبی در سمنان شده بودند؛ اینجا حمایت کنید.
انتهای پیام/۲۲۴۹/م/ی
