به گزارش خبرنگار ایرنا؛ این محوطه تاریخی به دلیل قدمت و زیبایی محیط اطرافش که در جوار دریاچه ای زیبا و درختانی انبوه قرار گرفته همواره به ویژه در ایام نوروز پذیرای گردشگران بسیاری از سراسر جهان است.
تاق بستان در ۱۵ دی سال ۱۳۱۰ به شمارهٔ ثبت ۱۷۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و مقدمات تشکیل پرونده برای ثبت جهانی نیز از چند سال قبل آغاز شده است.
محوطه تاریخی تاق بستان در دامنه کوهی به همین نام و در کنار چشمه ای در شمال شرقی شهر کرمانشاه واقع شده است، در این محوطه آثاری از دوره ساسانی وجود دارد که شامل سنگ نگاره اردشیر دوم و ۲ ایوان سنگی به نام های ایوان کوچک و بزرگ است.
ایوان کوچک در سمت چپ سنگ نگاره اردشیر دوم و ایوان بزرگ در سمت راست ایوان کوچک قرار دارد. سیاحان، مورخان و جغرافی نویسان دوره اسلامی ضمن توصیف سنگ نگاره های تاق بستان، از این محوطه با نام های متفاوتی یاد کرده اند، به طوریکه ابن فقیه و ابن رسته این مکان را «شبدیز» و یاقوت آن را «قصرشیرین» نامیده است.
همچنین حمدالله مستوفی آنجا را تاق وسطام» عده ای دیگر آن را «تاق بهستون»، «تاق بیستون» و «تخت بستان» نامیده اند.
اهالی محل نیز محوطه را با نام تاق وسان و تاق بسان می شناسند زیرا «سان» در لفظ محلی به معنی سنگ است و به این ترتیب تاق و سان یعنی طاقی که در سنگ کنده شده است.
سنگ نگاره اردشیر دوم
در سمت راست ایوان کوچک، سنگ نگاره ای وجود دارد که صحنه تاج ستانی اردشیر دوم (۳۸۳ – ۳۷۹ م) نهمین شاه ساسانی را نشان می دهد. در این صحنه، شاه ساسانی به حالت ایستاده با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ در مرکز صحنه نقش شده که دست چپ را بر روی قبضه شمشیر گذاشته و با دست راست حلقه روبان داری را از اهورا مزدا می گیرد.
شاه ساسانی چشمانی درشت و ابروانی برجسته دارد. ریش او مجعد و موهای سرش به صورت انبوه بر روی شانه ها آویخته شده است، وی گوشواره‌ای بر گوش و گردنبندی در گردن و دستبندی در مچ دارد. گوشواره او به شکل حلقه مدوری است که گوی کوچکی به آن آویزان است. گردنبند او نیز شامل یک ردیف مهره های مرواریدی درشت است.
شاه تاجی برسر دارد که در قسمت پایین آن به صورت نوار ساده ای است و قسمت بالای تاج به شکل کوریمبوسی (واژه‌ای یونانی، به معنی بافۀ حلقه شده مو است) که بخشی از موهای سر به صورت انبوه در آن قرار گرفته و به وسیله ۲ رشته روبان بسته شده است، همچنین به تاج شاه در قسمت پشت، روبانی آویخته شده است.
در سمت راست شاه، پیکره اهورا مزدا به حالت ایستاده با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ نقش شده که دست چپ را به کمر زده و با دست راست حلقه روبان داری را به شاه اهدا می کند.
او دارای صورتی کشیده و ریش بلندی است، موهای سرش مجعد و به صورت انبوه بر روی شانه ها آویخته شده است. او نیز گوشواره ای بر گوش و گردنبندی در گردن دارد.
تاج اهورا مزدا از نوع تاج های کنگره دار است، به طوریکه پایه تاج به وسیله ردیفی از مهره های مروارید تزیین شده و در بالای تاج نیز بخشی از موهای سر به صورت انبوه و بدون پوشش رها شده است.
لباس او شامل پیراهن چین داری است که تا روی زانو ادامه داشته و شلوارش چین دار و شبیه به شلوار شاه می باشد، همچنین کمربند او شبیه به کمربند اردشیر دوم است.
در سمت چپ اردشیر دوم پیکر ایزد مهر با صورت و بدنی سه ربعی نقش شده که بر روی گل نیلوفر بزرگی ایستاده است. متأسفانه جزییات صورت او آسیب دیده ولی براساس آنچه که باقی مانده، ریش او کوتاه و مجعد است، همچنین جزئیات تاج او از بین رفته و تنها روبان های آویخته شده در پشت تاج دیده می شود.
ایوان کوچک
این ایوان به صورت فضای مستطیل شکلی به عرض ۹۶/۵ متر، عمق ۸۰/۳ متر و ارتفاع ۳۰/۵ متر است. در ۲ طرف ورودی این ایوان، ۲ جرز چهار گوش به پهنای ۹ سانتی متر و بلندی ۳۷/۲ متر وجود دارد. بر بالای این جرزها اتاقی با قوس نیم دایره ای قرار گرفته که ۱۰ سانتی متر از سطح داخلی جرزها عقبتر رفته است.
دیوار انتهای این ایوان به ۲ بخش تقسیم شده است. در بخش فوقانی، طاقچه ای به عمق ۳۰ سانتی متر و بلندی ۹۳ /۲ متر ایجاد شده است. در داخل این طاقچه، پیکره های شاهپور سوم و پدرش شاهپور دوم و همراه با کتیبه هایی به خط پهلوی و به زبان فارسی میانه حجاری کرده اند.
در این صحنه هر ۲ شخصیت به حالت ایستاده با صورتی نیم رخ و بدنی تمام رخ نقش شده اند. هر ۲، دست راست را بر قبضه شمشیر و دست چپ را بر قسمت فوقانی غلاف قرار داده اند.
پیکره شاپور دوم، دارای چشمانی درشت، ابروانی کمانی و ریش بلندی است که انتهای آن در حلقه ای فرو رفته است. موهای سر او مجعد و به صورت انبوه بر روی شانه ها آویخته شده است.
تاج او از نوع تاج های کنگره دار است که پایه آن به وسیله مهره های مرواریدی تزیین شده و در بالای تاج نیز گوی بزرگی قرار گرفته است. به پشت تاج نیز روبان بلندی آویزان است. شاپور دوم گوشواره ای بر گوش و گردن بندی در گردن دارد که شامل یک ردیف دانه های مروارید درشت است.
پیکره شاپور سوم نیز شبیه پیکره پدرش است تنها تفاوت این پیکره ها در شکل تاج آن ها می باشد که متأسفانه جزییات تاج شاپور سوم آسیب دیده است.
ایوان بزرگ
مهمترین اثر در تاق بستان، ایوان بزرگ است که از نظر معماری اطلاعات بیشتری را در اختیار ما قرار می دهد. این ایوان به شکل فضای مستطیلی به عرض ۸۵ /۷ متر و عمق ۶۵/۷ متر است که ارتفاع آن ۹۰/۱۱ متر می باشد. در ۲ طرف ورودی این ایوان ۲ جرز چهار گوش به ارتفاع ۲۷/۴ متر ایجاد شده است.
پهنای جرز سمت راست ۴۱/۱ متر و جرز سمت چپ ۴۶/۱ متر است. بر روی این جرزها، طاقی با قوس نعل اسبی قرار دارد که ۲۴ سانتی متر از سطح داخلی جرزها عقب تر رفته و رفی را ایجاد کرده است.
ارتفاع این طاق از کف ایوان تا لبه قوس در قسمت جلو ۸۰/۸ متر و در قسمت عقب ایوان ۲۵/۹ متر است. قوس طاق نیز در قسمت جلو ایوان بازتر از قوس انتهای ایوان است، به طوریکه در قسمت جلو به شکل نیم دایره ای بوده ولی در قسمت عقب به شکل نیم بیضی است. بر روی لبه بام ایوان، هفت جان پناه چهار پله ای با زاویه قایم وجود دارد که ارتفاع هر کدام از آنها ۱۲۹ سانتی متر است.
در انتهای ایوان، سکویی به طول ۴۰/۷ متر و عرض ۸۰ تا ۹۰ سانتی متر و بلندی ۱۷ سانتی متر وجود دارد. بر روی این سکو و در ۲ طرف انتهایی این ایوان، دو نیم ستون حجاری شده است. این نیم ستون ها فاقد پایه ستون بوده و مرکب از ساقه ستون و سرستون می باشند که در مجموع ارتفاع هرکدام از آنها چهار متر و قطر آنها ۳۲ سانتی متر است.
ساقه هر کدام از این نیم ستون ها به شکل استوانه ای بوده و به وسیله شیارهای قاشقی تزیین شده است. سرستون این نیم ستون ها به شکل هرم مربع القائده معکوسی است که تقلیدی از سرستون های بیزانسی است.
تزیینات ایوان بزرگ
دیوارهای داخلی ایوان بزرگ به ۲ بخش تقسیم و هر بخش به گونه ای استادانه تزیین شده است که هنوز تمام تزیینات آن پابرجا مانده است.
بر روی جرزهای ۲ طرف مدخل ورودی ایوان، درخت تخیلی نقش شده است؛ همچنین روی قوس این ایوان به وسیله ۲ ردیف نقوش گیاهی تزیین شده است؛ ردیف پایین شامل گل های سه برگی است که انتهای این گل ها به هم وصل شده اند.
در مرکز قوس ایوان هلالی نقش شده که به آن ۲ رشته روبان افراشته شده است. در لچکی های ایوان نیز نقش ۲ الهه بال دار (نیکه) دیده می شود که هر کدام از این الهه ها در یک دسته حلقه روبان دار و در دست دیگر، جامی پر از مروارید دارند.
دیوار انتهای ایوان به ۲ بخش تقسیم شده است. بخش بالایی صحنه تاج ستانی شاه ساسانی را نشان می دهد و در بخش پایین نیز سوارکاری نقش شده است.
در صحنه تاج ستانی پادشاه ساسانی با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ بر روی سکویی ایستاده است. ولی دست چپ را بر روی قبضه شمشیر گذاشته و دست راست را به طرف اهورا مزدا دراز کرده است. جزییات صورت شاه آسیب دیده است ولی با توجه به آنچه که باقی مانده صورت او فربه، گونه ها گوشتالو، چشم ها درشت و ابروها برجسته است.
دیوارهای جانبی ایوان
دیوارهای جانبی ایوان بزرگ به وسیله نقوشی تزیین شده که صحنه شکار شاهی را نشان می دهد به طوریکه در دیوار سمت راست، صحنه شکار گوزن و در دیوار سمت چپ صحنه شکار گراز نقش شده است.
در درون شکارگاه شاه سوار بر اسب در سه قسمت نمایش داده شده است. در قسمت بالا، شاه سوار بر اسب، آماده برای شکار می باشد. او شمشیری مرصع به کمر آویخته و کمانی بر گردن دارد.
در پشت سر او زنی دیده می شود که چتری در بالای سر شاه گرفته است. در پشت سر شاه، سه ردیف زن نقش شده است ۲ ردیف اول به حالت احترام ایستاده اند و ردیف سوم نیز در حال نواختن آلات موسیقی می باشند. در مقابل شاه عده ای از رامشگران بر روی سکویی نشسته اند.
صحنه شکار گراز در قابی به طول ۷۰/۵ متر و عرض ۱۳/۴ متر حجاری شده است. در سمت چپ این قاب، ۱۲ فیل در پنج ردیف عمودی نقش شده که بر روی هر کدام از این فیل‌ها، ۲ نفر سوار شده است. این فیل با نان در حال رم دادن گرازها از مخفی گاه باطلاقی خود به درون نیزارها می باشند.
در قسمت بالای صحنه شکار، قایق پارویی دیده می شود که در داخل آن پنج نفر در حال کف زدن می باشند؛ همچنین ۲ پارو زن در داخل این قایق وجود دارد.
استان کرمانشاه با ۲ میلیون نفر جمعیت دارای ۳۵ شهر و ۲ هزار و ۵۹۵ روستا است.
در استان کرمانشاه تاکنون بیش از چهار هزار اثر تاریخی شناسایی شده که ۲ هزار و ۲۰۰ اثر آن ثبت ملی شده است.
کتیبه و سنگ نوشته داریوش هخامنشی در بیستون و منظره طبیعی اورامانات آثار جهانی ثبت شده در استان کرمانشاه است.
