قانون جدید چک قرار بود از بیستم آذر ماه به مرحله اجرا برسد، اما بر اساس اطلاعیه‌هایی که توسط بانک مرکزی منتشر شد، اجرای برخی از بند‌های مهم قانون جدید چک با یک ماه تاخیر همراه شد و در نهایت بخشی از مراحلی از این قانون مانند ثبت اختیاری در سامانه صیاد از این هفته آغاز به کار کرد. آمنه نادعلی‌زاده، معاون اداره نظام‌های پرداخت در گفت‌وگو با شبکه خبر ضمن تاکید بر اختیاری بودن ثبت چک در سامانه صیاد توضیحاتی را در این باره ارائه کرد.
به گفته معاون اداری نظام‌های پرداخت بانک مرکزی دلیل اختیاری بودن روند ثبت چک در سامانه صیاد تا پایان سال‌جاری این است که شرایطی فراهم شود که آشنایی مردم با این سامانه بیشتر و فرهنگ‌سازی لازم در این باره انجام شود. در صورت آشنایی بیشتر مردم با این سامانه، اجرای قانون جدید چک به‌صورت روان‌تر انجام خواهد شد. نادعلی‌زاده ادامه داد: قاعدتا در آینده ثبت سیستمی در این قانون اجباری خواهد شد؛ یعنی صادرکننده چک ملزم خواهد بود، در کنار اینکه چکی را به‌صورت فیزیکی صادر می‌کند، سپس اطلاعاتی را که روی فیزیک چک درج کرده شامل مبلغ، تاریخ و هویت گیرنده چک در سامانه صیاد وارد و گیرنده نیز نباید چکی را بدون ثبت الکترونیک دریافت کند.
معاون اداری نظام‌های پرداخت بانک مرکزی با اشاره به اینکه اعتقاد قانون جدید چک بر اقدامات پیشگیرانه است، گفت: از مرحله تخصیص دسته‌چک به مشتری تا مرحله صدور چک فرآیند به گونه‌ای در نظر گرفته شده که امکان صدور چک بلامحل کاهش یابد. برای این منظور قاعدتا ثبت سیستمی چک در این قانون اجباری خواهد شد؛ یعنی صادرکننده چک در کنار اینکه صدور چک را به‌صورت فیزیکی انجام می‌دهد، ملزم خواهد بود اطلاعات درج شده روی فیزیک چک، اعم از تاریخ چک، مبلغ چک و هویت گیرنده چک در سامانه صیاد وارد کند.
نادعلی‌زاده درباره اطمینان موردنیاز میان صادرکننده چک و دریافت‌کننده چک گفت: در ماده ۲۱ مکرر قانون جدید چک صادرکننده ملزم شده ثبت الکترونیکی چک کاغذی را در سامانه صیاد داشته باشد. گیرنده چک هم متناظرا می‌تواند از سامانه صیاد استعلام بگیرد. فرآیند سیستمی اضافه شده سبب ایجاد تقارن اطلاعاتی خواهد شد. گیرنده چک اطلاعات درج شده بر فیزیک چک را با اطلاعات الکترونیکی تطبیق می‌دهد و در صورت تطبیق اطلاعات می‌تواند مراتب تایید خود را در سامانه اعلام کند. در صورت عدم‌تطابق اطلاعات نیز می‌تواند مراتب عدم‌تایید چک را اعلام و دلایل عدم‌تایید را هم در سامانه مشخص کند. از این طریق صادرکننده متوجه خواهد شد که چک مورد تایید گیرنده قرار نگرفته است.
قانون جدید نگاهی سیستمی و با محوریت فناوری دارد و قانون جدید می‌تواند به کاهش جعل چک کمک کند. در قانون جدید اگر فردی چک برگشتی داشته باشد، تمام حساب‌هایش به میزان کسری موجودی مسدود می‌شود و دیگر نمی‌تواند ضمانت‌نامه بانکی دریافت کند و دسته‌چک جدید به وی تخصیص داده نمی‌شود یا حتی در فرآیند اعطای تسهیلات فرد دچار مشکل می‌شود.
نادعلی‌زاده در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اینکه قانون چک نگاه پیشگیرانه دارد، گفت: افرادی که دارای سابقه چک برگشتی باشند امکان ثبت چک در سامانه صیاد را نخواهند داشت. وی در ادامه برای پاسخ به این سوال که آیا با وجود این قانون در هر لحظه کنترل موجودی حساب‌ها انجام خواهد شد، گفت: خیر این اتفاق نخواهد افتاد. موجودی حساب افراد در بانک‌ها قرار دارد و در این صورت لازم است که از بانک‌ها استعلام گرفت. قانون جدید چک به این مساله به شکل دیگری نگاه کرده و بحث اعتبار‌سنجی مشتریان بانکی را مطرح کرده است. بر اساس قانون جدید چک متقاضیان دسته‌چک اعتبار‌سنجی می‌شوند. بر اساس اعتبار‌سنجی، سقف اعتباری مشخص به افراد اعطا می‌شود و فرد در محدوده سقف اعتباری خود می‌تواند چک صادر کند. بنابراین به محض اینکه سقف اعتباری چک اجرا شود، صادرکننده چک نمی‌تواند متجاوز از سقف اعتباری چک صادر کند.
سخنگوی قانون اجرایی چک برای تشریح معیار‌های مشخص‌کننده اعتبار گفت: فاکتورهای مهمی از قبیل درآمد جاری افراد، ریسک نکول افراد و همچنین دارایی افراد مورد بررسی قرار خواهد گرفت، ضمن اینکه نیاز افراد به صدور چک نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد، چرا که برخی افراد به تناوب چک صادر می‌کنند. این اطلاعات در کنار هم و بر اساس فرمول مشخص معیار اعتباردهی به افراد برای صدور چک خواهد بود. این فاکتورها در کنار یکدیگر محدوده عددی سقف اعتباری فرد را رقم می‌زنند.
نادعلی‌زاده برای توضیح بیشتر گفت: مثلا اگر سقف اعتبار برای فردی ۱۰۰ میلیون تومان تعیین شده بود؛ شرایطی پیش آمد که فرد نیاز به صدور چکی با مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان داشت، قانون چک در این خصوص «چک موردی» را پیش‌بینی کرده است. افراد می‌توانند، بدون اعتبار‌سنجی و در محدوده‌ای مشخص از چک موردی استفاده کنند. چک موردی شیوه‌نامه مختص خود را دارد و بانک مرکزی در حال تدوین این شیوه‌نامه است. شیوه‌نامه استفاده از چک موردی همزمان با اجرای قانون جدید چک منتشر خواهد شد. نادعلی‌زاده ادامه داد: سقف اعتباری و چک موردی دو موردی هستند که درهم‌تنیده هستند و با تعیین سقف اعتباری، شیوه‌نامه مربوط به قانون جدید چک، شیوه‌نامه استفاده از چک موردی هم منتشر خواهد شد. بانک مرکزی به‌صورت تدریجی و گام به گام قانون جدید چک را اجرا خواهد کرد بنابراین جای هیچ‌گونه نگرانی نیست و اختلالی در فعالیت‌های افراد اتفاق نخواهد افتاد.
به گفته معاون بانک مرکزی، در ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک، صدور چک حامل ممنوع اعلام شده است. بنابراین از زمانی که ثبت مشخصات چک در سامانه صیاد اجباری شود، دیگر چک حامل وجود نخواهد داشت. نادعلی‌زاده ادامه داد: با این حال درخصوص انتقال و دست به دست شدن چک در سامانه صیاد مشکلی وجود نخواهد داشت. برای توضیح این فرآیند به‌عنوان مثال فرد (الف) در وجه فرد (ب) چک صادر می‌کند و فرد (ب) قصد خرج چک را دارد و می‌خواهد چک را به فرد (ج) بدهد. این عمل به جای پشت‌نویسی روی فیزیک چک (ظهرنویسی) در سامانه صیاد اتفاق خواهد افتاد. برای انتقال چک از فرد (ب) به فرد ثالث نیاز است که فرد (ب) دقیقا همان اقدامات صادرکننده اولیه چک انجام داده است. به عبارت دیگر فرد (ب) برای انتقال چک باید به سامانه صیاد وارد شود و هویت گیرنده جدید چک را ثبت کند. این دست به دست شدن به همین صورت می‌تواند تا چند نفر ادامه داشته باشد.
نادعلی‌زاده در ارتباط با چک ضمانت یا چک بدون تاریخ توضیح داد: ۱۵ سرویس در سامانه صیاد در نظر گرفته شده که در حال حاضر فقط درباره ۳ مورد از سرویس‌ها صحبت می‌کنیم. سرویس ثبت و تایید، سرویس انتقال و سرویس استعلام سرویس‌هایی هستند که در حال حاضر از طریق برنامک‌های موبایلی در اختیار مردم قرار گرفته است. یکی دیگر از سرویس‌هایی که در سامانه صیاد پیش‌بینی شده، سرویس مربوط به صدور چک ضمانت است.
بر اساس توضیحات نادعلی‌زاده، از ابتدای سال ۱۴۰۰ قانون جدید چک عملیاتی خواهد شد. از آن زمان به بعد افرادی که دارای دسته‌چک قدیمی هستند، طبق روال قبل از قانون جدید چک پذیرش و پردازش خواهند شد. بانک مرکزی در نظر دارد که چک‌های قدیمی را جمع‌آوری کند ولی فرصت مناسب را در اختیار مشتریان قرار خواهد داد. در حال حاضر دسته‌چک‌های قدیمی را هنوز می‌توان در وجه حامل صادر کرد و نیازی به ثبت در سامانه وجود ندارد. افراد در سال جدید (۱۴۰۰) ملزم خواهند بود که اطلاعات چک‌های جدید را در سامانه صیاد وارد کنند. چک‌های جدید حتی دارای رنگ جدید خواهند بود.
چک‌های صیادی فعلی دارای شناسه ۱۶ رقمی و با رنگ سبز و صورتی هستند و قابلیت ثبت در سامانه صیاد را دارد و مردم می‌توانند به‌صورت اختیاری چک را در برنامک‌های موبایلی ثبت کنند.
