به گزارش خبرنگار مهر، بیش از یک دهه است که از تولد شرکتهای دانش بنیان در کشور ما می‌گذرد و در حال حاضر بیش از ۶ هزار و ۶۳۲ شرکت دانش بنیان محصولات فناورانه خود را روانه بازار کرده اند.
این شرکتها در سه دسته نوع ۱ یا تولیدی، نوع ۲ یا نوپا و مستعد دانش بنیان یا نوع ۳ تأیید شده‌اند. این سه دسته از نظر سطح فناوری با یکدیگر متفاوت هستند. حدود ۷۰ درصد شرکتها تولیدی هستند و سطح فناوری خوبی دارند.
تعداد شرکتهای دانش‌بنیان به تفکیک نوع مجوز
شرکتهای دانش بنیان در ۹ حوزه فناوری مشغول به تولید محصول هستند.
«فناوری زیستی کشاورزی و صنایع غذایی»، «دارو و فراورده‌های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان»، «مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری‌های شیمیایی»، «ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته»، «وسایل، منظومات و تجهیزات پزشکی»، «برق و الکترونیک فوتونیک، مخابرات»، «فناوری اطلاعات و ارتباطات نرم افزارهای رایانه‌ای»، «خدمات تجاری سازی»، «صنایع فرهنگی خلاق علوم انسانی و اجتماعی از جمله حوزه‌های فعالیتی شرکتهای دانش بنیان محسوب می‌شود.
تعداد شرکتهای دانش‌بنیان به تفکیک حوزه فناوری
در کشور ما شرکتهای دانش بنیان براساس «های تک» بودن، «وجود نمونه آزمایشگاهی» و «تولید یا ارائه خدمات بر اساس تحقیق و توسعه» ارزیابی می‌شوند.
جایگاه دانش بنیانی ایران از قاب «شاخص جهانی نوآوری»
کلیدواژه «دانش بنیان» اصطلاحی است که تنها در کشور ما به شرکتهای مبتنی بر فناوری اطلاق می‌شود. در بسیاری از موارد حتی اگر این دانش بنیان‌ها سالهای سال محصولات خود را ارتقا دهند و به غول‌های اقتصادی تبدیل شوند باز هم دانش بنیان به شمار می آیند.
اگرچه کارکرد شرکتهای دانش بنیان مشابه کارکرد شرکتهای فناوری یا واحدهای تحقیق و توسعه در خارج از کشور است اما چنین عنوانی تنها در کشور ما کاربرد دارد از همین رو در رتبه بندی‌های جهانی شاخصی تحت عنوان "دانش بنیان" برای مقایسه این شرکتها با یکدیگر وجود ندارد.
تنها معیار مشخص و نزدیک به این حوزه "نوآوری" است. از این رو می‌توان جایگاه بین المللی ایران را در این حوزه که به نوعی بخشی از دانش بنیان بودن را با خود یدک می‌کشد، ارزیابی کرد.
شاخص جهانی نوآوری را سازمان بین المللی مالکیت فکری با همکاری دو مدرسه کسب و کار در آمریکا و فرانسه تهیه می‌کنند. این شاخص براساس نرخ ثبت دارایی‌های فکری، هزینه‌های آموزش، زیرساخت‌ها، پیچیدگی‌های بازار و کسب و کار، تحقیق و توسعه، و … در نظر گرفته می‌شود.
رتبه ایران بر اساس شاخص جهانی نوآوری در سال ۲۰۱۴ معادل ۱۲۰ بوده است، اما از آن سال به بعد ایران به استثنای سال ۲۰۲۰، توانسته جایگاه خود را به طور مستمر در میان کشورهای مورد بررسی بهبود ببخشد؛ به طوری که رتبه‌اش در سال ۲۰۲۱ به ۶۰ ارتقا یافته و توانسته جایگاه خود را در سطح جهانی ۶۰ پله صعود کند
از آنجایی که معمولاً شرکتهای دانش بنیان با نوآوری‌های به کار برده شده در تولید محصولاتشان می‌توانند سهمی در افزایش شاخص نوآوری داشته باشند، رتبه ایران از قاب "نوآوری" در سال ۲۰۱۴ معادل ۱۲۰ بوده است اما از آن سال به بعد ایران به استثنای سال ۲۰۲۰، توانسته جایگاه خود را به طور مستمر در میان کشورهای مورد بررسی بهبود ببخشد؛ به طوری که رتبه‌اش در سال ۲۰۲۱ به ۶۰ ارتقا یافته است.
این بهبود رتبه، اثربخشی سیاست‌های علمی و فناوری کشور طی سالهای اخیر را به وضوح نشان می‌دهد و اینکه شرکتهای دانش بنیان با نوآوری‌های به کار برده شده در تولید محصولاتشان تأثیر زیادی در صعود رتبه شاخص نوآوری داشته اند.
رتبه ایران در شاخص جهانی نوآوری طی سالهای اخیر
از آنجا که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری یکی از دستگاه‌های محوری برای تحقق شعار امسال تحت عنوان "تولید، دانش بنیان، اشتغالزایی" است، درصدد برآمدیم که در گفتگو با یکی از مسئولین این نهاد علمی ضمن شرح وضعیت کنونی شرکتهای دانش بنیان، راهکارهای رسیدن به تحقق این شعار و چشم انداز این مسیر را جویا شویم.
مدت ارزیابی شرکتها برای اخذ تاییدیه دانش بنیانی به یک ماه می‌رسد
دکتر رضا اسدی فرد، رئیس مرکز شرکتها و مؤسسات دانش بنیان معاونت علمی و فناوری در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: تا پایان سال گذشته، تعداد ۶ هزار و ۶۳۲ شرکت دانش بنیان تاییدیه معاونت علمی را بر اساس ۳ معیار «تولید محصول دارای سطح فناوری بالا»، «میزان تسلط بر تولید» و «تولید یا ارائه خدمات بر اساس تحقیق و توسعه» اخذ کردند.
وی با بیان اینکه معمولاً بررسی و ارزیابی شرکتها برای اخذ تاییدیه دانش بنیانی، دو الی ۳ ماه به طول می‌انجامد، گفت: بنا داریم در سال جدید روند ارزیابی را سرعت ببخشیم و طی مدت یک ماه تا ۴۰ روز اقدام به بررسی شرکتها کنیم.
رئیس مرکز شرکتها و مؤسسات دانش بنیان معاونت علمی و فناوری افزود: معاونت علمی و فناوری محل هماهنگی و ارزیابی‌های شرکتهای دانش بنیان است و منبع شکل‌گیری شرکتهای دانش‌بنیان همان دانشگاه‌ها و مراکز رشد هستند. لازم است که برای تحقق شعار سال کل کشور بسیج شوند از این رو باید ورودی‌ها (دانشگاه‌ها و مراکز رشد) فعال باشند.
از بین بردن موانع دانش بنیان‌ها در گرو همکاری دستگاه‌ها وزارتخانه‌ها
وی با تاکید بر اینکه به همین دلیل برای تحقق شعار سال لازم است وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های فعال با یکدیگر همکاری کنند، گفت: در این صورت موانع سر راه دانش بنیان‌ها برداشته می‌شود.
رئیس مرکز شرکتها و مؤسسات دانش بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تاکید کرد: ما در معاونت علمی از دستگاه‌های دولتی کمک می‌خواهیم که موانع را کم کنند و از آن طرف این همکاری‌ها را ارزیابی می‌کنیم؛ این بررسی‌ها را در قالب گزارش به رهبری و رئیس جمهور ارائه خواهیم کرد.
اسدی فرد خاطر نشان کرد: تلاش ما این است که همه را به همکاری بطلبیم؛ ما در معاونت علمی هماهنگ کننده هستیم و فعالیت‌هایی را هم باید مستقیماً انجام دهیم.
وی ادامه داد: شعار سال، تولید مبتنی بر دانش بنیان است که به اشتغالزایی ارتباط دارد؛ در واقع این اشتغالزایی برای فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها در مقاطع بالاست؛ بر اساس آخرین آمار، بیکاری در مقاطع ارشد و دکترا به حدود ۳۰ درصد می‌رسد چراکه در صنایع دانش‌بنیان بحث تحقیق و توسعه مطرح است و این تغییر رویکرد نیاز به افراد تحصیل کرده دارد.
رئیس مرکز شرکتها و مؤسسات دانش بنیان معاونت علمی و فناوری اضافه کرد: سطح بیکاری در قشر تکنسین و کارگری نسبتاً پایین و در حدود ۱۲ درصد است؛ صنایع ما غالباً مونتاژ کار بوده و مبتنی بر تحقیق و توسعه نیستند و عمدتاً ماشین آلات آنها وارداتی بوده از این رو میزان بیکاری در این قشر پایین است.
وی افزود: شعار امسال مختص امسال نیست و امیدواریم که با رویکرد بلند مدت با همین روند پیش برویم تا با سرمایه‌های انسانی بی نظیری که خیلی از کشورها آرزوی داشتن آنها را دارند در راستای توسعه اقتصاد کشور و ارتقای عزت کشور از این سرمایه‌ها استفاده کنیم.
راهکارهای تحقق شعار سال با رفع موانع
اسدی فرد افزود: رویکردهای وزارت صمت نیز باید تغییر کند و به تقویت صنعت و تولید واقعی و نه مونتاژکاری بپردازد. تاکنون وزارت صمت بر اساس ساختاری فعالیت می کرده که تولید دانش‌محور نبوده اما به تازگی معاونتی ایجاد شده که مربوط به ساخت تجهیزات و ماشین آلات است و این می‌تواند زمینه فعالیت شرکتهای دانش بنیان برای تولید ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته را به خوبی فراهم کند.
وی افزود: همچنین اصلی ترین منبع تأمین مالی شرکتهای دانش‌بنیان صندوق نوآوری و شکوفایی است که ۸ سال قبل که حدود هزار شرکت دانش بنیان داشتیم ۳ هزار میلیارد تومان سرمایه داشت و هنوز هم برای حدود ۶۶۰۰ شرکت دانش بنیان با همین سرمایه فعالیت می‌کند و منابع جدیدی تزریق نشده است در حالی که شرکتها بزرگ شدند و نیاز به تأمین مالی سرمایه در گردش بزرگ‌تری دارند.
فرایند طولانی اخذ مجوز در کشاورزی و بهداشت
رئیس مرکز شرکتها و مؤسسات دانش بنیان معاونت علمی و فناوری ادامه داد: اکنون در وضعیتی هستیم که در برخی حوزه‌ها مثل کشاورزی و بهداشت فرایند اخذ مجوزها طولانی است و همین اثر خودش را در تعداد شرکتها و توسعه بازارشان گذاشته است. ما در صدد هستیم با همکاری وزارتخانه‌ها روند اخذ مجوز در این دو حوزه را تسریع کنیم تا محصولاتشان به بازار برسد.
اسدی فرد خاطر نشان کرد: همچنین حوزه نفت، گاز و پتروشیمی هم باید بازارهایشان را به روی شرکتهای دانش بنیان باز کنند. البته در چند سال اخیر فعالیت‌های خوبی شده است و هنوز سالانه حدود ۴ تا ۵ میلیارد دلار واردات دارند که بخش عمده‌ای قابل تولید توسط شرکتهای دانش‌بنیان داخلی است.
وی با تاکید بر اینکه دانش بنیان‌ها نباید به تولید داخل تمرکز کنند بلکه باید برونگرا باشند و صادرات را در برنامه کاری خود قرار دهند، عنوان کرد: سفارتخانه‌ها و وزارت صمت می‌توانند نقش مهمی در تسهیل صادرات ایفا کنند که تاکنون اینگونه نبوده و شرکتهای دانش بنیان در مسیرشان با مشکلاتی برای صادرات مواجه بوده اند.
وی با اشاره به ضرورت رفع چالش در حوزه استانداردها گفت: همچنین سازمان استاندارد در توسعه بازار داخلی و ارتقا کیفیت و تصویر محصولات ایرانی در بازارهای بین‌المللی که در یک دهه گذشته خیلی کار جدی در حوزه دانش بنیان ورود نکرده و جزو ضعیف‌ترین دستگاه‌ها بوده است.
رئیس مرکز شرکتها و مؤسسات دانش بنیان معاونت علمی و فناوری تاکید کرد: امیدوارم با مدیریت جدید شاهد تغییرات مثبت در این سازمان باشیم. بهتر است که استانداردهای ملی در همه حوزه‌ها ارتقا پیدا کند تا نیاز به نوآوری هم در کشورمان ایجاد شود.
به گزارش مهر، اگرچه وضعیت کمی و کیفی دانش بنیان‌ها در سالهای اخیر رو به رشد بوده است و توانسته رتبه ایران را در شاخص‌هایی نظیر نوآوری ارتقا دهد، اما با تاکید و نامگذاری سال جدید توسط مقام معظم رهبری، انتظار می‌رود مسئولان امر ضمن تسهیل روند ارزیابی و تاییدیه دانش بنیانی، برای افزایش سطح کیفی محصولات مبتنی بر فناوری نیز تلاش کنند تا هم شاهد نفوذ بیشتر تولید دانش بنیان در صنایع باشیم و هم به تبع آن اشتغالزایی رونق پیدا کند.
