سربازی اجباری به شکلی که در ایران است در کمتر جایی از دنیا وجود دارد. خیلی از کشورها سربازی اجباری را حذف کرده‌اند و برخی دیگر هم برنامه حذف آن را شروع کرده‌اند.
پس اجباری بودن سربازی به معنای مالیات گرفتن از خدمت در نیروهای مسلح است در حالی‌که خدمت در این نهادها قرار بوده که کار مقدس و میهن پرستانه‌ای باشد که سربازی آن را تشویق کند. مالیاتی که هر سرباز به دولت می‌دهد برابر تفاوت درآمدش در بازار و حقوق سربازی است. محاسبه این عدد کار سختیست اما می‌شود با یک سری فروض، به یک تخمین اولیه رسید. طبق محاسبات ما، در سال 1400 به صورت میانگین هر سرباز حدود 60 میلیون تومان مالیات داده است.
اجبار افراد به سربازی یعنی وادار کردن آنها به خدمت در نیروهای مسلح ولو اینکه موافق نباشند. اجباری بودن و دستمزد پایین منجر به تقاضای بیش از نیاز می‌شود. این امر، هم هزینه‌های (آشکار+ضمنی) دفاع ملی را افزایش خواهد داد و هم باعث هدررفت بالای نیروی انسانی خواهد شد. ضمن اینکه شان انسانی سربازان را هم پایمال خواهد کرد.
سربازی اجباری باعث می‌شود افرادی وارد خدمت نظام وظیفه شوند که مناسب این کار نیستند: کسانی که در مشاغل دیگر مولدترند یا اینکه به شدت از خدمات نظامی متنفرند. ضمن اینکه ممکن است باعث ادامه تحصیل با انگیزه معافیت، مهاجرت و ... شود. علاوه بر اینها، افسردگی، خودکشی و اعتیاد در پادگان‌ها هم از دیگر تبعات منفی سربازی اجباری است. مشکلات روانشناختی مانند بیماری‌های روانی، ترس از سربازی یا مأموریت مرزی، عدم اطمینان در امنیت خانواده و نگرش منفی نسبت به سربازان، از جمله عوامل خودکشی سربازان عنوان شده است.
بهترین کار داوطلبانه کردن سربازی است. برای این منظور، باید دستمزد سربازان به گونه ای تعیین شود که به میزان نیاز برای امنیت کشور، داوطلب وجود داشته باشد. با توجه به شرایط بازار کار کشور، پرداخت حداقل دستمزد احتمالا تعداد داوطلبی حتی فراتر از نیاز را فعال خواهد کرد. خوشبختانه در بودجه 1401 حقوق سربازان وظیفه مجرد مشغول در مناطق غیرعملیاتی حداقل 60 درصد، مشغول در مناطق عملیاتی حداقل ۷۵ درصد و سربازان متاهل 90 درصد حداقل دریافتی کارکنان نیروهای مسلح تعیین شده است. از طرف دیگر، حتی طبق برآوردهای دست بالا، 50 درصد سربازان فعلی برای تامین امنیت کشور کافی هستند.
بنابراین، با همین بودجه مصوب می‌شود بدون فشار به بودجه دولت، اجبار در سربازی را حذف کرد و اقدام به استخدام افراد داوطلب با حداقل دستمزد یا حتی بیشتر از حداقل دستمزد نمود. ایراد مهم سربازی داوطلبانه این است که امکان دارد نیروهای مسلح دستمزد سربازان را کمتر از میزان قانونی بپردازند. بنابراین، نیاز به سازوکارهای قانونی برای عدم تخطی نیروهای مسلح دارد یا اینکه باید حقوق سربازان مستقیم از خزانه به حسابشان واریز شود.
*مدیر اندیشکده حکمرانی شریف
