به گزارش ایسنا و به نقل از ستاد نانو، برنامه دوم پیشرفت نانو با عنوان «سند گسترش کاربرد فناوری نانو در افق ۱۴۰۴» که در ۲۳ مهرماه ۱۳۹۶ به تصویب هیات دولت رسید و در ۲۹ آذرماه ۱۳۹۶ به دستگاه‌ها ابلاغ شد، زمینه‌ساز آغاز دهه دوم پیشرفت فناوری نانو در کشور محسوب می‌شود.
سیاستها و برنامه‌های توسعه فناوری نانو در دوره ده‌ساله دوم تا افق ۱۴۰۴ در محورهای «مرجعیت علمی و پرورش محققان ایرانی تراز اول جهان»، «توسعه و تجاری سازی فناوری‌های نانو با نوآوری جهانی»، «صنعتی‌سازی و تحول در صنایع موجود کشور بر پایه فناوری‌های نانو بومی»، «توسعه همکاری علمی، فناوری و صنعتی بین‌المللی در قالب تبادلات دوجانبه نه صرفا گیرنده»، «ارتقای نقش‌آفرینی فناوری نانو در افزایش کیفیت زندگی مردم» و «ورود موفق فناوری و محصولات داخلی به بازارهای بین‌المللی» استوار است.
از جمله اتفاقات مهم یک سال اخیر در حوزه فناوری نانو می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
پرورش و توسعه سرمایه‌های انسانی ماهر و کارآمد فناوری نانو
ستاد توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با هدف شناسایی و پرورش استعدادها، تاکنون بالغ بر یک میلیون و ۳۰۰ هزار دانش‌آموز را در قالب برنامه‌های متنوع آموزشی از جمله کارگاه، جشنواره، مسابقه و المپیاد، با مبانی و کاربردهای فناروی نانو از طریق ایجاد ۸۸ آزمایشگاه دانش‌آموزی آموزش فناوری نانو، آشنا کرده است.
در حوزه تولید علم نانو، محققان ایرانی تاکنون با انتشار نزدیک به ۹۵ هزار مقاله در مجلات معتبر نمایه‌شده در ISI، رتبه چهارم جمهوری اسلامی ایران در علم نانو را در جهان در سال ۲۰۲۲ تثبیت کردند. این در حالی است که در سال ۲۰۰۱ میلادی؛ ایران با انتشار ۱۰ مقاله، دارای رتبه ۵۷ بود.
توسعه فناوری، نوآوری و زیرساخت‌های نانو
در تحقیقی بین‌المللی که با بودجه بنیاد ملی علم ایالات متحده (NSF) توسط محققان دانشگاه معتبر جورجیاتک آمریکا با همکاری محققانی از چین انجام شده و نتایج آن در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۸ منتشر شده، بر قرار گرفتن ایران در میان ۵ کشور پیشرو جهان در حوزه نانو صحه گذاشته است و تأکید می‌کند ایران نه تنها در حجم تولید علم نانو بلکه در جهت‌گیری و کیفیت دستاوردهای علمی نیز پیشرو است.
این تحقیق بین‌المللی، به مقایسه کشورها و موسسات علمی و فناوری براساس شاخص جدیدی تحت عنوان «تمرکز بر حوزه‌های درحال ظهور فناوری» می‌پردازد. این معیار نشان می‌دهد که ایران، نه تنها از لحاظ تولید علم نانو در سال ۲۰۱۷ میلادی به رتبه پنجم جهان دست پیدا کرده است، بلکه بیشترین تمرکز را به همراه ۴ کشور پیشرفته دیگر، بر نوظهورترین و پیشروترین حوزه‌های علم و فناوری قرارداده است.
شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو با هدف ایجاد بستری مناسب برای ارائه خدمات آزمایشگاهی به محققین دانشگاهی و صنعتی و استفاده بهتر از ظرفیت‌های آزمایشگاهی کشور تشکیل شد و هم اکنون ۲۸۳۰ دستگاه نانو در ۸۷ آزمایشگاه تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و بخش خصوصی در قالب شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو به ارائه خدمات مشغول هستند.
آموزش و پژوهش در فناوری نانو، متکی به تجهیزات پیشرفته‌ای است که عموماً تهیه آنها از خارج با مشکل مواجه است و از طرفی بدون ورود به عرصه ساخت این تجهیزات، کشور نمی‌تواند به نوآوری و پویایی در تولید محصولات جدید برسد. تاکنون ۲۲۶ دستگاه پیشرفته توسط ۶۱ شرکت ایرانی ساخته شده که مهم‌تر از بازار ایجاد شده و قطع وابستگی به خارج، باعث خودباوری در متخصصان شرکت‌های داخلی نیز شده است.
طی ۱۶ سال گذشته، ۳۲۴ پتنت نانو ایران در دفاتر ثبت پتنت معتبر از قبیل دفتر آمریکا (USPTO) و اروپا (EPO) ثبت شده است که این تعداد، معادل ۳۲ درصد از کل پتنت‌های ایران (مربوط به‌تمامی حوزه‌های علم و فناوری) در این دفاتر است.
زیرساخت‌های تولید نیمه‌صنعتی نانو (نانوفب) نقش مهمی در تسریع تجاری‌سازی فناوری‌های توسعه‌یافته به کاربردهای صنعتی دارند. تاکنون مراکز مختلف تولید نیمه‌صنعتی نانو از جمله مرکز صنعتی‌سازی نانوفناوری کاربردی (شامل ۶ پایلوت تجهیزات نیمه‌صنعتی)، فب نانوداروی ضد سرطان، نانوفب باتری پیشرفته، فب الکترونیک چاپی، فب سلول خورشیدی، مرکز نانو کامپوزیت و مرکز توسعه نانوالکترونیک راه‌اندازی شده است.
موضوع استانداردسازی یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های تجاری‌سازی و توسعه بازار محصولات فناورانه محسوب می‌شود. تاکنون ۱۳۹ استاندارد ملی فناوری نانو در کشور تدوین و به تصویب کمیته ملی استاندارد فناوری نانو رسیده است. همچنین تاکنون ۹ استاندارد در سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO) با پیشنهاد و راهبری جمهوری اسلامی ایران تدوین شده و به تصویب رسیده است.
رسوخ فناوری نانو در صنایع موجود کشور و صنعتی‌سازی فناوری نانو
شبکه تبادل فناوری نانو برای رفع تقاضاهای شرکت‌های صنعتی موجود بر پایه فناوری‌های توسعه‌یافته داخلی ایجاد شده است. در این شبکه، ۴۴ کارگزار تبادل فناوری نانو مشغول فعالیت هستند و تا نیمه اسفندماه ۱۴۰۰، تعداد ۳۸۲۸ تقاضای صنعتی احصا شده و ۳۴۷ پروژه موفق تبادل فناوری نانو بین فناوران و شرکت‌های صنعتی در کشور به اتمام رسیده است.
ساخت ماشینآلات موردنیاز برای راه‌اندازی خطوط تولید محصولات نانو به‌عنوان یکی از اولویتهای اصلی توسعه صنعت نانو است. تاکنون بیش از ۱۰۰ خط تولید صنعتی با ماشین آلات و تجهیزات نانو ساخت ایران مورد بهرهبرداری قرار گرفته‌اند. همچنین علاوه بر تأمین تجهیزات صنعتی برای صنایع داخل کشور، برخی از این تجهیزات و خطوط تولید از جمله خط تولید صنعتی نانوالیاف، خط تولید پوشش‌های سخت نانو و سامانه نانو تصفیه صنعتی پساب به کشورهای کره جنوبی، چین و مالزی صادر شده است.
افزایش محصولات نانو ساخت ایران و توسعه بازار نانو
هم‌اکنون ۹۱۵ محصول نانو در بیش از ۱۵حوزه صنعتی مبتنی بر فناوری‌های داخلی تولید و روانه بازار می‌شود. در سال ۱۳۹۹، رقم کلی فروش محصولات نانو ساخت ایران معادل ۱۱۵٫۴۵۳ میلیارد ریال بوده است.
گسترش برنامه‌های صادراتی محصولات نانو در سال‌های اخیر و ایجاد پایگاه‌های صادراتی نانو در کشورهای چین، هند، اندونزی، سوریه، ترکیه و عراق بستر ورود کالا، تجهیزات و خدمات فناوری نانو ایران به بازارهای جهانی را فراهم کرده است. تاکنون محصولات نانو ساخت ایران به ۴۹ کشور از ۵ قاره جهان صادر شده است.
