راه‌های قدیمی؛ منابع درآمد

جاده‌های ایران بود که شرق و غرب دنیای قدیم را به هم می‌‌پیوست و به واقع اگر راه‌های ایران نبود، کشتی‌‌های فنیقی که در ساحل مدیترانه آماده حمل و نقل بودند، کالایی برای بردن نداشتند و یونانی‌‌ها و سپس رومیان نمی‌‌توانستند با امتعه چین و هند آشنا شوند و مردم مشرق زمین نیز نمی‌‌توانستند از کالاهای یونان و روم استفاده کنند. شناخت راه‌های گسترده ایران نشان می‌‌دهد که علاوه بر بازرگانان، جهانگردان نیز از این مسیرهای گسترده استفاده می‌‌کردند و جاده‌های ایران موجب تبادل دانش بشری و گفت‌وگوی تمدن‌ها و پیشرفت ملل عالم و توسعه تمدن و مدنیت می‌‌شد. این راه‌ها موجب مبادله اطلاعات درباره آداب، سنن، فرهنگ و هنر می‌‌گردید و عامل مهمی درتوسعه کشاورزی بود؛ چه، این راه‌ها موجب شد که گیاهان و محصولات کشاورزی بین ملل شرق و غرب مبادله شود و مردمان با محصولات و غذاها و گیاهان جدید آشنا شوند. موضوع مهم دیگر، آشنایی با بزرگانی است که در این راه‌ها طی طریق کرده‌‌اند.

این امر برای علاقه‌‌مندان به تاریخ موجب می‌‌شود که به هنگام عبور از این راه‌ها احساس همسفر بودن با اجداد خود را کنند و حوادث تاریخی را که در این جاده‌ها رخ داده، به‌طور ملموس‌‌تری در ذهن خود تداعی کنند، از جمله رهسپاری فریدون از جاده آمل به گرگان، عزیمت بهرام گور از آذربایجان به گیلان (کادوسیان)، مازندران (تپورستان) و سپس رسیدن به طوس و سرخس برای دفع لشکر چین که مرو را گرفته بود، طی طریق شاه عباس و نادر از همین مسیر و صدها واقعه تاریخی دیگر که با شناخت جاده‌های ایران، مسلما جذابیتی افزون برای ایرانیان خواهد داشت. با شناخت مسیر راه‌های ایران، با راه‌های قدیمی ارتباطی ایران با سواحل دریای پارس، عمان، اقیانوس هند و دریای‌سیاه، دریای‌روم (مدیترانه) و مسیرهای حمل کالا از خشکی به سواحل و دریاهای آزاد بیشتر آشنا می‌‌شویم. از آنجا که بیشتر راه‌های فعلی کشور در مسیرهای تاریخی و باستانی قرار دارند، تعمیر میل‌‌ها و برج‌های دیده‌‌بانی، آب‌‌انبارها، رباط‌‌ها و کاروانسراها در این مسیرها حائز اهمیت است؛ به‌ویژه آنکه تعمیر و بازسازی کاروانسراها و تبدیل آنها به ‌مهمانسراهای مجهز، در حفظ این بناهای ارزشمند تاریخی و جلب گردشگران موثر خواهد بود.

یادآوری این نکته از این روست که اغلب این کاروانسراها در وضع ناهنجاری قرار دارند و رباط‌های بسیار کهن پیش از اسلام را در حال حاضر می‌‌توان دید که چون ریگ روان مسیرشان را بسته است، چیزی نمانده که برای همیشه فراموش شوند، در صورتی که با اندک توجهی این بناهای ارزشمند می‌‌توانند سرچشمه درآمدهای چشمگیر جهانگردی باشند.

محمد بهمنی‌قاجار