واکسیناسیون کرونا در ایران از اواسط بهمن سال ۱۳۹۸ با واردات واکسن از برخی کشورها آغاز شد. چند ماه بعد تولید واکسن کرونا نیز در کشور آغاز شد و اکنون حدود ۶ نوع برند واکسن کرونا در کشور تولید می‌شود. اما با وجود تاکید کارشناسان و مسئولان وزارت بهداشت بر تزریق و تکمیل واکسیناسیون کرونا، از نیمه دوم سال ۱۳۹۹ با شروع تزریق دز سوم واکسن؛ استقبال از واکسیناسیون کم شد. به طوری که کمال حیدری، معاون بهداشت وزارت بهداشت اعلام کرد: حدود ۲۲ میلیون نفر از مردم که نوبت دز سوم آنها فرارسیده با وجود برنامه‌ریزی ویژه وزارت بهداشت و فراهم بودن همه امکانات، استقبالی برای تزریق واکسن یادآور نکردند.
طبق آخرین اعلام رسمی وزارت بهداشت، تاکنون بیش از ۶۴ میلیون نفر دُز اول، بیش از ۵۷ میلیون نفر دُز دوم و بیش از ۲۶ میلیون، دُز سوم واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند. مجموع واکسن‌های تزریق شده در کشور به حدود ۱۴۸ میلیون دُز رسیده است. بر مبنای این آمار حدود ۳۸ میلیون نفر از افرادی که دز اول واکسن کرونا را در ایران تزریق کرده‌اند، دز سوم این واکسن را نزده‌اند و حدود هفت میلیون نفر آنها دز دوم را هم نزده‌اند.
شواهد عینی نیز نشان می‌دهد که مراکز واکسیناسیون کرونا خلوت شده‌اند و حتی برخی از این مراکز تعطیل هستند. مراجعه برای تزریق دٌز دوم و سوم واکسن کرونا کم شده و تعداد موارد واکسیناسیون با وجود تامین واکسن در کشور، به حدود ۵۰ تا ۸۰ هزار نفر در روز کاهش یافته است.اما چرا استقبال از واکسن کرونا به خصوص دزهای یادآور آن در کشور کم شده، در حالی که در بسیاری از کشورهای دنیا با ادامه روند واکسیناسیون و تاکید بر دزهای یادآور، تزریق دزهای چهارم و حتی پنجم واکسن کرونا را هم در دستور کار قرار داده‌اند.
تاکنون بیش از ۱۱ میلیارد دز واکسن کرونا در دنیا تزریق شده است. بیشترین میزان تزریق واکسن در چین با بیش از ۳ میلیارد دٌز بوده است. بعد از آن هندوستان با ۱.۸ میلیارد دز و آمریکا با ۵۵۹ میلیون دز تزریق در رتبه‌های بعدی هستند. از نظر پوشش تزریق دز دوم واکسن کرونا نیز امارات متحده عربی با ۹۶ درصد، شیلی و سنگاپور با ۹۱ درصد، کوبا با ۸۱ و چین با ۸۶ درصد بهترین وضعیت را دارند. میزان پوشش دز دوم واکسن کرونا در ایران حدود ۶۷ درصد است.
علت ریزش مردم در برنامه واکسیناسیون کرونا
«عباس متولیان» اپیدمیولوژیست در این زمینه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: به طور طبیعی در همه دنیا میزان استقبال از واکسن کرونا بعد از دز اول در دزهای بعدی کم می‌شود. به طور معمول میزان افرادی که دز دوم واکسن را می‌زنند از کسانی که دز اول را زده‌اند کمتر است. کسانی که دز سوم یا یادآور واکسن کرونا می‌زنند از افرادی که دز دوم را زده‌اند نیز کمتر می‌شود و همین طور که دزهای بعدی وارد می‌شود، تعداد واکسن زدگان کمتر می‌شود. در کشور ما نیز واکسیناسیون دز دوم و سوم کرونا انجام شده و حتی اعلام شده افراد و گروه‌های پر خطر برای تزریق دز چهارم مراجعه کنند، البته هنوز این الزام برای کادر درمان اعلام نشده اما میزان استقبال مردم از دز سوم واکسن به مراتب کمتر از دزهای قبلی است و تعداد کل موارد واکسیناسیون روزانه در کشور از ۱۰۰ هزار نفر کمتر است.
ضعف در اطلاع رسانی و اقناع مردم درباره اهمیت و ضرورت تزریق دزهای بعدی واکسن یکی از عوامل ریزش واکسن زدگان است. مساله دیگر، تردیدهایی است که بعد از پیک امیکرون درباره اثربخشی واکسن در میان مردم ایجاد شد
وی ادامه می‌دهد: علت ریزش استقبال مردم از دزهای بعدی واکسن کرونا قابل بررسی است اما به نظر می‌رسد، ضعف در اطلاع رسانی و اقناع مردم درباره اهمیت و ضرورت تزریق دزهای بعدی واکسن یکی از عوامل اصلی باشد. مساله دیگر، تردیدهایی است که بعد از پیک امیکرون درباره اثربخشی واکسن ایجاد شد زیرا عده زیادی از کسانی که واکسن زده بودند به امیکرون مبتلا شدند و معلوم نشد، واکسن کرونا به خصوص تزریق دز دوم و سوم تا چه اندازه در پیشگیری و حتی مرگ ناشی از امیکرون که آخرین سویه غالب در ایران است، موثر بوده است.
به گفته وی «این احتمال وجود دارد افرادی که واکسن زده بودند،به شکل خفیف‌تر بیماری کووید۱۹ با ویروس امیکرون مبتلا شده باشند اما اطلاعات علمی دقیقی در این زمینه منتشر نشد.»
متخصص اپیدمیولوژی می‌افزاید: ضعف اطلاع رسانی و ایجاد گفتمان جدیدی که در بین مردم حاکم شده بود که دیگر نیازی به دزهای یادآور واکسن کرونا نیست، عامل استقبال کم مردم از دز سوم واکسن کروناست. این مساله بسیاری از مراکز واکسیناسیون را به تعطیلی کشاند و همین موضوع دسترسی مردم به واکسن و میزان استقبال از واکسیناسیون دز سوم را کمتر کرد.
دکتر متولیان ادامه می‌دهد: برای افزایش میزان واکسیناسیون کرونا در دزهای یادآور لازم است، اطلاعات مناسبی به مردم داده شود. اطلاعاتی که جدید باشد و مردم را برای مراجعه به مراکز واکسیناسیون ترغیب کند.
وی می‌گوید: در هر صورت از زمان پیک ششم با شیوع سویه امیکرون، معلوم نیست چه تعداد از مبتلایان به کرونا بعد از تزریق واکسن به کرونا مبتلا شده و فوت کرده‌اند و چه تعداد از فوتی‌های این بیماری،واکسن نزده بودند. در این زمینه اطلاعات دقیقی منتشر نشده است و لازم است وزارت بهداشت در ان زمینه اطلاع رسانی کند.
متولیان می‌افزاید: هنوز درباره آینده کرونا نمی‌توان اظهار نظر دقیق کرد. اما به نظر می‌رسد بعد از مدتی، کرونا به بیماری بومی و اندمیک اکثر کشورها تبدیل شود و مانند آنفلوانزا توصیه شود که هر سال یک دز واکسن یادآور کرونا تزریق کنیم.
مراکز واکسیناسیون خلوت
«محسن زهرایی» رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: این یک واقعیت غیر قابل انکار است که مراجعه مردم برای تزریق واکسن کرونا روند کاهشی داشته است و به خصوص طی هفته‌های اخیر تعداد افرادی که برای تزریق واکسن کرونا مراجعه کرده‌اند به طور متوسط به روزی ۷۰ هزار نفر رسیده است، در حالی که چند ماه پیش تعداد موارد تزریق واکسن کرونا به روزانه ۱.۵ میلیون دز هم رسید.
وی درباره علت کاهش مراجعه مردم برای تزریق دز دوم و سوم واکسن کرونا می‌افزاید: بیشترین گروهی که برای تزریق دز دوم و سوم مراجعه کرده‌اند، سالمندان هستند. میزان مراجعه سالمندان برای تزریق دز دوم و سوم قابل قبول است به طوری که حدود ۹۵ درصد سالمندان بعد از تزریق دز اول برای تزریق دز دوم مراجعه کردند و حدود ۹۰ درصد دز سوم را هم دریافت کردند اما این میزان در گروه سنی زیر ۵۰ سال و بیشتر از آن افراد بزرگسال زیر ۴۰ سال بسیار کمتر است. یک علت مهم آن این است که این افراد احساس خطر کمتری دارند و تصور می‌کنند به تزریق دزهای بعدی واکسن کرونا نیاز ندارند که اشتباه است.
رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت: یک علت مهم آن این است که این افراد احساس خطر کمتری دارند و تصور می‌کنند به تزریق دزهای بعدی واکسن کرونا نیاز ندارند که اشتباه است رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت ادامه می‌دهد: عده زیادی از مردم نیز به اشتباه تصور می‌کنند. همه‌گیری کرونا تمام شده و اکنون که تعداد مرگ‌های روزانه کرونا از ۷۰۰ نفر در پیک دلتا به روزی ۳۰ تا ۵۰ نفر رسیده است، دیگر جای نگرانی نیست و اوضاع عادی شده است. تصورشان این است که بعد از پیک امیکرون دیگر شاهد خیزهای بعدی کرونا نیستیم و نوعی اطمینان کاذب در بین افراد جوانتر و در جامعه دیده می‌شود.
اما مطالعات درباره روند کرونا نشان می‌دهد این خوشبینی درست نیست. مطالعات جهانی نشان می‌دهد، میزان بستری کرونا بعد از پیک امیکرون در بسیاری از کشورها روند افزایشی داشته و بیشتر کسانی که به نوع شدید بیماری مبتلا شده و بستری شده‌اند، افرادی بوده‌اند که واکسن نزده و به خصوص دز سوم را نزده‌اند.
دکتر زهرایی می‌گوید: مهمترین اقدام در زمان حاضر آگاهی دادن به مردم است. مردم باید بدانند کرونا تمام نشده و بین دو احتمال واقع نشدن پیک جدید کرونا و وقوع یک پیک جدی دیگر، احتمال دوم قوی‌تر است. نباید با غفلت از واکسیناسیون اجازه دهیم پیک جدید، دوباره کشته‌های زیادی بگیرد.
وی می‌افزاید: برخی تصور می‌کنند اکنون که تعداد مرگ‌های کرونا کاهش یافته، نیازی به ادامه واکسیناسیون نیست و اگر دوباره تعداد مرگ‌های کرونا به بالای ۲۰۰ نفر رسید، آن وقت برای زدن دٌزهای بعدی واکسن اقدام می‌کنیم. اما آن زمان دیر است. با توجه به با ادامه پاندمی کرونا باید آمادگی خود را برای مواجه با هر اتفاقی در آینده حفظ کنیم. تنها اقدامی که فعلا بشر برای کنترل این بیماری می‌تواند انجام دهد، تکمیل واکسیناسیون و ایجاد ایمنی جمعی در برابر تشدید همه‌گیری است.
دز سوم جلوی افزایش مرگ و انتشار کرونا را می‌گیرد
رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت ادامه می‌دهد: تکمیل روند واکسیناسیون کرونا علاوه بر اینکه تا حد بسیاری زیادی جلوی مرگ کرونا را می‌گیرد بلکه به میزان زیادی از انتشار بیماری در سطح جامعه جلوگیری می‌کند و این یک امر کاملا اثبات شده در مجامع علمی است.
حتی اگر موج‌های بعدی کرونا پیش نیاید که احتمال آن کم است. تکمیل واکسیناسیون همگانی و ترریق دز سوم ضرری ندارد و سطح ایمنی و آمادگی جامعه را برای هر حادثه ناخواسته بالا نگه می‌دارد وی می‌افزاید: رسانه‌ها باید با اطلاع رسانی بیشتر به مردم، بزرگسالان و افراد کمتر از ۴۰ سال را به سمت تکمیل واکسیناسیون و تزریق دز دوم و سوم هدایت کنند. به خصوص افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند، حتما باید دزهای بعدی وا کسن را بزنند. وزارت بهداشت و دانشگاههای علوم پزشکی نیز حتما برای ترغیب بیشتر مردم به واکسن زدن تلاش می‌کنند. نباید اجازه دهیم در جامعه عادی‌انگاری به وجود بیاید. البته اکثریت مردم می‌دانند که باید دزهای بعدی واکسن را تکمیل کنند اما باید اهمیت این مساله به مردم گوشزد شود تا جلوی تکرار اتفاق‌های ناراحت کننده گرفته شود.
دکتر زهرایی تاکید می‌کند: حتی اگر موج‌های بعدی کرونا پیش نیاید که احتمال آن کم است. تکمیل واکسیناسیون همگانی ضرری ندارد و سطح ایمنی و آمادگی جامعه را برای هر حادثه ناخواسته بالا نگه می‌دارد.
رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزار بهداشت در پاسخ به پرسش پژوهشگر ایرنا مبنی بر اینکه چرا با وجود لزوم مراقبت و تکمیل واکسیناسیون، دولت به بازگشایی مدارس و مراکز آموزشی تاکید دارد، در حالی که همچنان با موارد مرگ و ابتلا به کرونا در جامعه مواجه هستیم، پاسخ می‌دهد: مساله آموزش و بازگشایی مدارس یک موضوع بسیار مهم و با اهمیت است. در بسیاری از کشورها مدارس باز شده‌اند و حتی برخی کشورها با توجه به اهمیت تحصیل دانش آموزان، مدارس را در دوران پاندمی کرونا تعطیل نکردند زیرا آموزش حضوری دانش آموزان یک مساله بسیار مهم برای هر جامعه است و بی توجهی به آن علاوه بر مسائل آموزشی و تحصیلی به مشکلات روانی و افسردگی در جامعه دامن می‌زند.
وی می‌افزاید: در مورد دانش‌آموزان، تعداد موارد مرگ کرونا زیاد نیست. گر چه هر مورد آن ناراحت کننده است. به هر حال برای هر تصمیم باید به منافع و ضررهای آن فکر کنیم. در شرایط فعلی ضرر تعطیل بودن مدارس بیش از نفع آن است. ضمن اینکه اگر بزرگسالان روند واکسیناسیون را در دزهای دوم و سوم تکمیل کنند، جامعه با خطرات بسیار کمی مواجه می‌شود و انتقال ویروس کرونا از طریق کودکان به بزرگسالان چندان مساله ساز نخواهد بود.
اثربخشی واکسن در برابر سویه‌های جدید کرونا
رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت درباره میزان اثربخشی واکسن کرونا بر سویه‌های جدید از جمله امیکرون به پژوهشگر ایرنا توضیح می‌دهد: در مورد میزان اثربخشی واکسن کرونا در جلوگیری از ابتلا، بستری، انتقال به آی سی یو و مرگ کرونا، در سویه‌های مختلف این ویروس، بنده اطلاعات کاملی ندارم. مسئولیت تحقیق در این زمینه به معاونت تحقیقات وزارت بهداشت واگذار شده و حتما پس از تکمیل تحقیقات نتایج آن اعلام می‌شود.
وی می‌گوید: موضوعی که اکنون در جامعه دیده می‌شود این است که بسیاری از مردم تصور می‌کنند، واکسن کرونا در جلوگیری از ابتلا به امیکرون چندان تاثیر نداشت و احتمالا بر سویه‌های جدیدتر هم اثر زیادی نخواهد داشت، بنابراین نیازی به تزریق دزهای بعدی واکسن نیست. اما این تصور اشتباه است، مطالعات علمی نشان می‌دهد حتی در پیک امیکرون، واکسن کرونا حدود ۴۰ درصد از ابتلا به بیماری کووید۱۹ جلوگیری کرد و میزان اثربخشی آن در پیشگیری از بستری حدود ۷۵ تا ۹۰ درصد بوده است. ادعا نمی‌شود واکسن ۱۰۰ درصد جلوی مرگ کرونا را می‌گیرد اما واقعیت این است که اثربخشی واکسن در جلوگیری از مرگ بیماران بسیار بالا و قابل قبول است.
دکتر زهرایی می‌افزاید: تصور دیگری که در بین مردم مشاهده می‌شود این است که واکسن‌های با تکنولوژی ویروس غیر فعال یا کشته شده مانند سینوفارم یا برکت، اثربخشی کمی دارند، اما مطالعات نشان می‌دهد، اثربخشی این واکسن‌ها بالاست. البته موسسات داروسازی دنیا در تلاش هستند تا واکسن‌های با کیفیت و اثربخش‌تری تولید کنند، تولید واکسن‌های ترکیبی کرونا مانند واکسن آنفلوانزا که چند نوع ویروس را پوشش می‌دهد، در حال ساخت است و قطعا این نوع واکسن‌ها اثربخشی بیشتری در پیشگیری از بروز بیماری کووید-۱۹ خواهند داشت.
