برای بسیاری از ما ایرانیان شنیدن نام مناطق بسیار ارزشمند به لحاظ ذخایر طبیعی و گردشگری، تنها زمانی میسر است که تعدادی از فعالان محیط زیست تلاشی برای معرفی آن می‌کنند یا در غالب مواقع تلاش برای جلوگیری از یک فعالیت مخرب داشته باشند.
آشنایی با مفاهیمی چون خشک شدن دریاچه ارومیه، خشک شدن تالاب بختگان و پریشان در استان فارس، جازموریان و هیرمند در سیستان و بلوچستان و ... هم بعضاً زمانی در صدر اخبار و رسانه‌ها قرار می‌گیرند که مشکلات در این مناطق به یک چالش مهم منطقه‌ای یا ملی تبدیل می‌شود اما خوشبختانه این‌بار تیتر شدن تخریب «تالاب میانکاله» هم‌زمان با مراسم کلنگ‌زنی تاسیسات پتروشیمی آن به وقوع پیوست.
آغاز ساخت پتروشیمی میانکاله یکی از جدیدترین اقدامات انجام‌شده با پیگیری جدی نهادهای استانی است که فغان بسیاری از کارشناسان و فعالان محیط‌زیست را بلند کرده است. این موضوع به حدی رسید که «علی سلاجقه» معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست، با وجود ادعای مدیران مرتبط مبنی بر وجود مجوز سازمان حفاظت از محیط‌زیست، چنین چیزی را منکر شد و متعاقب آن ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری هم دستور توقف همه عملیات ساخت‌وساز را صادر کرد.
میانکاله در چه موقعیت جغرافیایی قرار دارد و چرا فعالان محیط‌زیست مخالفت خود را با ساخت پتروشیمی در آن منطقه علنی کرده‌اند؟
میانکاله کجاست؟
میانکاله شبه‌جزیره باریکی است که از شمال با دریای خزر، از جنوب با تالاب میانکاله و از غرب با مرداب لپوی بهشهر همسایه است. در شرق آن «آشوراده» قرار دارد و با تنگه باریکی به طول کمتر از یک کیلومتر همسایه بندر ترکمن است. مسیر اصلی ورود به میانکاله جاده‌ای‌ست که از بهشهر به سمت روستای امیرآباد رفته و با عبور از کنار بندر منطقه تجاری امیرآباد به میانکاله می‌رسد.
مساحت میانکاله در حال حاضر حدود ۶۸ هزار هکتار است اما در طول تاریخ با توجه به پیشروی‌ها و پسروی‌های آب دریای خزر، گاهی کمتر و گاهی بیشتر از این بوده و گاه بخش‌هایی از آن نیز به جزیره یا جزایری دیگر تبدیل شده‌اند. میانگین ارتفاع میانکاله ۳۰ متر پایین‌تر از سطح دریاهای آزاد، میانگین بارندگی سالیانه آن ۷۱۷ میلی‌متر و در اقلیم گرمِ مرطوب تا معتدل قرار گرفته است.
مخالفان چه دلایلی دارند؟
۲۰ اسفندماه سال ۱۴۰۰، کلنگ احداث مجتمع پتروشیمی مازندران، توسط «احمد وحیدی» وزیر کشور در روستای حسین‌آباد شهرستان بهشهر و در محدوده حفاظت شده میانکاله بر زمین زده شد. درست از همین زمان، مخالفان طرح فعالیت خود برای جمع‌آوری امضا و جلوگیری از ساخت این مجتمع آغاز کردند. این اعتراض‌ها درست زمانی شدت گرفت که رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست افتتاح این پروژه را به دلیل عدم اخذ مجوز از سازمان مربوطه، فاقد اعتبار دانست.
طبق بند الف ماده ۲ تصویب‌نامه هیات وزیران(مصوب هیات وزیران به تاریخ ۱۳۸۱/۷/۳) در خصوص استقرار واحدهای صنعتی در ۳ استان شمالی کشور، استقرار صنایع شیمیایی در گیلان، مازندران و گلستان ممنوع اعلام شده استدو روز بعد نیز پویش درخواست توقف احداث پتروشیمی در تالاب بین‌المللی میانکاله با هشتگ #پروژه_پتروشیمی_میانکاله_را_متوقف_کنید، در فضای مجازی به راه افتاد. در این درخواست از دو مسئول وزارت نفت و سازمان حفاظت از محیط زیست خواسته شده بود ساخت این پروژه هر چه سریع‌تر متوقف شود.
به گفته مخالفان ساخت این پروژه‌ها، احداث پتروشیمی (که در رده آلاینده‌ترین صنایع قرار دارد) در منطقه حساس زیست‌محیطی نه تنها توسعه محسوب نمی‌شود بلکه زخمی تازه بر تن رنجور محیط زیست مازندران می‌نشاند. آلودگی شدید هوا و منابع آبی تنها بخشی از نتایج هولناک این پروژه است.
این درحالیست که تأثیرات نامتوازن زیست محیطی و آسیب‌های فراوان تاسیس پتروشیمی در مناطق شمالی به ویژه در استان گلستان که سال‌ها قبل انجام شده، بر کسی پوشیده نیست.
صرف نظر از آن، اجرای چنین طرحی آن هم بدون طرح مکان‌یابی از ابتدا، نه تنها از نظر تعارض حقوقی با تعهدات سازمان محیط زیست ایران به شبکه جهانی ذخیرهگاههای زیست‌کره(برنامه انسان و کره مسکون)، تقابل با دستورالعملهای ضوابط واگذاری اراضی منابع ملی و دولتی به طرحهای کشاورزی و غیرکشاورزی، نابودی تولیدات بومی و معاش ۷۰ خانواده دامدار محلی دارای پروانه چرای دام برای ۱۱ هزار واحد دامی معارض با قانون است، بلکه مشکل جدیتری نیز دارد و آن، نقض بند ۲۵ سیاستهای کلی نظام در بخش نفت و گاز است که بر توسعه صنایع آلاینده پتروشمی در مناطق نفت‌خیز جنوب کشور تصریح شده و اجرای آن برای همه قوا لازم‌الاجراست.
اما مهم‌ترین استناد مخالفان، به بند الف ماده ۲ تصویب‌نامه هیات وزیران(مصوب هیات وزیران به تاریخ ۱۳۸۱/۷/۳) در خصوص استقرار واحدهای صنعتی در ۳ استان شمالی کشور است که مطابق با آن، استقرار صنایع شیمیایی در این استان‌ها به جز در شهرک‌های صنعتی لوشان(استان گیلان) و مراوه (استان گلستان) ممنوع اعلام شده است.
علاوه بر این، صنایع پتروشیمی مصرف آب بسیار بالایی دارد که این موضوع با توجه به میزان آب ورودی به تالاب میانکاله به دلیل بارگذاری‌های بیش از اندازه به‌شدت کم شده است. بنابراین اجرای این پروژه برای وضعیت میانکاله می‌تواند به شدت خطرناک باشد.
این اقدام میزان آلودگی‌ها را افزایش داده و اکوسیستم را به فروپاشی می‌کشاند. نمونه بارز مشابه آن پساب پتروشیمی و پالایشگاه نفت فلات قاره قشم است که در این جزیره مشغول به فعالیت است. در اثر فعالیت این مجتمع، یکی از مقاوم‌ترین درختان منطقه به نام «سُمر یا کهور پاکستانی» از بین رفت. در چنین وضعیتی امنیت منطقه نیز از بین می‌رود که نمونه بارز آن تلف شدن بیش از ۲۰۰ هزار قطعه پرنده در سال‌های ۹۸ و ۹۹ است.
میانکاله در برزخ
با وجود همه این مخالفت‌ها، بازهم بسیاری از مسئولان استانی پیگیر ساخت مجتمع پتروشیمی هستند که مهم‌ترین دلایل آن‌ها تامین نیاز صنایع پایین دست و ایجاد اشتغال است. اما باید در نظر داشت این نوع نگاه به توسعه، اثری جز تخریب محیط زیست ندارد؛ تخریب محیط زیست به معنای از دست رفتن مکان فیزیکی حاکمیت است که در نهایت به نفع هیچ یک از موافقان و مخالفان نیست.
میانکاله منطقه‌ای حفاظت شده است و به هیچ عنوان امکان تغییر کابری ندارد و احداث صنعت پتروشیمی در این منطقه میزان آلودگی‌ها را افزایش داده و اکوسیستم را هم به فروپاشی می‌کشاندباید در نظر داشت میانکاله منطقه‌ای حفاظت شده است و به هیچ عنوان امکان تغییر کاربری ندارد و احداث صنایع پتروشیمی در این منطقه میزان آلودگی‌ها را افزایش داده و اکوسیستم را هم به فروپاشی می‌کشاند.
سابقه حفاظت میانکاله به سال ۱۳۴۸ می‌رسد و از آن زمان به عنوان «منطقه حفاظت‌شده» تعیین شد. در سال ۱۳۵۴ میانکاله، تالاب میانکاله و تالاب‌های اطراف آن به عنوان یکی از نخستین تالاب‌های بین‌المللی در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و در همان سال درجه حفاظتی آن به «پناهگاه حیات وحش» ارتقاء داده شد و یک سال بعد نیز یونسکو آن را به عنوان «ذخیره‌گاه طبیعی زیست‌کره»(بالاترین میزان حفاظت) اعلام کرده است.
میانکاله در گذشته از طبیعتی بسیار باشکوه‌تر و غنی‌تر از امروز برخوردار بود و افزون‌بر پرندگان پرشمار، یکی از بهترین زیستگاه‌های پستانداران بزرگ ایران از جمله «ببر خزر» نیز به‌شمار می‌رفت. میانکاله دیگر مانند گذشته از چنین تنوعی برخوردار نیست و وضعیت کنونی آن بسیار محدود و آخرین بخش باقیمانده از اقلیم متنوع گذشته است که در صورت قطعی شدن پروژه ساخت پتروشیمی و راه‌اندازی آن، دیگر چیزی از آن باقی نخواهد نماند.
میانکاله در این روزها آخرین نفس‌های خود را می‌کشد که در صورت قطعی شدن پروژه ساخت پتروشیمی و راه‌اندازی آن، تیر خلاصی بر پیکر نیمه‌جان میانکاله شلیک خواهد شد.
