به گزارش ایرنا، روزگاری مفهوم توسعه به معنای چیرگی بر طبیعت و استفاده حداکثری از منابع آن بدون هرگونه آینده‌نگری بود، اما امروزه مفهوم توسعه دچار تغییرات اساسی شده است به طوری که انسان امروز با خلق توسعه پایدار تنها در پی چیرگی بر طبیعت نیست بلکه به دنبال بهره‌مندی از مواهب موجود در کره زمین با حفظ و نگهداشت منابع آن برای نسل‌های آینده است.
واقعیت این است که انسان طی دهه‌های اخیر با استفاده بی‌رویه از منابع موجود در طبیعت شرایط را نه تنها برای نسل‌های آینده بلکه برای نسل امروز هم به خطر انداخته است.
بروز پدیده‌هایی مانند آسیب دیدن لایه اوزن و از آن مهم‌تر تغییرات اقلیم ناشی از مداخلات بی‌محابای انسانی در محیطی است که در آن زندگی می‌کند. اجرای پروژه‌های عمرانی، چرای بی‌رویه، مصارف کشاورزی فشرده و آتش‌سوزی پیامدهایی چون سیل‌های ویرانگر، فرسایش خاک حاصلخیز ، از بین رفتن پوشش گیاهی، پر شدن مخازن سدها و خشک شدن چشمه‌ها را به دنبال داشته که تقریبا خیلی از استان‌ها و از جمله استان اردبیل با آن دست به گریبان هستند.
آبخیزداری، مواجهه معقول و ضروری با تخریب طبیعت
امروزه آبخیزداری و آبخوان‌داری راهی است که نه تنها از تخریب بیشتر طبیعت جلوگیری می‌کند، حتی می‌تواند در صورت جدیت و اهتمام دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط دشتها و مراتع تخریب شده را احیا کرده و پوشش گیاهی را به دشتها برگرداند. کنترل رسوبات و کاهش خسارات ناشی از سیلاب، حفاظت آب و خاک و جلوگیری از فرسایش و بهبود شرایط زیست محیطی، کاهش خسارات ناشی از خشکسالی و تغذیه سفره‌های زیرزمینی ،بهبود اشتغال و ارتقای سطح درآمد روستائیان و آبخیزنشینان، بالا بردن ارزش تفرجگاهی مناطق تحت پوشش پروژه‌های آبخیزداری از جمله اهداف آبخیزداری می‌باشد.
کارشناسان می گویند با اجرای طرح های آبخیزداری زمینه جلوگیری از فرسایش خاک ایجاد شده و سبب تثبیت خاک، افزایش ذخیره آب و حفظ و احیای پوشش گیاهی می شود.
شهروز فروزان کارشناس بخش کشاورزی در این باره گفت: آبخیزداری و آبخیز به معنای بخش هیدرولوژیکی که برای بخش های زیر مجموعه شامل فیزیکی، سیاسی، بیولوژیکی، و اقتصادی برای ساخت ، طراحی و مدیریت منابع طبیعی محیط زیست به خصوص آب، خاک، پوشش گیاهی در جهت توسعه پایدار تعریف می شود.
وی افزد: آبخیز قسمتی از زمین با توپوگرافی مشخص است که به کمک یک سیستم رودخانه زهکشی می شود.
این کارشناس بخش کشاورزی بیان کرد: تغذیه سفره آب های زیرزمینی ،پیشگیری از فرسایش خاک و سیلاب های شدید ، تقویت پوشش گیاهی و پایین آوردن خسارت های سیل به کمک تغذیه سفره آب های زیرزمینی و بالابردن بازده بخش کشاورزی از جمله مزیت های آبخیزداری است.
وی ادامه داد: در علم آبخیزداری به تنظیم و اجرای اقدامات مناسب و ضروری برای اداره منابع موجود در منطقه و در نظر گرفتن تمام منافع، بدون آسیب رساندن به موجودیت این منابع پرداخته می شود.
فروزان با اشاره به هدف مدیریت منابع آبخیز افزود:تحت کنترل درآوردن عملیات کشاورزی, دامپروری, ساختمان سازی، راهسازی،قطع درختان وبه طور کلی هرگونه عملی چه مفید وچه مضر، چه مثبت وچه منفی، توجه به وضعیت آبخیز براساس خصوصیات زمین شناسی، خاک شناسی، پوشش گیاهی، اقلیم شناسی ،هیدرولوژی از جمله عواملی هستند که خاک حوضه آبخیز را از فرسایش حفظ می کنند.
آبخیزدار؛ پزشک طبیعت
وی گفت: آبخیزداری الهی ترین نگاه به طبیعت است و آبخیزدار را می توان پزشک طبیعت نامید. یک آبخیزدار خوب با بررسی دقیق ومطالعه علمی حوضه آبخیز, به تعبیری دردهای یک حوضه را شناخته، و برای درمان آن برنامه ریزی می کند.
فروزان گفت: مدیریت آبخیز به کمک حفظ خدمات زیست محیطی مخصوصا خدمات هیدرولوژیکی باعث کم شدن اثرات منفی در پایین دست رودخانه ها شده و علاوه بر این منجر به افزایش بهره وری منابع و بهبود وضعیت اقتصادی مردم منطقه می شود.
این کارشناس معتقد است با اجرای هر هکتار آبخیزداری می توان ۵۰۰ متر مکعب آب جدید تولید کرد، همچنین برنامه ریزی و اجرای هر هکتار عملیات آبخیزداری از هفت تن فرسایش خاکی و رسوب جلوگیری می کند.
آبخیزداری در استان اردبیل، راهی که باید تداوم یابد
استان اردبیل ۹۰۲ هزار و ۴۰۰ هکتار مرتع ییلاقی، قشلاقی و میان‌بند و همچنین ۶۹ هزار هکتار جنگل دارد. این استان دارای سه حوضه آبخیز ارس، بالهارود و سفیدرود است.
به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل، پروژه‌های پیشران توسعه در حوزه آبخیز استان با هدف حفظ و پایداری آب، افزایش ذخیره آب در حوزه آبخیزداری، جلوگیری از فرسایش خاک، تاخیر در روان آب‌ها و جلوگیری از سیل و تخریب مراتع و پوشش گیاهی در اولویت اجرایی قرار گرفته است.
قلی‌زاده که در مرکز اردبیل خبرگزاری جمهوری اسلامی حضور یافته بود، ذخیره نزولات آسمانی، افزایش پوشش گیاهی و تغذیه آبخوان‌ها را از دیگر اهداف اجرای پروژه‌های آبخیزداری ذکر کرد و گفت: احداث سازه‌های سنگی گابیونی، بندهای زیرزمینی و دو منظوره پخش سیلاب و کنتور فارو از جمله اقدامات انجام گرفته در حوزه آبخیزداری استان است.
وی افزود: از مهمترین خطراتی که استان را به دلیل بی‌توجهی به حوزه آبخیزداری تهدید می‌کند از بین رفتن غنای خاک در بخش زراعت و باغ است که می‌تواند بازدهی در این بخش را با چالش روبرو کند.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل با تشریح اقدامات انجام شده در استان اردبیل گفت: تاکنون در این سه حوضه، عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در سطح ۱۷۸ هزار و ۴۰۵ هکتار معادل ۴۳ درصد از مساحت استان به صورت تفصیلی و اجرایی مطالعه شده و ۸۵۵ مورد بندهای سنگی و ملاتی و گاوخونی هم تا به حال در استان اجرا شده است.
این در حالی است که به گفته قلی زاده سال گذشته هم مطالعات تفصیلی و اجرایی آبخیزداری در ثمرین در سطح ۴ هزار و ۶۱۴ هکتار، در نیر ۶ هزار و ۴۹۵ هکتار، کوثر ۹ هزار و ۵۹۰ هکتار، خلخال ۲ هزار و ۸۰ هکتار و اصلاندوز هم ۲ هزار و ۶۳۶ هکتار انجام شده است.
قلی‌زاده در تشریح اقدامات انجام شده در استان اردبیل اظهار کرد:در حال حاضر ۸۳ بند آبخیزداری در استان در دست اجرا است که برای اجرای این بندها ۴۵ میلیارد و ۸۶۹ هزار و ۷۰۰ تومان اعتبار مصوب و ابلاغ شده است.
وی با اشاره به اعتبارات حوزه آبخیر ارس، بالهارود و سفیدرود گفت: برای حوزه ارس با حجم مصوب۲۶ هزار و ۴۶۵ متر مکعب و ۱۳ هزار و ۳۸ هکتار سطح پوشش ۲۶۳ هزار و ۳۰۰ میلیون ریال اعتبار اختصاص یافته است. همچنین برای حوزه بالهارود با حجم مصوب ۱۷ هزار و ۱۱۷ متر مکعب و سطح پوشش ۶ هزار و ۸۵ هکتار، ۴۶۶ هزار و ۶۹۶ میلیون ریال اعتبار در نظر گرفته شده است. برای حوزه سفیدرود هم در ۶ هزار و ۴۱۲ متر مکعب با حجم پوشش ۲ هزار و ۱۹۲ هکتار به میزان ۷۸ هزار و ۲۰۰ میلیون ریال اعتبار در سال گذشته مصوب شده است.
ابلاغ۲۰میلیارد تومان از اعتبارات سفر آیت الله رئیسی به آبخیزداری اردبیل
وی همچنین از اختصاص ۳۵ میلیارد تومان اعتبار آبخیزداری مصوب سفر رئیس جمهور به اردبیل خبر داد و گفت: از این رقم تاکنون ۲۰ میلیارد تومان ابلاغ شده است.
قلی‌زاده اظهار کرد: بعد از پیگیری‌های استاندار اردبیل و معاونت عمرانی استاندار در مرحله نخست ۲۰ میلیارد تومان از اعتبارت مصوب سفر دریافت شد که در ۱۳ حوضه آبخیز جدید، چهار حوضه مطالعاتی و ۲ پروژه نیمه‌تمام هزینه می‌شود و ۱۵ میلیارد تومان دیگر هم بعد از ابلاغ در پروژه‌های دیگر شهرستان‌ها هزینه خواهد شد.
وی گفت: با اختصاص و ابلاغ ۳۵میلیارد تومان اعتبار مصوب سفر رئیس جمهور ۱۹ پروژه آبخیزداری در استان شامل۲ پروژه در اردبیل، سه پروژه در نمین، ۲ پروژه در مشگین شهر، سه پروژه در خلخال، یک پروژه در کوثر، چهار پروژه مطالعاتی در کوثر، نیر، خلخال و اردبیل و ۲ پروژه نیمه تمام در استان اجرا خواهد شد.
قلی زاده در بخش دیگری از اظهارات خود با بیان اینکه عملیات مکانیکی و بیومکانیکی طرح‌های آبخیزداری اجرایی از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی در این استان ۸۲ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، افزود: در حال حاضر عملیات ۲۸ حوزه آبخیز استان اردبیل در سطح ۱۲ هزار و ۵۸۸ هکتار از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی در دست اجراست.
مدیرکل منابع طبیعی استان اردبیل ذخیره نزولات آسمانی، کنترل سیل و فرسایش خاک، افزایش پوشش گیاهی و تغذیه آبخوان‌ها را از اهداف اجرای آبخیزداری ذکر کرد و گفت: احداث سازه‌های سنگی گابیونی، بندهای زیرزمینی و دومنظوره پخش سیلاب و کنتور فارو از جمله اقدامات انجام گرفته در حوزه آبخیز استان است.
وی با بیان اینکه سال گذشته بیش از ۱۶۴ میلیارد ریال اعتبار از محل صندوق توسعه ملی به اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری استان اختصاص داده شده است، اضافه کرد: تاکنون مطالعات آبخیزداری در سطح ۴۵ هزارو ۲۹۶ هکتار از مساحت عرصه‌های منابع طبیعی استان انجام شده و تا پایان سال از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی طرح‌های آبخیزداری در ۳۷ نقطه استان اجرا می‌شود.
نگاه جامع به طرح های آبخیزداری
یکی از چالش های اساسی آبخیزداری در شرایط کنونی نبود تداوم و یکپارچگی و نگاه جامع است.طرح ها و برنامه ریزی های آبخیزداری برای اینکه موفق باشد باید یکپارچه و منظم باشد اما متأسفانه به علت وجود مشکلات مالی و اقتصادی و نبود اختصاص بودجه کافی، معمولاً طرح ها و برنامه ریزی های آبخیزداری یکپارچگی لازم را ندارد.
در همین زمینه جبرئیل کاظمی معاون آبخیزداری منابع طبیعی استان اردبیل گفت: خاک مهمترین سرمایه در هر کشور است و اگر خاک مناسب و حاصلخیز از بین برود، تولید محصولات و بخش کشاورزی و به تبع آن امنیت غذایی دچار مشکلات اساسی می شود.
وی با تاکید بر لزوم جلب همکاری مردم در اجرای طرح های آبخیزداری افزود: از دیگر فعالیت های اساسی که در اجرای طرح های آبخیزداری باید انجام داد، احیا و اصلاح پوشش گیاهی است.
کاظمی گفت: در بخش آبخیزداری آنچه دارای اهمیت است مدیریت نزولات جوی است در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد از آب باران در ایران تبخیر می شود و حدود ۱۰ درصد هم به شکل سیلاب، به دریا وارد می شود بنابراین بخش عظیمی از سرمایه آبی کشور به هدر می رود ولی به کمک آبخیزداری می توان جلوی این میزان هدر رفت آب را گرفت.
به گفته کاظمی، بهتر شدن اکوسیستم منابع طبیعی، تنوع حیات وحش، کاهش خطرات سیلاب تغذیه سفره های زیر زمینی و تامین آب و احیای جنگل ها و مراتع از فواید اجرای طرح های آبخیزداری است.
گزارش: یعقوب شاددل
