شهریور ۱۳۹۱ بود که کتانباف شهردار وقت اهواز، در مراسم آغاز دفن بهداشتی پسماندهای این کلانشهر، اعلام کرد که با اجرای این طرح، هدف حفاظت از محیط زیست محقق می‌شود. حالا اما ۱۰ سال بعد از این وعده طلایی، شهر اهواز همچنان درگیر مشکلات ناشی از آلودگی‌های هزاران تن زباله‌ای است که هنوز به صورت سنتی روی زمین، تلنبار و با لایه‌های خاک پوشانده می‌شوند.
ساخت مدفن جدید برای زباله‌های اهواز از دهه ۸۰ مطرح شد، از زمانی که سایت قدیم در کنار روستای «برومی» دیگر جایی برای دفن زباله نداشت. برای سایت جدید، ۱۲۵ هکتار زمین در ۱۲ کیلومتری شرق اهواز، در نزدیکی روستای صفیره از توابع بخش غیزانیه برای مدت ۲۰ سال به شهرداری اهواز واگذار شد.
با توجه به بالابودن سطح آب‌های زیرزمینی در اهواز روش دفن در ارتفاع، یا روش ژاپنی موسوم به «فوکوئوکا» برای دفن بهداشتی پسماند به عنوان الگو قرار گرفت تا از آسیب بیشتر به محیط زیست جلوگیری شود.در این روش زباله‌های غیر قابل بازیافت، در سلول‌های شیب دار به ابعاد ۳۵۰ متر در ۱۵۰ متر دفن و با یک لایه خاک پوشانده می‌شوند.
شهرداری وعده داده بود که زباله‌های خشک و تر در این سایت جداسازی شود؛ حدود ۱۵ درصد پسماندها به صورت مواد خشک و قابل بازیافت و ۳۰ درصد نیز برای تبدیل به کود کمپوست تفکیک و بقیه زباله‌ها نیز با انتقال به سلول‌های ویژه برای دفن بهداشتی آماده شوند؛ وعده‌ای که هیچگاه به سرانجام نرسید.
راه‌اندازی کارخانه تولید کود کمپوست، تصفیه شیرابه زباله به صورت بیولوژیکی، هدایت و جمع آوری گاز تولیدی، قابلیت استحصال انرژی و نیز تثبیت پسماندهای دفن شده پس از ۲ سال از اهداف این طرح بوده که تاکنون به ثمر ننشسته است.
در سال‌های اخیر سایت پسماند اهواز به یکی از مشکلات حل نشده شهر بدل شده و چندین جلسه کارگروه مدیریت پسماند برای باز کردن گره آن تشکیل شد.
رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان اهواز در این باره می‌گوید: وضعیت سایت پسماند اهواز، نسبت به گذشته بهتر شده و دیگر شاهد بحران آتش‌سوزی و پراکنش پسماند در محوطه سایت نیستیم اما هنوز مدیریت آن فنی نیست و به صورت تلنباری و دپو کردن پسماند است زیرا عمر سلول اول به پایان رسیده و سلول دوم نیز هنوز راه‌اندازی نشده است بنابراین تا زمانی که سلول جدید ساخته نشود و دفن اصولی در آن صورت نگیرد به نقطه مدنظرمان که دفن بهداشتی پسماند است نمی‌رسیم.
علی بنی‌عگبه درباره تعهد شهرداری مبنی بر اتمام سلول دوم تا پایان سال 99، می‌افزاید: طبق آخرین مصوبه، قرار بود سلول دوم تا پایان سال گذشته به اتمام برسد اما هنوز کار ساخت آن تمام نشده و سازمان پسماند شهرداری وعده داده که این سلول که حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد تا یک ماه آینده به بهره‌برداری برسد.
پرونده‌های ناکام
بنی‌عگبه می‌گوید: بهره‌برداری نامناسب از سلول اول، باعث تراکم گاز در سلول شده و از آنجایی که این گازها نقطه اشتعال پایینی دارند، سلول دچار انفجار و آتش سوزی می‌شد، البته از ۶ ماه پیش تعداد آتش‌سوزی‌ها بسیار کم بوده است.
وی درباره پرونده‌های قضایی که برای سایت پسماند تشکیل شده نیز توضیح می‌دهد: پرونده‌هایی که قبلا تشکیل شده بود، منجر به صدور حکم و مختومه شده که آخرین آنها تعیین جریمه مالی برای مدیرعامل اسبق سازمان پسماند بود، اگر چه این جریمه بسیار ناچیز بوده و حالت بازدارندگی نداشت اما برای مدیرعامل فعلی پرونده قضایی تشکیل نشده زیرا متعهد شده است که وضعیت را ساماندهی و سلول‌های دوم و سوم را راه‌اندازی کند.
بنی‌عگبه با تاکید بر لزوم راه‌اندازی سیستم تفکیک زباله‌های خشک و تر ادامه می‌دهد: این سلول‌ها جوابگوی دفن روزانه ۸۰۰ تا یک هزار تن پسماند اهواز نیستند و با این حجم بالای دفن در آینده با مشکل مواجه می‌شویم بنابراین، حتما باید تفکیک زباله و بازیافت و تولید کود اجرا شده و فقط زباله ریجکتی (زباله غیرقابل بازیافت) دفن شود.
وی می‌گوید: مطالعات سایت پسماند در سال‌های گذشته انجام و گزارش ارزیابی آن تهیه شده، با توجه به اینکه این سایت در چهار پنج کیلومتری روستای صفیره قرار دارد و طبق ضوابط سایت‌های پسماند می‌توانند در فاصله ۲ کیلومتری مراکز مسکونی احداث شوند، مجوز این سایت از سوی سازمان محیط زیست صادر شده اما مساله این است که طرح فوکوئوکا یک مجموعه و بسته کاملی از اقدامات است که اکنون کامل اجرا نشده و اگر بطور کامل اجرا می‌شد هیچگونه مشکلی نداشتیم.
بنی‌عگبه تاکید می‌کند: انتظار داریم با توجه به مشکلات سایت پسماند، شهرداری هر چه سریع‌تر سلول دفن، کارخانه بازیافت و تولید کود را راه‌اندازی کند تا هم مردم روستاهای اطراف و هم مردم اهواز با تبعات ناشی از این سایت و دود و بوی نامطبوع آن مواجه نشوند.
دفن سنتی از چهار سال پیش
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اهواز همچنین درباره دفن غیربهداشتی زباله در سایت، می‌گوید: اکنون سه چهار سالی است که زباله‌ها در سلول اول دفن نمی‌شود و به صورت سنتی جمع آوری و روی آن خاکریزی می‌شود تا آتش سوزی بوجود نیاید.
محمود ثابت‌قدم با بیان اینکه هنوز زمان اتمام سلول دوم مشخص نیست، می‌افزاید: سلول دوم سایت، قرار بود تا پایان سال گذشته به اتمام برسد اما این امر محقق نشد زیرا هم پیمانکار برنامه را به تاخیر انداخت، هم لوله‌های مورد نیاز به موقع تحویل داده نشد و هم مسائل فنی پیش آمده در مورد نحوه اجرای آن هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است.
به گفته وی، سلول اول به روش نیمه‌هوازی ساخته شده بود اما با توجه به هوای گرم اهواز پیشنهاد شد که سلول دوم به صورت بی‌هوازی ساخته شود، در همین زمینه با کارشناسان سازمان شهرداری‌های کشور صحبت‌هایی برای ایجاد تغییراتی در طرح انجام شده اما دستورالعمل نهایی هنوز صادر نشده است.
زباله‌دانی در میانسالی
حجم زباله‌های اهواز در گذشته حدود ۸۰۰ تن بوده که طبق گزارش‌ها اکنون به حدود ۷۰۰ تن کاهش یافته است. اهواز یکی از ۹ منطقه طرح جامع پسماند استان است که قرار بود پسماند شهرهای اطراف به آن منتقل شود اما اکنون فقط زباله‌های کارون و بخشی از شیبان به سایت منتقل می‌شوند.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اهواز می‌گوید: مدفن زباله اهواز در زمان بهره برداری، جزو معدود محل‌های دفن مهندسی در سراسر کشور بود که امکانات خوبی داشت، پایلوت کشوری بود و خیلی از شهرها از آن الگوبرداری کردند.
وی با بیان اینکه در سال‌های گذشته فرآیند و چرخه مدیریت پسماند در این سایت اتفاق نیفتاد، می‌افزاید: این محل دفن، برای ۲۰ سال برنامه‌ریزی شده و عمر هر سلول، در صورتی که به خوبی مدیریت شود، چهار تا پنج سال پیش بینی شده است و قرار بود ۱۳ سلول در آن ساخته شود اما به دلیل اینکه سلول اول در مقطعی به درستی مدیریت و راهبری نشده بود، عمرش کمتر شد. مشکل دوم این بود که سلول‌های بعدی که باید برای دفن بهداشتی ساخته می‌شد با مشکلات قضایی و و ورود سازمان بازرسی، متوقف شده بود.
ثابت‌قدم با اشاره به ناموفق بودن طرح تفکیک زباله خشک و تر ادامه می‌دهد: تولید کود آلی از زباله‌های تر، به دلیل نبود آب در سایت، اجرا نشد، در حالیکه بخش زیادی از زباله را پسماندهای تر تشکیل می‌دهد، در نتیجه محل‌های مختلف سایت با دپوی این زباله‌ها پرشده بود و زمین‌ها با مشکل مواجه شدند.
وی اضافه می‌کند: خط پردازش و تفکیک زباله‌های خشک نیز ۱.۵ سال است که متوقف شده، البته تعمیرات آن با پنج میلیارد تومان هزینه انجام شده و قرار است تا کمتر از یک ماه دیگر دوباره به بهره‌برداری برسد.
ثابت‌قدم خاطرنشان می‌کند: برنامه کوتاه مدت ما مدیریت شرایط بحرانی سایت بود که محقق شد، برنامه میان مدت راه‌اندازی سلول دوم و کارخانه پردازش و به نتیجه رساندن کارخانه تولید کود و برنامه بلندمدت ایجاد صنایع جانبی همچون بازیافت پت و پلاستیک است.
وی می‌گوید: شرایط بحرانی سایت را از پارسال توانستیم با جمع آوری زباله‌های پراکنده بهبود بخشیم، که باعث شد از سال گذشته آتش‌سوزی نداشته باشیم اما تا زمانی که کارخانه تولید کود کمپوست راه‌اندازی نشود این مشکلات را خواهیم داشت.
صفیره در میان دود و آتش
خرداد سال ۱۳۹۸ ، دود شدید آتش‌سوزی سایت پسماند، آیین معایده عید فطر را برای اهالی روستای صفیره تلخ و زندگی روزمره آنها را مختل کرد. این آتش‌سوزی اما نه اولین و نه آخرین آتش‌سوزی سایت بود. دفن غیراصولی زباله، از سال ۱۳۹۴ آتش‌سوزی‌های گسترده را در این سایت به ویژه در فصل گرما به دنبال داشته که گاهی تا ۱۵ روز متوالی به درازا کشیده است. این آتش‌سوزی‌ها بسته به جهت باد، تا شعاع ۲۰ کیلومتری را فرامی‌گیرد و روستاهای بخش غیزانیه از جمله صفیره، ملیگط، مشرحات، فضله، حیاویه، حفیره بیت علی، رحمانیه، بیوض و نزهه با جمعیت هفت هزار نفر را در معرض آلودگی ناشی از دود و دفع غیربهداشتی زباله قرار می‌دهد. گاهی هم به اهواز هم رسیده و موجب کاهش دید و اختلال در پروازهای فرودگاه اهواز و تردد در جاده اهواز به ماهشهر نیز شده است.
عضو شورای روستای صفیره می‌گوید: در ماه‌های اخیر آتش‌سوزی و دود در سایت پسماند کمتر از گذشته بوده و مثل قبل نیست که چند روز روستاهای اطراف را درگیر کند، آخرین آتش‌سوزی حدود یک ماه پیش بود که آن را سریع خاموش کردند، اما بوی تعفن زباله به ویژه در زمانی که جهت باد به سمت روستاست هنوز آزاردهنده است.
شهید نواصری با بیان اینکه مردم روستای صفیره از دود و آلودگی این سایت آسیب زیادی دیدند، تصریح می‌کند: اهالی از بوی مشمئزکننده زباله دچار سردرد و سرگیجه و بیماری می‌شوند و حتی تلفات دام و مرغ هم به همین دلیل در روستا زیاد شده بنابراین انتظار داریم شهرداری اهواز خدماتی به اهالی روستا که در معرض انواع آلودگی هستند، ارائه دهد، این در حالیست که حتی استخدامی هم از روستا صورت نمی‌گیرد.
روزهای ناپاک
دوم اردیبهشت (برابر ۲۲ آوریل) به نام روز جهانی زمین و روز ملی زمین پاک نامگذاری شده است. جهانیان این روز را گرامی می‌دارند تا توجه ما به زمین بیشتر جلب شود. کارشناسان بر این باورند که آرزوی داشتن «زمین پاک» را می‌توان با ساماندهی زباله‌ها محقق کرد؛ زباله‌هایی که بخش اعظم آن در شهرها تولید می‌شود. این در حالیست که حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد از زباله‌های شهری و عفونی در خوزستان به صورت غیربهداشتی دفع، سوزانده و یا در محیط رهاسازی می‌شود.
آیا زباله‌دان اهواز سامان می‌گیرد؟
گزارش از نادره وائلی زاده
