تقارن سرما و آلودگی هوا در کلان‌شهرهای ایران بار دیگر موجب شد تا نگاه‌ها به سمت مسئولان و فعالان محیط زیست و اقدامات پژوهشی و تحقیقاتی آن ها دوخته شود. با وجود توضیحات مسئولان، همچنان برخی آلودگی‌ها را ناشی از مصرف مازوت دانسته و طیفی دیگر هم ساخت و سازهای غیراصولی و احداث برج‌های بلند در برخی نواحی تهران را مقصر اصلی آلودگی هوا می‌دانند.
هرچند نمی توان مواردی از این دست را در ایجاد آلودگی هوای تهران بی تاثیر دانست، اما نتایج تحقیقات و تحلیل اطلاعات به دست آمده از «هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوا در سازمان ملل متحد»، نشان می‌دهد که کره زمین به دلیل استفاده بیش از حد از سوخت های فسیلی در صنایع و کاربرد رویکرد توسعه بیش از اندازه در کشورهای صنعتی بزرگ، تغییرات آب و هوایی مضری را در ۵۰ سال گذشته تجربه کرده است.
گرمایش و آلودگی هوا
نخستین تحقیقات در زمینه تغییرات آب و هوا را «ژان بابتیست ژوزف فوریه» در اوایل قرن ۱۹ انجام داد. فوریه در پژوهش های خود به این نتیجه رسید که بخشی از انرژی خورشیدی که به صورت نور آفتاب به زمین جذب شده و بخش دیگر آن به صورت نور مادون قرمز به فضا باز می گردد. وی با اندازه گیری میزان ورودی و خروجی انرژی که به صورت مادون قرمز از جو خارج می شود، به این نتیجه رسید که جو زمین به مانند یک بخاری و دی اکسید کربن دقیقا به مانند یک پتو عمل کرده، گرما را به دام انداخته و موجب گرمایش زمین می شود.
عناصر تشکیل دهنده جو مانند اکسیژن و نیتروژن هم که بیشترین حجم جو زمین را تشکیل می دهند، بیشترین اثر گلخانه ای را ایجاد می کنند. هرچند این مقادیر درصد بسیار کوچکی را تشکیل می دهند، اما تاثیرات بزرگی در آب و هوا و گرمایش زمین دارند. طی تقریبا ۱۵۰ سال گذشته و با گسترش تولیدات صنعتی، میزان گازهای گلخانه ای به طور فزاینده ای افزایش داشته و موجب شده تا متوسط حرارت زمین به ویژه از سال ۱۹۰۱ به این سو تا۰.۸ درجه افزایش یابد. گازهای گلخانه ای همچنین موجب شدند تا از ۱۹۷۰ به این سو در هر دهه تا ۰.۱۳ درجه سانتیگراد افزایش دما را داشته باشیم. نتایج بررسی ها و تحقیقات «مرکز ملی جو و اقیانوس» ایالات متحده آمریکا هم نشان می دهد که از سال ۱۹۵۰ به این سو هر دهه از دهه قبل خود گرم تر بوده است.
مطالعات زمین شناختی هم بیانگر این هستند که حرارت زمین با نوسانات دی اکسید کربن موجود در هوا هم‌بسته است. این نوسانات نیز موجب گرم شدن کره زمین در خشکی ها و عرض های شمالی زمین می شود. گرما هم به نوعی موجب بروز خشکسالی در برخی مناطق و بارندگی بیش از اندازه در برخی مناطق دیگر است. نتیجه گزارش «هیئت رسمی تغییرات آب و هوا» در سازمان ملل هم نشان می دهد که به احتمال ۹۰ درصد آلودگی کنونی نتیجه فعالیت های انسانی و ورود گازهای گلخانه ای به جو زمین است که این گازها هم ناشی از مصرف سوخت های فسیلی در تولیدات صنعتی و وسایل نقلیه و از اشکال جدید کاربری زمین و کشاورزی است.
درواقع نتایج کلی تحقیقات نشان می دهد که گرمایش زمین، اختلالی جدی در روند تغییرات جوی ایجاد کرده و با کاهش بارندگی و ایجاد بادهای غربی در برخی مناطق، موجب تشدید حجم گازهای گلخانه ای و افزایش آلاینده ها در مناطق دیگر شده است.
توسعه بیش از حد و خشونت آب و هوا
بدون شک گسترش مستمر اقتصاد مزایایی چشمگیر دارد اما مشکلات ناشی از ثروت را هم به همراه می‌آورد. البته نباید این گونه برداشت شود که باید جلوی رشد اقتصادی را گرفت، بلکه نباید آن را بدون در نظر گرفتن پیامدهای گسترده اش دنبال کرد. متاسفانه در بسیاری از کشورها شاخص «تولید ناخالص ملی» به عنوان شاخص میزان رفاه به کار برده می شود که با این رویکرد، تولید ناخالص ملیِ بالاتر، مقارن با رفاه بیشتر تلقی می شود.
با این فرمول هم بسیاری از کشورهای پیشرفته تلاش داشته و دارند تا با بالا بردن میزان تولید ناخالص ملی، شاخص رفاه و رضایت عمومی را هم ارتقا دهند. بدین ترتیب کاربرد الگوی تولید ناخالص ملی بیشتر برابر با رفاه بیشتر، بدون در نظر داشتن شاخص های توسعه پایدار نظیر توجه به محیط زیست، بین رشد صنعتی که افزایش آلایندگی ها را در پی دارد و رشدی که چنین نتیجه ای را ندارد، تفاوتی قائل نیست.
در این حالت، کشورهای صنعتی یکی از بزرگترین تهدیدهای آب و هوایی و بروز دوره های خشن در آب و هوا به شمار می روند. بنابر نتایج گزارش هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوا، کشورهایی نظیر آمریکا نه تنها آب و هوای حادتری را تجربه می کنند بلکه تغییرات قابل توجه در آب و هوای زمین را هم رقم خواهند زند. رویکرد بی توجهی به گرمایش زمین و تمسخر آن که از سال ۲۰۱۶ و با روی کار آمدن «دونالد ترامپ» با هدف ارتقای رفاه شهروندان و کسب سود بیشتر در آمریکا شدت یافت، نمونه ای از علل افزایش گرمایش زمین و گسترش آلاینده هاست.
بدین ترتیب نباید تغییرات آب و هوا و افزایش آلاینده های شهری را تنها مختص به فعالیت های داخلی یک کشور تلقی کرد، بلکه جهان در یک گستره بزرگی از فعل و انفعالات قرار دارد که فعالیتهای بشر بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی در ایجاد پدیده هایی نظیر آلودگی هوا نقش بسزایی دارند.
