امنیت به زبان ساده: هرآنچه باید درباره جنگ سایبری بدانید

این نرم‌افزار توسط آمریکا برای هدف قرار دادن برنامه اتمی ایران طراحی شد. در سال ۲۰۱۰ میلادی بود که این کرم برای نخستین بار مشاهده شد و مشخص گشت که سیستم‌های کنترل سانتریفیوژ را در برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران هدف قرار داده بود. بنابر گزار‌ش‌ها، ۱۰۰۰ سانتریفیوژ آسیب دیدند و برنامه به تعویق افتاد. استاکس‌نت کرمی بسیار پیچیده بوده که از چهار آسیب‌پذیری روز صفر مختلف استفاده می‌کرد و ظاهرا میلیون‌ها دلار و سال‌ها تلاش صرف توسعه آن شده بود.

در جنگ سایبری، اهداف چه هستند؟

بدیهی‌ترین اهداف، سیستم‌های نظامی هستند که در صورت اختلال در کارشان، فرمانده‌ها قادر به برقراری ارتباط با نیروهای خود و همچنین پایش دشمن نخواهند بود و این اصلی‌ترین مزیتی است که گیر مهاجم می‌آید.

اما از آن‌جایی که اکثر کشورهای توسعه‌یافته برای هرچیزی -از انرژی گرفته تا غذا و حمل‌ونقل- به سیستم‌های کامپیوتری متکی هستند، بسیاری از دولت‌های نگرانند که کشورهای رقیب، زیرساخت‌های ملی و حیاتی را هدف قرار دهند. سیستم‌های کنترل سوپروایزری و جمع‌آوری داده یا سیستم‌های کنترل صنعتی -که کارخانه‌ها، ایستگاه‌های برق و دیگر پروسه‌های صنعتی را سر پا نگه می‌دارند- می‌توانند هدفی بزرگ باشند و این درسی است که جهان از استاکس‌نت آموخت.

این سیستم‌ها ممکن است متعلق به چند دهه پیش باشند و گاهی امنیت، اصلی‌ترین اولویت در طراحی آن‌ها نبوده است. همین سیستم‌ها اما به اینترنت متصل می‌شوند تا بهینه‌تر کار کنند و با سهولت بیشتری قابل پایش باشند. اما همین باعث می‌شود که چنین سیستم‌هایی در برابر حمله سایبری آسیب‌پذیر باشند. مشکل زمانی بزرگ می‌شود که این سیستم‌ها به ندرت ارتقا می‌یافتند، چون سازمانی که مالک آن‌ها است خود را هدفی ارزشمند برای دولت‌های رقیب به حساب نمی‌آورد.

تاریخچه کوتاه جنگ سایبری

برای بسیاری از مردم، سال ۲۰۰۷ سالی بود که جنگ سایبری شکلی حقیقی به خود گرفت و دیگر یک مفهوم به حساب نمی‌آمد.

وقتی دولت دولت استونی در اروپای شرقی اعلام کرد که می‌خواهد محل یکی از یادبودهای جنگ شوروی را تغییر دهد، ناگهان با بمبارانی دیجیتالی روبه‌رو شد که بانک‌ها و سرویس‌های دیجیتالی را به حالت آفلاین درآورد. در گزارش‌ها شنیده‌ایم که این حملات توسط هکرهای روسی پیاده‌سازی شدند، اما دولت روسیه هرگونه ارتباط با ماجرا را تکذیب کرده است. البته حملات DDoS علیه استونی هیچ‌گونه خسارت فیزیکی به بار نیاورند و گرچه در مجموع با رویدادی چشمگیر مواجه بودیم، اما ماجرا به سطحی نرسید که جنگ سایبری تلقی شود.

یک اتفاق بزرگ دیگر در تاریخچه جنگ‌های سایبری همان سال اتفاق افتاد. اما این بار محققان پشت ماجرا بودند و پژوهشگران آزمایشگاه ملی آیداهو با تست ژانراتو آرورا اثبات کردند که یک حمله دیجیتالی می‌تواند منجر به نابودی اجسام فیزیکی شود. استاکس‌نت هم بدافزاری بود که در سال ۲۰۱۰ ظهور کرد و نشان داد بدافزارها هم می‌توانند بر جهان فیزیکی تاثیر بگذارند.

از آن زمان به بعد، داستان‌های متعددی به گوش‌مان رسیده است: در سال ۲۰۱۳، آژانس امنیت ملی با تلاش یک کشور ناشناخته -احتمالا چین- برای حمله به چیپ BIOS در کامپیوترهای شخصی و از کار انداختن‌ آن‌ها مقابله کرد. در سال ۲۰۱۴، شرکت سونی پیکچرز مورد حمله دولت کره شمالی قرار گرفت و این حمله نشان داد که تنها سیستم‌ها و داده‌های دولتی نیستند که تبدیل به هدفی برای هکرهای دولتی می‌شوند.

احتمالا جدی‌ترین مورد، مربوط به برهه پیش از کریسمس ۲۰۱۵ باشد و زمانی که هکرها با استفاده از یک تروجان معروف به نام BlackEnergy، برق بخش‌هایی از کشور اکراین را به صورت کامل قطع کردند. با تمام این اوصاف، کشورها به سرعت مشغول بهبود توانایی‌های تدافعی و تهاجمی خود در حوزه سایبری بوده‌اند و ناتو هم در سال ۲۰۱۴ گامی مهم برداشت و گفت که حمله سایبری به یکی از اعضایش، برای فعال‌سازی Article 5 کافی خواهد بود: یک مکانیزم دفاعی جمعی که از بنیادین‌ترین علل تشکیل ناتو به حساب می‌آید. ناتو سپس در سال ۲۰۱۶ اعلام کرد که فضای سایبری یک «دامنه عملیاتی» است و این یعنی امکان وقوع مناقشه در آن وجود دارد: همین موقع بود که اینترنت رسما تبدیل به میدان نبرد شد.

جاسوسی سایبری چیست؟

یک حوزه بسیار مرتبط به جنگ سایبری اما متفاوت با آن، جاسوسی سایبری است. جاسوسی سایبری زمانی رخ می‌دهد که هکرها به سیستم‌های کامپیوتری و شبکه‌های رخنه کرده و اطلاعاتی را به سرقت می‌برند. در سال‌های اخیر مثال‌های زیاید از این موضوع دیده شده: یکی از آن‌ها، هک دفتر مدیریت پرسنل دولت آمریکا بود که منجر به ربوده شدن اطلاعات ۲۱ میلیون شهروند آمریکایی شد و احتمالا هکرهای دولتی چین پشت آن بوده‌اند.

یک مثال مشهورتر نیز حملات پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۶ آمریکا بود که در جریان آن‌ها، ایمیل‌های کمیته ملی دموکراتیک آمریکا به سرقت رفت. سازمان‌های اطلاعاتی این کشور می‌گویند که روسیه حامی این حملات بوده است.

هدف اصلی جاسوسی سایبری، سرقت است و نه آسیب وارد کردن. اما می‌توان این بحث را پیش کشید که چنین حملاتی تاثیرگذاری بیشتری دارند. به همین ترتیب، مرز میان جنگ سایبری و جاسوسی سایبری هم باریک است و هکرها برای پیاده‌سازی هر دو باید دست به کارهایی مشابه بزنند: به درون شبکه‌ها رخنه کنند و به دنبال آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری بگردند. تنها خروجی است که تفاوت دارد: سرقت به جای نابودی. برای کشورهای مدافع هم تشخیصش دشوار است که دشمن وارد شبکه شده تا از آسیب‌پذیری‌ها سوء استفاده ویران‌بار کند یا به دنبال اسرار می‌گردد.