خبرگزاری مهر، گروه استان‌ه ا - علیرضا نوری کجوریان: شنیدن آوای پرآبی مازندران از دور خوش است و کم کم این دشت‌های سبز و زرخیز به زرد و کویری شدن می‌رود. اینجا و در پس پرچین‌ها، کشاورز و شالیکار با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند.
شمال و طبیعت بهار و باران فراوانش در خاطره‌ها نقش بسته است اما وقتی باران به موقع نبارد و یا آب‌ها روانه خزر شود، حال و روز دشت‌ها بهتر از شالیزارها نخواهد بود.
حکایت استان پرآب و تشنه، قصه نیست، روایت آنانی است که روی معدن‌هایی از طلا روزگار می‌گذرانند و دستشان خالی و سفره‌هایشان تهی است. تصور پرآبی مازندران و داشتن سفره‌های زیرزمینی غنی و چشمه سارها و آب بندان رویایی دیگر به سراب مبدل شده است زیرا سایه سنگین خشکسالی را با گذر و سفر به گوشه و کنار استان می‌توان به نظاره نشست.
به تاکید کارشناسان و متولیان امر، پرهیز از کشت محصولات پرآب، جلوگیری از فعالیت چاه‌های غیرمجاز، اصلاح شبکه‌های فرسوده آب، تکمیل پروژه‌های سدسازی، بهسازی و لایروبی آب بندان ها و سردهنه های کشاورزی نسخه‌هایی برای رهایی مازندران از خشکسالی است.
راهکارهای مقابله با بحران؛ از انسداد چاه‌های غیرمجاز و لایروبی آب بندان ها و مسیل‌ها
محمد احمدی، استاد دانشگاه کشاورزی، مدیریت روان آب‌های رودخانه‌ها و ساخت و تکمیل سدها را از مهمترین راهکارهای برون رفت از مدیریت خشکسالی بیان کرد و گفت: طرح‌هایی از جمله سد هراز در استان در دست ساخت بوده که تکمیل آن سبب می‌شود مدیریت آب‌های سطحی استان به بیش از ۲۸ درصد برسد.
وی با اظهار اینکه در حال حاضر ۴۴۰ میلیون مترمکعب از روان آب‌های استان مدیریت می‌شود، افزود: با تکمیل طرح‌های موجود این میزان دوبرابر خواهد شد و باید نسبت به تسریع طرح‌ها اقدام کرد.
وی در عین حال ایجاد سدها در مسیل رودخانه را از جمله مشکلاتی برشمرد که نه تنها مشکل کم آبی را حل نکرد بلکه سبب خشک شدن رودخانه‌ها و آب بندان های منتهی به آن شده است، از این رو جانمایی درست سدها را الزامی دانست و گفت: باید راهی درست و منطبق برای راهکارهای علمی در این زمینه اتخاذ شود.
وی وجود حدود ۶۰ هزار حلقه چاه را در استان از دیگر مشکلات و چالش‌ها بیان کرد و گفت: باید برای مقابله با خشکسالی نظارت بیشتری روی این چاه‌ها صورت گیرد و از حفر چاه‌های غیرمجاز جلوگیری شود.
اصلاح شبکه‌های فرسوده برای مهار هدر رفت آب
این استاد دانشگاه فرسودگی شبکه‌های آبرسانی و تأسیسات را از دیگر مشکلات بیان کرد و گفت: بخش قابل توجهی از منابع آبی از طریق تأسیسات و شبکه‌های فرسوده آبرسانی هدر می‌رود که نوسازی و اصلاح این شبکه‌ها امری ضروری به نظر می‌رسد.
احمدی مصرف صحیح آب، کاهش کشت محصولات پرآب طلب و ممنوعیت کشت، تکمیل طرح‌های مهار آب، لایروبی و بهسازی آب بندان ها، اصلاح شبکه‌ها و تأسیسات را از جمله راهکارهای مدیریت منابع آبی در استان بیان کرد.
در سالیان نه چندان دور بسیاری از روستاهای مازندران از داشتن آب آشامیدنی محروم بودند و منبع تغذیه آب روستا را چشمه‌های کوچکی تشکیل می‌دادند و اهالی با سهمیه بندی و به اصطلاح مدیریت مصرف علاوه بر تأمین نیازهای روزانه از این نعمت برای کشت و کار نیز بهره می‌گرفتند.
هدر رفت آب در شبکه‌های آبرسانی روستایی / فرهنگ سازی ضروری است
امروزه به برکت انقلاب و نظام اسلامی شبکه‌های آبرسانی در مناطق مختلف و روستاها توسعه یافت با این حال، به رغم توسعه شبکه‌ها و تأسیسات، امروز تشنگی در روستاها و دشت‌ها موج می‌زند، دلیل این امر را می‌توان از هم صبحتی با پیرمرد روستایی جویا شد، مشهدی اسکندر بیش از ۷۰ سال سن دارد و مزرعه اش در گذشته‌های نه چندان دور پرحاصل بود و امروز به گفته خودش، به زحمت هزینه‌های داشت و برداشت گندمکاری را از مزرعه تأمین می‌کند.
این کشاورز می‌گوید: طی سال‌های نه چندان دور، کپه های زیادی از برداشت گندم و جو در روستا تشکیل می‌شد و این اواخر کل مزارع دهکده طی چند ساعت برداشت می‌شود چراکه بسیاری از کشاورزان مزارع را به دلیل خشکی و غیرصرفه بودن کشاورزی، کشت نمی‌کنند و میزان محصول نیز در حد یک تا دو تراکتور کاهش یافته است.
وی با اظهار اینکه در گذشته منبع تأمین آب آشامیدنی روستا از چشمه کوچک و آب باریکه ای تأمین می‌شد، گفت: آن روزها حال و روز باغ‌ها و مزارع بهتر بود ولی امروزه ساخت وسازهای زیاد و ویلاسازی ها، مصرف بی رویه آب و از همه مهمتر هدردادن آب سبب شده تا باغ‌ها و مزارع خشک شود.
حال روز شهرهای مازندران بدتر از روستاها شده و ناقوس خشکی در اکثر شهرهای استان به صدا درآمده است و این وضعیت یعنی آنکه تشنگی به درون خانه‌ها رسیده است و هشدار کم آبی در ۴۷ شهر مازندران نواخته شد و برخی روزهای سال آبرسانی با تانکر و سیار به مناطق شهری انجام می‌شود.
تزریق منابع برای رفع مشکل تنش آبی شهرها
بهزاد برارزاده مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران در گفتگو با خبرنگار مهر نسبت به افزایش تنش آبی و کم آبی در ۴۷ شهر این استان هشدار داد و گفت: حجم آورده‌های آبی نزولات جوی در سال‌های اخیر کاهش داشته و این وضعیت باعث کاهش منابع سفره‌های زیرزمینی آب در سطح استان شده است.
وی، افزایش ساخت وسازهای مسکونی و تقاضای برای منابع آبی جدید باعث افزایش حجم فشار به منابع موجود مخازن فعلی آب در سطح مازندران شده است، افزود: برای سال ۱۴۰۱ و از محل اعتبارهای ملی و رفع مشکل تنش آبی در شهرهای مازندران حدود ۵۶ میلیارد تومان اعتبار اختصاص یافته است
استفاده از ارقام محلی و کم آب راهکار دیگر مقابله با بحران خشکسالی است
با شروع فصل کشت و کار شالیزاری و محصول پرآب طلب برنج، دست مسئولان از همین ابتدای سال بالا رفته‌ها و بارها عنوان کرده‌اند در تأمین آب کشاورزی با مشکل روبرو هستیم و این کمبودها سبب شده تا پارسال بخش زیادی از کشاورزان از کشت مجدد رتون و برنج صرفنظر کنند.
مازندران ۴۶۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی دارد که ۲۰ درصد آب مورد نیاز بخش کشاورزی آن با آبگیری کامل سدها و آب بندان ها و مابقی از آب‌های سطحی و زیرزمینی تأمین می‌شود و در همین ابتدای سال، اراضی حاشیه سدها و رودخانه‌های استان از جمله تجن با خشکی و تشنگی روبرو شده‌اند.
جواد طوسی، مدیر تأسیسات آبی و برقی آب منطقه‌ای مازندران در گفتگو با خبرنگار مهر وضعیت سد بزرگ شهید رجایی را نامناسب ذکر کرد و گفت: فقط ۶۹ درصد از مخزن سد آب ذخیره شده و این به آن معنا است که برای تأمین آب کشاورزی در پایین دست با کمبود مواجه خواهیم بود.
وی استفاده از ارقام محلی، کم آب بر و زودبازده را راهکار فرار از تنش آبی معرفی کرد و از کشاورزان خواست از کشت شالی بعد از برداشت گندم و کلزا در فصل زراعی جای خودداری کنند.
پیش بینی‌ها و هشدارها حکایت از پیشروی خشکسالی در سایه کم آبی و تنش‌ها در مازندران دارد و وضعیت بارندگی در مازندران خوب نیست. کاهش بارندگی سالانه نسبت به سال‌های قبل و دوره شاخص و مناسب نبود وضعیت روان آب‌ها و عدم مهار و مدیریت آب، سبب شده تا مازندران با سرعت زیاد به سمت کویری شدن پیش رود.
از سوی دیگر فعال بودن شمار زیادی چاه‌های غیرمجاز منجر به آن شده که حجم و سطح آب‌های زیرزمینی در استان کاهش داشته باشد و در برخی مناطق، زمین‌ها به سمت شوره زار شدن پیش رود. با این حال رعایت الگوی کشت و صرفه جویی، ایجاد سامانه‌های آبیاری نوین و تکمیل سدهای استان راهکارهای اصلی فرار از خشکسالی و کم آبی تلقی می‌شود.
مهار و مدیریت آب‌های سطحی راهکار دیگر مقابله با کم آبی
محمدرضا رضوی مدیرکل هواشناسی مازندران با بیان اینکه منابع آب‌های سطحی استان محدود است و میزان بارندگی نیز کاهش یافته است، گفت: این مسائل توجه به مدیریت منابع را الزامی می‌سازد.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر در برخی فصول شاهد بارندگی‌های بیش از ۴۰۰ میلی متر در بازه زمانی چندساعته و یا ارتفاع بیش از یک متری برف در استان بودیم، افزود: مشکل اینجا است که در فصلی که نیاز آبی نداریم بارش‌ها به صورت روان آب در رودخانه‌ها جاری می‌شود و در نهایت به دریا می‌ریزد.
وی کاهش بارندگی در فصل‌های کشاورزی و بی توجهی به مهار آب‌های سطحی را از جمله مشکلات و دغدغه‌های استان بیان کرد.
سامانه‌های نوین آبیاری راهکار اصلی رفع تشنگی است
بهره گیری درست از آب‌های سطحی در مازندران همواره به عنوان یک دغدغه مطرح بوده و بیش از چهار ونیم میلیون مترمکعب آب‌های سطحی در استان وجود دارد که در حال حاضر بخش‌های عمده‌ای از آن هدر می‌رود. محمدابراهیم یخکشی، مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران با بیان اینکه ۸۸ درصد از آب در بخش کشاورزی، ۱۰ درصد در بخش شرب و مابقی در صنعت مصرف می‌شود، گفت: محدود بودن منابع آبی و مدیریت و توجه به سامانه‌های نوین آبیاری را در این حوزه ضروری می‌سازد.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر اصلاح و بهسازی شبکه‌های آبیاری استان را ضروری دانست و با بیان اینکه شبکه‌های مدرن آبیاری و زهکشی استان کم و پایین است، افزود: باید شبکه‌های زهکشی و آبیاری را در استان توسعه دهیم زیرا منجر به کاهش و صرفه جویی در مصرف آب می‌شود.
وی در عین حال توصیه کرد: سیستم‌های نوین آبیاری سبب بازگشت بسیاری از مزارع به چرخه تولید می‌شود و به حفظ کیفیت محصول نیز کمک قابل توجهی خواهد کرد.
یخکشی با اظهار اینکه ایجاد سامانه‌های نوین آبیاری در استان منجر به جلوگیری از هدررفت بیش از ۱.۳ میلیون مترمکعب آب خواهد شد، افزود: ایجاد سامانه‌های نوین در ۱۷۰ هزار هکتار از مزارع در دست ایجاد است و امیدواریم منابع مالی آن از طریق مشارکت و اعتبار دولتی تأمین شود.
طرح‌های آبیاری نوین تاکنون در ۳۰ هزار هکتار از مزارع استان در گاودشت بابل اجرا شده و نتایج حاصل از اجرای این طرح میزان مصرف آب را از ۱۴ هزار مترمکعب به شش هزار مترمکعب تقلیل داد و توسعه چنین سامانه‌هایی مازندران را از خشکسالی نجات خواهد داد.
