سیستم هشدار سریع زلزله، سیستمی است که در 12 سال گذشته در کشورهایی مثل ژاپن و آمریکا به انسان ها کمک کرده است که بتوانند بین چند ثانیه تا حداکثر یک دقیقه زودتر، از وقوع زلزله با خبر شوند. در واقع، سیستم هشدار سریع زلزله، موفقیت‌آمیزترین گامی محسوب می شود که تا کنون بشریت برای پیش بینی زلزله برداشته است. البته آن طور که پرفسور بهرام عکاشه، پدر علم زلزله شناسی ایران به رکنا می گوید، بشر هنوز در مراحل ابتدایی ساخت دستگاهی برای پیش بینی زمین لرزه قرار دارد و با توجه به خطاهای فراوانی که هنوز در سیستم هشدار سریع زلزله وجود دارد، لازم است که دانشمندان کشورهای مختلف با همکاری یکدیگر، به ارتقای عملکرد این سیستم و بالا بردن توانایی بشر برای پیش بینی زلزله و ایجاد آمادگی در برابر آن بپردازند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، از ابتدای خلقت بشر تا امروز بخصوص از وقتی انسان ها یک‌جانشین شدند و زیر سقف سکنی گزیدند، زلزله به عنوان پدیده ای هولناک و فاجعه آمیز برای بشریت شناخته شد که بسیار غیر قابل پیش بینی است و وقوع آن می تواند خسارت های فراوانی را به زندگی انسان ها وارد کند. به همین دلیل است که در دوره معاصر و از وقتی پیشرفت های علمی بشر روز به روز به کشف یا اختراعی جدید منجر می شود، انسان ها به دنبال آن بوده اند که به راهکاری برای پیش بینی زلزله و کسب آمادگی لازم در برابر وقوع آن دست یابند.
یکی از پیشرفته ترین اختراعات بشر در این زمینه نیز سیستم هشدار سریع زلزله است که از سال 2010 در ژاپن از آن استفاده می شود و می تواند با استفاده از المان های زمین شناسی، حرکت های کوچک پوسته زمین را شناسایی کند و با تجزیه و تحلیل آنها احتمال وقوع زلزله در چند ثانیه آینده را پیش بینی کند. در واقع، این سیستم می تواند بین چند ثانیه تا یک دقیقه زودتر از رخ دادن زمین لرزه، آن را پیش بینی کند و از طریق اینترنت، رادیو، تلویزیون و نرم افزارهای تلفن همراه به اطلاع مردم برساند.
نکته مهمی که اما باید به آن توجه داشت این است که سیستم هشدار سریع زلزله ژاپن الزاما دقیق کار نمی کند و در 12 سال گذشته که ژاپنی ها از این سیستم استفاده کرده اند، در برخی موارد هشدارهای آن با بروز خطاهایی همراه بوده یا حتی در بعضی موارد زلزله هایی اتفاق افتاده که سیستم هشدار سریع زلزله نتوانسته است آن را پیش بینی کند. همچنین آمریکایی ها نیز از سیستمی مشابه سیستم هشدار سریع زلزله ژاپن بهره می برند که عملکرد آن سیستم نیز با خطاهایی همراه بوده است.
سیستم هشدار سریع زلزله برای به حداقل رساندن آسیب زمین لرزه و امکان پناه دادن به افراد ساخته شده است تا انسان ها بتوانند ظرف چند ثانیه تا حداکثر یک دقیقه مناطق خطرناک را قبل از ورود امواج سطحی قوی تخلیه کنند. همچنین با سیستم هشدار سریع زلزله این امکان برای مسئولان مترو و راه آهن فراهم می شود که پیش از وقوع زمین لرزه سرعت حرکت قطارها را کم کنند و البته کارخانه ها نیز می توانند از این هشدار برای متوقف کردن خطوط تولید و مونتاژ خود قبل از رخ دادن زلزله استفاده کنند.
همان طور که گفته شد سیستم هشدار سریع زلزله صرفا در ژاپن استفاده نمی شود، بلکه در برخی کشورهای دیگر از جمله آمریکا نیز از سیستم های مشابهی بهره می گیرند. به طور مثال، در آمریکا مردم می توانند نرم افزار هشدارهای سریع دولتی را روی تلفن همراه خود نصب کنند تا قبل از وقوع حوادث طبیعی نظیر زلزله، سیل، طوفان و ... از وقوع این حوادث طبیعی با خبر شوند.
البته هشدار وقوع زلزله حداکثر فقط یک دقیقه قبل از رخ دادن این پدیده به مردم اطلاع رسانی می شود، اما هشدار وقوع پدیده های قابل پیش بینی توسط هواشناسی نظیر سیل و طوفان از چند روز قبل به شهروندان شهرهای مختلف اطلاع داده می شود تا در صورت لزوم، آنها بتوانند شهرهای خود را تخلیه کنند یا به کسب آمادگی های مورد نیاز برای مقابله با حوادث طبیعی بپردازند.
در هر صورت، برخورداری از سیستم هشدار سریع زلزله می تواند نقش مهمی در نجات جان مردم داشته باشد. در خود ژاپن نیز وجود این سیستم باعث می شود که مردم، کارخانجات و نهادهای دولتی این کشور فرصت داشته باشند حدود یک دقیقه قبل از وقوع قوی ترین زمین لرزه ها، از محل های پرخطر خارج شوند، در مکان های مناسب پناه بگیرند و برای جلوگیری از بروز خطر، به قطع کردن گاز، متوقف کردن خطوط تولید، کاهش سرعت حرکت قطارها و انجام سایر اقدامات لازم بپردازند.
پرفسور بهرام عکاشه، پدر علم زلزله شناسی ایران در گفت و گو با رکنا درباره نحوه عملکرد سیستم هشدار سریع زلزله توضیح داد: در کشور ژاپن و البته برخی از دیگر کشورهای جهان، سیستم هایی ایجاد شده است که می تواند وقوع زمین لرزه را بین چند ثانیه تا حداکثر یک دقیقه زودتر پیش بینی کند. این سیستم ها با استفاده از گیرنده هایی که در دل زمین تعبیه شده است، کار می کنند و این گیرنده ها نیز می توانند جابه‌جایی صفحات مختلف پوسته زمین را که می تواند منجر به وقوع زمین لرزه شود، حس کنند.
وی افزود: طبیعی است که هرچقدر دقت گیرنده های تعبیه شده بالاتر و تعداد آنها بیشتر باشد، احتمال تشخیص به‌هنگام زمین لرزه توسط سیستم هشدار سریع زلزله بیشتر است. البته هنوز سیستم های هشدار سریع زلزله که در ژاپن و آمریکا از آن استفاده می شود، دقت بالایی برای پیش بینی وقوع زمین لرزه ندارند و همچنان باید تعداد و دقت گیرنده هایی که در سیستم های هشدار سریع این دو کشور استفاده شده است، بیشتر شود.
این متخصص زلزله شناسی درباره نحوه عملکرد سیستم هشدار سریع زلزله گفت: چند ثانیه بعد از وقتی که یک صفحه پوسته زمین حرکت می کند، داده های مربوط به لرزه های این حرکت به گیرنده های تعبیه شده در سیستم های هشدار سریع زلزله می رسد. در چنین شرایطی هم این گیرنده ها با سرعتی بالا، احتمال وقوع زلزله را به دستگاه های دیجیتال اعلام می کنند و این دستگاه هم می توانند با کمک نرم افزارهای مختلف، هشدار وقوع زلزله را به مردم و دولت ها اعلام کنند.
عکاشه در بخش دیگری از صحبت هایش، ساخت گیرنده های تحرکات پوسته زمین را بسیار هزینه بر توصیف کرد و اظهار داشت: ساخت گیرنده های حساسی که بتواند حرکت صفحات پوسته زمین را با حساسیت بالایی شناسایی کند، هزینه زیادی را بر دولت ها متحمل می کند و بدون شک افزایش تعداد و دقت این گیرنده ها نیز مستلزم صرف هزینه های بیشتری خواهد بود. البته در کشورهای پیشرفته ای مثل ژاپن و آمریکا، دولت ها حاضر هستند برای افزایش حساسیت سیستم های هشدار سریع زلزله و بهبود عملکرد آنها، هزینه های لازم را بپردازند.
این متخصص زلزله شناسی با ابراز امیدواری نسبت به بهبود عملکرد سیستم های هشدار سریع زلزله در آینده ای نزدیک، عنوان کرد: انسان ها هنوز نتوانسته اند سیستم هایی را اختراع کنند که بتواند چند دقیقه یا چند ساعت زودتر وقوع زلزله را پیش بینی کند. اکنون هم ژاپنی ها و آمریکایی ها به دنبال آن هستند که با ارتقای دقت گیرنده های دستگاه های هشدار سریع و با کار گذاشتن تعداد بیشتری از گیرنده های دارای حساسیت های متفاوت در کنار یکدیگر، کارکرد سیستم های هشدار سریع زلزله را بهبود ببخشند.
وی در ادامه تاکید کرد: تردیدی نیست که بهبود هرچه بیشتر عملکرد سیستم های هشدار سریع زلزله می تواند به انسان ها کمک کند که در هنگام وقوع زمین لرزه آمادگی بیشتری را برای مقابله با آن کسب کنند و از میزان خسارات احتمالی زلزله های گوناگون بکاهند. بنابراین بسیار منطقی است که با وجود صرف هزینه های بسیار زیاد برای ارتقای عملکرد سیستم های هشدار سریع زلزله، کشورهای پیشرفته سرمایه گذاری بسیاری را در این زمینه انجام دهند تا بتوانند در آینده بشریت را در برابر رخداد زمین لرزه آماده تر کنند.
عکاشه با بیان این که با وجود پیشرفت های بسیار در سال های اخیر، هنوز هم میزان خطای سیستم های هشدار سریع موجود بالا محسوب می شود، گفت: در سال های اخیر چند سیستم هشدار سریع زلزله در غرب آمریکا و در کشور ژاپن کارگذاری شده است که در برخی موارد این سیستم ها توانسته اند زمین لرزه را چند دقیقه زودتر از وقوع آن پیش بینی کنند. اما در مواردی هم مشاهده است که سیستم های هشدار سریع نتوانسته اند رخ دادن زلزله را پیش بینی کنند یا این سیستم ها بعضا به صورت اشتباه به پیش بینی وقوع زمین لرزه پرداخته اند.
پدر علم زلزله شناسی ایران ادامه داد: عملکرد کنونی سیستم های هشدار سریع زلزله در ژاپن و آمریکا به گونه ای است که به صورت اتفاقی ممکن است این سیستم ها یک زلزله را پیش بینی کنند و بعضا هم ممکن است این پیش بینی ها با خطاهایی همراه باشد. در واقع، همه چیز به محل نصب گیرنده ها، نحوه حرکت صفحات پوسته زمین و احتمال درک شدن این حرکات توسط گیرنده ها بستگی دارد و میزان خطای سیستم های هشدار سریع زلزله در ژاپن و آمریکا به گونه ای است که هنوز خود این کشورها نمی توانند این سیستم ها را موفق بدانند.
وی در ادامه تاکید کرد: با وجود این که سیستم های کنونی هشدار سریع زلزله نتوانسته اند به شکل کاملا موفقیت آمیز عمل کنند، ولی بازهم نباید فراموش کنیم که انسان ها تا امروز توانسته اند قدم های خوبی را برای پیش بینی وقوع زلزله و ایجاد آمادگی در برابر آن بردارند، اما هنوز هم برای رسیدن موفقیت در این زمینه راه زیادی پیش روی بشر قرار دارد و دانشمندان کشورهای مختلف باید با انجام مطالعات و آزمایشات بیشتر، آن را طی کنند.
عکاشه با تاکید بر این که دانشمندان ایرانی هم می توانند سهم مهمی در بهبود عملکرد سیستم های هشدار سریع زلزله داشته باشند، عنوان کرد: متخصصان زلزله شناسی ایران هم مانند متخصصان ژاپنی و آمریکایی گام هایی را برای طراحی یک سیستم هشدار سریع دقیق برداشته اند، ولی امکانات ما برای طراحی و بومی سازی چنین سیستم هایی هنوز کافی نیست و مسئولان باید با به‌کارگیری متخصصان امر و سرمایه گذاری در این عرصه، تلاش کنند دستگاه هایی را بسازند که بتواند با دقت بیشتری به پیش بینی وقوع زلزله و ارائه هشدار درباره آن بپردازد.
این متخصص زلزله شناسی ایران ادامه داد: تا کنون کشورهایی نظیر آمریکا و ژاپن قدم هایی برای طراحی سیستم های هشدار سریع زلزله برداشته اند، اما اغلب این سیستم ها هنوز در سطح ابتدایی عمل می کنند و حتی در ژاپن هم بخش زیادی از پیش بینی ها و هشدارهایی که در سال های اخیر توسط سیستم هشدار سریع ارائه شده، به صورت اتفاقی به هشداری موفقیت آمیز تبدیل شده است.
وی در پایان تصریح کرد: بشریت هنوز در گام های ابتدایی طراحی یک سیستم موفقیت آمیز هشدار سریع زلزله قرار دارد و همچنان مسیری طولانی پیش روی ما برای ساخت دستگاه هایی که بتوانند ما را چند دقیقه یا چند ساعت زودتر، از وقوع زمین لرزه با خبر کنند، قرار دارد. طی این مسیر طولانی نیز جز با همراهی دانشمندان کشورهای مختلف امکان پذیر نیست، اما نتیجه این همکاری ها می تواند به ابداع سیستمی بینجامد که زندگی بشر را متحول می کند.
