لاله غزالی ـ همشهری آنلاین: روز گذشته خبر تهیه یک طرح در مجلس شورای اسلامی روی خروجی رسانه‌ها قرار گرفت که بسیاری از فعالان حوزه‌های میراث فرهنگی و باستان‌شناسی را شوکه کرد. این طرح را با عنوان «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها» ـ به گفته ذبیح‌الله اعظمی نماینده مردم کرمان در مجلس ـ پژمان‌فر نماینده مردم مشهد و کلات تدوین و ۴۵ نماینده آن را امضا کرده‌اند. در این طرح سازوکار قانونی برای حفاری و خرید و فروش آثار تاریخی و باستانی و تبدیل ایران به هاب تجارت در این حوزه تعریف شده است.
صبح امروز ۶۱ باستان‌شناس و مدرس سرشناس دانشگاهی در این حوزه در نامه‌ای به محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی اعتراض خود را به این طرح اعلام و اثرات مخرب آن را در حوزه اشیای میراث فرهنگی و به یغما رفتن آنها گوشزد کردند.
تعداد کمی هستند که صلاحیت دارند مجوز کاوش باستان‌شناسی بگیرند
دکتر حامد وحدتی‌نسب مدیر گروه باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس درخصوص تدوین و ارائه این طرح اظهار کرد: این مسئله آنقدر عجیب بود که ما باستان‌شناس‌ها تا صورت مکتوب طرح را ندیدیم باورمان نمی‌شد چنین طرحی وجود دارد.
وی افزود: متاسفانه بسیاری از مردم کشور ما و بالتبع نمایندگان محترم مجلس هیچ ایده‌ای درباره اینکه باستان‌شناس چه کسی است و باستان‌شناسی چیست، ندارند. چیزی که آنها در ذهن دارند این است که باستان‌شناس آدمی است بالای سر عده‌ای کارگر که با بیل و کلنگ دارند چیزی را از زیر خاک بیرون می‌کشند.
این باستان‌شناس گفت: آنها هیچ اطلاعی از تکنیک‌ها و روش‌شناسی باستان‌شناسی، تحصیلات مرتبط با آن و اینکه کاوش باستان‌شناسی کاری به چه اندازه دقیق، پیچیده و طاقت‌فرساست و تعداد معدودی از باستان‌شناس‌ها هستند که می‌توانند آن را انجام دهند و تعدادی به مراتب کمتر هم اجازه پیدا می‌کنند آن را انجام دهند، ندارند.
وی درخصوص یکی از مفاد طرح نمایندگان مجلس که می‌گوید به فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد و دکتری باستان‌شناسی مجوز حفاری داده شود، گفت: ابدا این کار درست نیست. چه کسی می‌گوید هر دکترا یا فوق‌لیسانس باستان‌شناسی صلاحیت دارد برود کاوش باستان‌شناسی انجام دهد؟! هیچ جای دنیا چنین چیزی نیست. شما باید دکتری و بعد از آن سال‌ها تجربه داشته باشی که بتوانی این کار را انجام دهی. آن شخص باید استانداردهای بسیار خاصی داشته باشد چون باستان‌شناسی پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های خاصی دارد.
وحدتی‌نسب مثال زد: مثلا کسی که تخصص قلب گرفته است بلافاصله به او نمی‌گویند بیا جراحی کن. او ساعت‌ها کنار اساتید خود در اتاق عمل به عنوان وردست حضور داشته و کار کرده و یاد گرفته تا در نهایت به مرتبه‌ای رسیده که سازمان نظام پزشکی تایید کرده است می‌تواند عمل جراحی انجام دهد.
وی ادامه داد: برای باستان‌شناسی هم همین است. وقتی نمی‌دانند یک باستان‌شناس باید چه مراتبی را طی کند که بتواند کاوش کند، این ذهنیت برایشان ایجاد می‌شود که خب یک دوره کاوش برای علاقه‌مندان در وزارت میراث فرهنگی برگزار می‌کنیم و بعد می‌توانند بروند کاوش کنند.
این فعال باستان‌شناسی با بیان اینکه نامه به رئیس مجلس را در اعتراض به طرح مذکور خودش نوشته است، گفت: همان‌طور که در آن نامه هم آمده، این حرف به این می‌ماند که بگوییم کسانی که به صورت غیرمجاز طبابت می‌کنند، خب به این کار علاقه دارند، پس بیایند یک دوره یک‌ماهه در وزارت بهداشت بگذرانند و ما به آنها پروانه طبابت بدهیم. چنین چیزی با عقل جور درمی‌آید؟! کاری که با اشیای تاریخی می‌خواهند بکنند هم همین است و بخش شگفت‌آور مسئله هم اینجاست.
قاچاقچی‌های اشیای تاریخی و گنج‌یاب‌ها رها شده‌اند/ لایو گذاشتن گنج‌یاب‌ها در اینستاگرام
مدیر گروه باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس گفت: معضل اصلی ما الان کاوش‌های غیرمجاز وحشتناک در کشورمان است. نماینده‌های عزیز می‌خواهند آن را حل کنند؟ خب برایش قانون وجود دارد. قانون را اجرا کنید. قانون می‌گوید تبلیغ فلزیاب، گنج‌یابی و پیدا کردن دفینه جرم است اما حالا بروید در صفحات مجازی مثل اینستاگرام ببینید چند هزار نفر با فالوئرهای چندصد هزار نفری دارند درباره چگونگی پیدا کردن گنج لایو می‌گذارند. بماند که همه اینها و فروختن نقشه گنج و... شارلاتان‌بازی است. این کارها هم مثل رمالی شیادی است.
وی ادامه داد: چرا پلیس فتا با اینها برخورد نمی‌کند؟ چرا اجازه می‌دهند این تبلیغات انجام شود؟
برای جلوگیری از قاچاق اشیای باستانی قانون وجود دارد/ مرجع صادرکننده مجوز کاوش داریم و به نهاد جدیدی نیاز نیست
وحدتی‌نسب گفت: مسئله مهم درخصوص تدوین و ارائه چنین طرحی که در نامه ما به آقای قالیباف هم قید شده این است که اجرای این طرح «تیغ به دست زنگی مست دادن» است. یعنی همه قاچاقچی‌ها و گنج‌یاب‌ها می‌توانند کارشان را قانونی انجام دهند.
وی توضیح داد: طبق این طرح، فرد با داشتن یک مدرک کارشناسی ارشد مرتبط می‌تواند دوره‌ای را بگذراند و از کارگروهی که در وزارت میراث فرهنگی تشکیل می‌شود، مجوز کاوش بگیرد. خب کسی که چنین چیزی را نوشته از سازوکار قانونی اطلاع ندارد. نهاد مجوزدهنده برای این کار در قانون مشخص شده است؛ پژوهشکده باستان‌شناسی کشور زیرمجموعه پژوهشگاه وزارت میراث فرهنگی؛ جایی که رئیس و شورای پژوهش دارد و طرح‌ها برای گرفتن مجوز کاوش در آنجا بررسی و داوری می‌شوند. در این پژوهشکده فرد درخواست‌کننده خواسته و از او سوال می‌شود و در نهایت مجوز صادر می‌شود یا نمی‌شود. اصلا لازم نیست برای این کار ارگانیزیشن جدید تعریف شود.
استاد تمام رشته باستان‌شناسی افزود: همچنین، در طرح قید شده که آن کارگروه حتما باید ظرف ۳ هفته به درخواست مجوز جواب بدهد. این قید فوریت و قید زمانی برای چیست؟ خیلی مشکوک است. الان یعنی تنها این نگرانی وجود دارد که قاچاقچی اشیای تاریخی که می‌خواهد برود جایی را حفاری کند لنگ نماند و معطل نشود؟! ۳ هفته‌اش ۴ هفته نشود؟! برای آن نهاد جدیدی تعریف کرده‌اید؟ اگر قانونی را که وجود دارد اجرا کنید، دیگر به چنین طرح‌هایی نیاز نیست.
وی گفت: وقتی هیچ اطلاعی از کم و کیف یک رشته نداریم، هم آن آسیب‌ها را به مملکتمان می‌زنیم و هم بعدا برای درست کردنش طرحی را پیشنهاد می‌کنیم که دود از کله همه بلند می‌شود. خود قاچاقچی‌ها نمی‌توانستند چنین طرحی بنویسند که اینقدر دست و بالشان را باز کند.
مدیر گروه باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس تاکیدکرد: تا زمانی که فروشنده‌های نقشه، گنج‌یاب‌ها و فروشندگان فلزیاب آزادانه تبلیغ و فعالیت می‌کنند، وضعیت همین است. اما من هیچ عزمی نمی‌بینم که با این افراد برخورد شود. شما بروید ببینید، محوطه تاریخی و باستانی‌ای در کشورمان نمانده که اینها سوراخ سوراخش نکرده باشند. چون نادان هستند هم می‌گویند ما مثل شما باستان‌شناس‌ها داریم این اشیا را از خاک بیرون می‌آوریم و با شما چه فرقی داریم؟ مثل این است که من هم بروم به یک متخصص مغز و اعصاب بگویم می‌خواهم جمجمه یک نفر را باز کنم و آن مثلا رگی را شما قطع کردی من هم می‌توانم قطع کنم.
آدم گشایش اقتصادی را که با نوامیس ملی کشورش انجام نمی‌دهد/ چه کسی یادگار اجداد و نشانه‌های هویتی خودش را به پول تبدیل می‌کند؟!
استاد تمام رشته باستان‌شناسی درباره علت ارائه چنین طرحی در شرایط کنونی که مسائل مهم‌تری مبتلابه جامعه است، گفت: ما بنا را بر این می‌گذاریم که نیت نماینده‌هایی که این طرح را نوشته و امضا کرده‌اند خیر بوده و گفته‌اند بیایید با قاچاق اشیای تاریخی و باستانی مبارزه کنیم و برای محقق کردنش فروش آنها را قانونی کنیم.
وی ادامه داد: کارهایی مثل گنج‌یابی و عتیقه‌جویی و قاچاق اشیای تاریخی در زمان‌هایی که وضعیت اقتصادی خراب و نابسامان می‌شود، تشدید می‌شود. این یک مولفه اجتماعی است که دو وجه آن با هم رابطه یک به یک دارند.
این استاد باستان‌شناسی با بیان اینکه من نه می‌خواهم نیت‌خوانی کنم و نه خدای نکرده تهمتی به هیچ عزیزی بزنم، گفت: شاید در بهترین حالت برای نویسندگان و امضاکنندگان این طرح بحث درآمدزایی این کار مطرح بوده است و می‌خواسته‌اند یک گره اقتصادی را باز کنند. اما آدم گشایش اقتصادی را که با نوامیس ملی کشورش انجام نمی‌دهد. ما همه سعی و هدفمان این است که اینها حفظ شوند، هم برای خودمان و هم نسل آینده و هم اینکه همه جهان بفهمد ما چه مواریثی داریم.
وحدتی‌نسب اظهار کرد: اینها یادگار اجداد ما هستند. چه کسی یادگار اجداد و نشانه‌های هویتی خودش را به پول تبدیل می‌کند؟! به نظر من خیلی جاهای دیگر هست که اگر روی آنها تمرکز شود درآمدزایی بهتری خواهد داشت.
وی تاکید کرد: باید حواسمان باشد هر چیزی که در این مملکت هست، سرمایه است اما آن سرمایه لزوما نباید به پول تبدیل شود. پول شدن بسیاری از چیزها موانع قانونی دارد. مهم‌ترینش همین مواریث ملی کشورمان است. این مواریث اصلا قیمت ندارند که حالا بحث کارشناسی و قیمت‌گذاری و خرید و فروششان بخواهد مطرح شود.
این باستان‌شناس گفت: یک موقعی مثلا فنجانی هست مال ۵۰، ۶۰ سال پیش که مشمول قانون آثار باستانی و عتیقه‌جات نمی‌شود و بازارهای خودشان را هم دارند اما وقتی شیئی زیرمجموعه آثار تاریخی و باستانی قرار می‌گیرد، یعنی حداقل ۱۰۰ سال قدمت دارد، ورود به آن دیگر جرم است و خرید و فروشش بی‌معنی است.
وحدتی‌نسب در واکنش به این بند طرح که می‌گوید در کشورهایی مثل انگلیس اگر کسی شیئی باستانی را پیدا کند اجازه دارد آن را بفروشد، گفت: این دروغ محض است. من در آمریکا درس خوانده‌ام، در انگلیس و کانادا درس خوانده و درس داده‌ام، بارها به فرانسه رفته‌ام و ابدا چنین چیزی وجود ندارد. من در نامه به آقای قالیباف آدرس وب‌سایت بریتانیا را گذاشته‌ام که در آن توضیح داده شده مردم این کشور در مواجهه با یک اثر باستانی چه وظایفی دارند؛ به کجا و چه کسی باید مراجعه کنند. در مصر اگر از دره فراعنه برگردی و یک تکه سفال در جیبت باشد، مستقیم به زندان می‌روی.
وی افزود: حالا یک درصد هم یک کشور جهان‌سومی فلک‌زده‌ای دور و بر ما باشد که تصمیم گرفته باشد با فروش آثار باستانی خود درآمدزایی کند. این کشور می‌تواند الگوی ما باشد؟!
