شش سال پیش بود که موزه‌ی لوور، بخش "اسلامی _ ایرانی" خود را با کاشی‌هایی تاریخی تزئین کرد که مربوط به شهر‌ها و دوره‌های تاریخی ایران باستان بود. درست چند ماه قبل از شهریور ۹۵ بود که دکتر حسن کریمیان، باستان‌شناس از این موزه در پاریس بازدید کرد و با حجم زیادی از کاشی‌های قدیمی ایرانی روبرو شد که اطلاعات کاملی از مکان، زمان کشف و دوره‌ی تاریخی آنها ارائه نشده بود.
آقای کریمیان بعدا" در مصاحبه‌ای تصریح کرد که این کاشی‌ها را در بازدیدی که سال ۹۳ از موزه لوور داشت، ندیده بود. کریمیان معتقد است که همه‌ی این آثار جزو تزئینات بنا‌های تاریخی اند که به خصوص از ایران به کشور‌های دیگر قاچاق می‌شوند و معمولاً مقصدشان به موزه کشور‌های پیشرفته مانند آرمیتاژ در سن پترزبورگ روسیه، لوور لندن، ژاپن یا آمریکاست.
او ابراز امیدواری کرده بود کمیته ملی موزه‌های دنیا (ایکوم جهانی) که قوانینی برای جلوگیری از این نوع داد و ستد‌ها در موزه‌های مختلف تدوین کرده در قبال این نوع اقدامات واکنش مناسبی انجام دهد و فکری هم به حال سرقت کاشی‌های ایرانی و نمایش آنها در موزه‌های خارجی کند.
براساس معاهدات بین‌المللی، نمایشگاه‌ها یا موزه‌ها حق خرید و نمایش آثار تاریخی سرقت شده از کشور‌ها را ندارند. اما اکنون به‌نظر می‌رسد موزه لوور که به عنوان یکی از معتبرترین و بزرگ‌ترین موزه‌های جهان شناخته می‌شود، اقدام به خرید اشیای تاریخی سرقت و قاچاق شده از ایران کرده است.
آنطور که کریمیان گفته بود کاشی منقوش به شعر حافظ که در موزه لوور از آن نگهداری می‌شود در هلند ساخته نشده و کار یک هنرمند ایرانی است. همچنین کاشی‌های ستاره‌ای کوکبی‌شکل متعلق به دوره ایلخانی ایران است و معلوم نیست چطور از جای اصلی خود کنده و در لوور به نمایش گذاشته شده است؟!
اسفند ۹۶ بود که ژان لوک مارتینز، رئیس موزه لوور در یک نشست خبری در تهران در این باره به تفاهم نامه‌های قرن ۱۹ بین ایران و فرانسه اشاره کرد و مدعی شد که بر اساس آن، تهران در سال ۱۸۸۴ میلادی به پاریس اجازه داد هر کاووشی که در خاکش انجام می‌دهد، برای موزه لوور باشد!
اما از این قرار داد چه می‌دانیم؟
در اواسط قرن ۱۹ میلادی اولین کسانی که از آکادمی هنر‌های زیبای فرانسه برای مطالعه آثار باستانی وهنری به ایران سفر کردند، دو محقق به نام‌های پاسکال کوست و اوژن فلاندن بودند.
آنها در اقامت دوساله خود در ایران آثار باستانی مناطق بسیاری در ایران از جمله فسا، پاسارگاد، نقش رستم و پرسپولیس را شناسایی و گزارش عملکردشان را به همراه عکس به ثبت رساندند.
بر اساس نظراتی، بعد از آنها کار کاوشگری و حفاری در برخی از مناطق باستانی کشور به دست یک فرد انگلیسی به نام ویلیام کنت لافتوس افتاد که فعالیت هایش در جوار آرامگاه دانیال نبی (ع) شوش به علت تخریب اموال با انزجار عمومی روبرو شد و ناتمام ماند.
اما فکر سرقت گنجینه‌های باستانی به پاریس حدود ۱۷۹ سال پیش توسط مارسل آگوست دیولافوا مطرح شد. مارسل مهندس راه و ساختمان فرانسه بود. او نخستین بار در سال ۱۸۸۱ میلادی (۱۲۶۰ ه. ش) همراه با همسرش مادام ژان دیولافوا به ایران آمد تا درباره تأثیر معماری شرق و غرب بر یکدیگر مطالعه کنند. آنها برای دومین بار در سال ۱۸۸۴ میلادی به ایران آمدند و با پا در میانی دکتر طولوزان پزشک فرانسوی ناصرالدین شاه قاجار، اجازه کاوش در شوش را به دست آوردند. براساس قراردادی که به امضا رسید قرار شد فلزات گران بهایی که کشف می‌شود متعلق به ایران باشد و سایر آثار نصف به نصف بین دو دولت تقسیم شوند.
کاوش‌های مارسل وژان تا ۱۸۸۶ میلادی طول کشید و در این مدت آثار کاخ‌های هخامنشی هم کشف شد، از جمله این آثار، گاو سنگی بزرگی به وزن حدود ۱۲ تن که متعلق به سرستون یکی از کاخ‌ها بود. آنها، اما بر خلاف تعهد خود، آثار غیرفلزی ایرانی را نیز از کشور خارج و آن‌هایی که نتوانستند را نابود کردند! مادام دیولافوا در خاطرات خود به این مسأله اذعان و اعتراف کرده آن جا که نتوانسته سر ستون‌های کاخ آپادانا در شوش را به دلیل وزن زیاد از ایران خارج کند آن را با پتک خراب کرده تا به دست دیگران نیافتد!
گفتنی است از آن تاریخ تا ۳۲ سال بعد، تمام کاوش فرانسویان در شوش به فرانسه منتقل شد و با تداوم آن صدای روشنفکران آن دوره درآمد و عاقبت در سال ۱۹۲۷ میلادی، امتیاز کاوش باستان شناسان فرانسوی توسط مجلس شورای ملی ایران لغو شد. این در حالیست که گنجینه شوش در پرتو بی خردی شاهان قاجار، سخاوتمندانه تقدیم فرانسویان و تالار‌های لوور مملو از آثار کهن ایرانی شد.
آیا راهی برای بازگرداندن آثار باستانی ایرانی از کشور‌های دیگر به ایران وجود دارد؟
جواب: بله!
بر اساس مصوبهٔ سازمان ملل در سال ۲۰۰۶، اشیای تاریخی باید به کشور مبدأ بازگردانده شوند و بر همین اساس مصر با پیگیری‌های زیاد حدود ۱۳ سال پیش موفق شد تا حدود ۱۹ هزار شیء تاریخی خود را که از کاوش‌های ۲۰۰ سال گذشته به دست آمده بودند، از موزهٔ بریتانیا پس بگیرد. همچنین در هفتم دسامبر ۲۰۲۱، قطعنامه استرداد اموال فرهنگی به کشور‌های مبدا در مجمع عمومی سازمان ملل متحد بصورت اجماع تصویب شد؛ که حدود ۱۰۰ کشور از جمله ایران از بانیان آن بودند.
آیا تاکنون آثار باستانی به کشور بازگردانده شده اند؟
جواب: بله!
بازگشت الواح هخامنشی در چهار مرحله، در سال‌های ۱۳۲۷، ۱۳۲۹، ۱۳۸۳ و ۱۳۹۸ به کشور از دانشگاه شیکاگو آمریکا. این الواح از سال ۱۳۱۳ شمسی در تخت جمشید کشف شدند و با موافقت دولت وقتِ ایران برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت داده شد. گفتنی است همچنان حدود ۱۷ هزار گل‌نبشته سالم و قطعات شکسته از الواح هخامنشی در اختیار موسسه شرق‌شناسی شیکاگو قرار دارد.
بر اساس اعلام سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی؛ در سال ۹۴، ۲۱ قلم از ایتالیا؛ ۳۴۹ قلم از بلژیک و ۱۰۹ قلم از آمریکا؛ در سال ۹۵، ۷۳ قلم از آمریکا؛ در سال ۹۶ یک قلم از آلمان و آمریکا (شیر زال) و در سال ۹۷ نقش برجسته سرباز هخامنشی از آمریکا به کشور بازگردانده شد. همچنین تا کنون، هزار و ۸۳۴ شیء تاریخی به تفکیک هزار و ۷۸۳ لوح از آمریکا و ۵۱ کاشی لعابدار معروف به قلایچی از سوئیس به ایران مسترد شد. در اسفند گذشته (۱۴۰۰) نیز ۲۹ شی تاریخی متعلق به فاصله زمانی پنج هزار سال قبل تا دوره اسلامی، از فرانسه به کشور بازگردانده شد.
اما آیا روزی می‌رسد که تمام آثار باستانی ایرانی از موزه‌های خارجی به کشور بازگردد؟
جواب: بعید است! اما باید به نیمه پر لیوان نگریست و امیدوار بود روندی که در سال‌های اخیر برای بازگشت آثار باستانی از موزه‌های خارجی به کشور آغاز شده، همچنان بر پایه مودت و دیپلماسی ادامه یابد.
کیمیا خسروی منفرد
تحریریه میراث فرهنگی
