به گزارش خبرنگار ایرنا، طی سال های دهه ۹۰ توجه به حوزه کشاورزی در روستاهای مازندران سبب توسعه کشت گیاهان دارویی در اراضی شیبدار از جمله در شرق مازندران شد که بیشترین زمین های شیب دار و مستعد را در اختیار دارد ، اما این فرصت کشاورزان با گذشت اندک زمانی به خاطر نبود حمایت های لازم از جمله دسترسی به بازار و صنایع فراوری به جولانگاه دلالان تبدیل شد و همانند دیگر بازار محصولات کشاورزی زحمت کاشت ، داشت و برداشت برای کشاورزان ماند و سودش به جیب دلالان رفت.
آمارهای رسمی جهاد کشاورزی مازندران در باره وضعیت کشت و کار و تولید گیاهان دارویی نشان می دهد که سطح زیر کشت ۲۴ گونه از گیاهان دارویی استان از ۴۵۰ هکتار سال ۱۳۹۰ با گذشت چند سال به یک هزار و ۳۰۰ هکتار افزایش یافت که حدود ۸۰۰ هکتار آن در منطقه شرق استان واقع است.
اگر چه طی دو سال اخیر با رونق مصرف گیاهان دارویی به خاطر گسترش ویروس کووید ۱۹ ، کشت این محصول از طریق ظهور بازارهای خانگی حتی با حضور دلالان به صرفه شده است ، اما بسته شدن این دریچه پس از فروکش کردن کرونا در صورت عدم حمایت بویژه نبود صنایع فراوری باز هم زمینه را برای جولان دلالان فراهم خواهد کرد.
توجه به مناطق اراضی شیب دار از ضرورت های مهم در بخش کشاورزی مازندران است. بر اساس بررسی های صورت گرفته بیش از ۳۰۰ هزار هکتار اراضی شیب دار در استان وجود دارد که ۷۵درصد آن در مناطق کوهستانی واقع است ؛ اراضی ای که به گفته کارشناسان می تواند برای کشت گیاهان دارویی فرصتی بی نظیر تلقی شود.
بر اساس اعلام معاونت باغبانی جهاد کشاورزی مازندران ، در حال حاضر حدود ۶ هزار کشاورز به کشت گیاهان دارویی در سطح یک هزارو ۳۰۰ هکتار مشغول هستند و هر یک از آنها در قطعه اراضی ملکی با مساحت یکهزار تا سه هزار متر مربع کشت و کار گیاهان دارویی را انجام می دهند.
اگر از مازندران به عنوان گلخانه گیاهان دارویی ایران یاد کنیم بیراه نرفته ایم . طبق گزارش های رسمی هشت هزار گونه گیاهی در ایران وجود دارد که ۲ هزار و ۳۰۰ گونه آن دارویی هستند. مازندران به تنهایی ۲ هزار گونه از این گیاهان کشور را در اختیار دارد که بسیاری از آنها گونه‌های مفید و بعضی هم از گونه های نادر هستند.
سنگ دلالان زیر چرخ کم باد
با توجه به اینکه در شرایط فعلی مهم ترین مشکل جامعه بیکاری و اشتغال جوانان عنوان شده و همچنین یکی از اهداف کلان توسعه و دغدغه های دولتمردان در کشور، کاهش بیکاری و توسعه اشتغال بویژه در مناطق روستایی است، احیای ظرفیت های مغفول مانده و فراموش شده می تواند یکی از راههای مهم توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال باشد. توسعه کشت گیاهان دارویی ظرفیتی است که کشاورزان شرق مازندران به آن پی برده اند و آماده کشت کار هستند ، البته نه این که محصولشان مفت از سوی دلالان خریداری شود.
بررسی ها نشان می دهد که چند سالی است که کشاورزان در کنار کشت گل گاوزبان به عنوان کشت اول گیاهان دارویی شرق مازندران، کشت گل محمدی در بخش های کوهستانی را آغاز کردند و این ظرفیت بی‌نظیر برای توسعه منطقه به درستی معرفی نشده و نیازمند شناساندن بیشتر است.
طبق آمار جهاد کشاورزی مازندران سال گذشته ۲هزارو ۵۰۰ تن انواع گیاهان دارویی به ارزش ۱۳۴میلیارد تومان تولید شد که از این مقدار بیش از یک هزارو ۵۰۰ تن در منطقه شرق استان یعنی شهرستان های بهشهر و نکا تولید شد و بیش از نیمی از تولیدات گیاهان دارویی مازندران را شامل می شود.بیشترین تولیدات گیاهان دارویی نیز گل گاوزبان است که در کنار آن گیاهانی همچون مریم گلی، عروسک پشت‌پرده، نعنا فلفلی، آویشن، به‌لیمو و گل‌محمدی استویا، آویشن و سنبل الطیب هم کشت می شود و دارای تولیدات مناسبی است.
بانوان ، محور کشت
کشت گیاهان دارویی در شرق مازندران در حال حاضر با محوریت بانوان در حال توسعه است ولی اگر حمایت های لازم صورت گیرد و صنایع فراوری و بازار مصرف مستقیم دست دلالان را از منطقه کوتاه کند ، می تواند به زمینه بی بدیلی برای اشتغال آفرینی جوانان در پیوند با گردشگری و بومگردی تبدیل شود.
در حال حاضر کشت گیاهان دارویی در منطقه شرق مازندران بیشتر تفننی به نظر می رسد و به همین خاطر کارشناسان کشاورزی معتقدند فراهم کردن زیرساخت های لازم از جمله پیوند دادن این کسب و کار کشاورزی با گردشگری از جمله بومگردی ، گردشگری سلامت ، گردشگری مزرعه و غیره قادر است بخش زیادی از مشکل اشتغال استان را حل کند.
مجری طرح کشت گیاهان دارویی جهاد کشاورزی مازندران هم ظرفیت های نهفته در اراضی شیب دار استان را برای توسعه کشت این گیاهان بی نظیر توصیف می کند و معتقد است که کشت این گیاهان نقش موثری در درآمدزایی و اقتصاد خانوار بهره بردار، ایجاد اشتغال و جلوگیری از تخریب پوشش گیاهی و انقراض گیاهان در منطقه دارد.
حسین مولایی به خبرنگار ایرنا گفت: کشت گیاهان دارویی از ۴۰۰هکتار سال ۱۳۹۰ در سال ۹۴ به ۶۷۰ هکتار و در سال ۹۶ به ۷۲۰ هکتار و در سال گذشته به یکباره به یک هزارو ۳۰۰هکتار افزایش یافت.
وی با توضیح این که زنان روستایی بخصوص در شرق مازندران نقش مهم و محوری در کشت گیاهان دارویی دارند، افزود: اگرچه حمایت های خوبی از سوی دولت در قالب پرداخت تسیهلات و بذر ، نشاء و نهال انواع گیاهان دارویی به کشاورزان می شود ، اما بازار خرید و فروش آن از دغدغه های جدی کشاورزان است.
مولایی با بیان این که همه مسوولان ، کارشناسان و مهم تر از همه خود روستائیان به عنوان کشاورزان به ظرفیت های کشت گیاهان دارویی با هدف ایجاد اشتغال و درآمد قابل توجه آن مطلع هستند، ادامه داد : زنجیره کشت و تولید به فروش و عرضه محصول ختم می شود که متاسفانه به دلایل مختلف تولید کنندکان محصولات کشاورزی در زنجیره آخر با مشکلات مواجه بوده و در واقع سود اصلی را دلالان می برند.
وی به اشتغالزایی مستقیم یک هزار و ۵۰۰ نفر و ۱۳ هزار اشتغال فصلی در قالب کارگران کشت و برداشت گیاهان دارویی در استان مازندران اشاره کرد و اظهار داشت: شرکت های فرآوری و صنایع صنعتی گیاهان دارویی در استان هستند که این واحد ها علاوه بر ایجاد اشتغال نقش مهمی در رونق اقتصادی استان دارند.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی مازندران به وجود و فعالیت شرکت فرآوری محصولات گیاهان دارویی در بابلسر به عنوان یک شرکت فعال و نمونه برای رسیدن به حق و حقوق کشاورزان اشاره کرد و گفت: از آن جایی که ۴۰۰ نفر از زنان تولید کننده گیاهان دارویی عضو این شرکت هستند ، سود اصلی تولیدات به جیب آنان می رود و نمونه چنین تعاونی های محصولات کشاورزی را باید گسترش بدهیم.
وی از پرداخت ۱۸ میلیارد ریال تسهیلات کم بهره به کشاورزان فعال در کشت گیاهان دارویی در سال گذشته خبر داد و بیان داشت: از آن جایی که کشت گیاهان دارویی به صورت دیم و بسیار کم آب بر است ،کشت بهاره و پاییزه آن در مناطق کوهستانی فرصتی برای کشاورزی منطقه است.
مولایی به راه اندازی و فعالیت ۱۳ شرکت در زمینه گیاهان دارویی در استان مازندران طی پنج سال اخیر اشاره کرد و بیان داشت: تعداد هفت شرکت در زمینه فرآوری و بسته بندی محصولات فعالیت دارند که مهم ترین آنان شرکت در زمینه گلاب و عرقیات با مشارکت بخش خصوصی در منطقه دودانگه ساری است.
وی به فعالیت شرکت های فرآوری انواع دمنوش های گیاهان دارویی در استان مازندران اشاره کرد و گفت: در حال ضر با توجه به ظرفیت بالای شرکت های فرآوری انواع گیاهان دارویی شامل انواع دمنوش های گیاهی، اسانس و عرقیات به شکل صنعتی با کمبود مواد اولیه مواجه هستند و اگر کشاورزان نسبت به ساماندهی بازار تولیدات خود اطمینان پیدا نکنند ، نسبت به کشاورزی گیاهان دارویی بی خیال شده و تن به کشت نمی دهند.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی مازندران وضعیت ظرفیت کشت گیاهان دارویی در مازندران بویژه شرق استان اشاره کرد و افزود: برتری کشت گیاهان دارویی در مقایسه با سایر زراعت ها در اراضی شیبدار است و از آن جایی که مصرف گیاهان دارویی به دلیل داشتن ماهیت طبیعی با بدن سازگاری بهتری دارند و در بیشتر مواقع فاقد عوارض هستند ، توسعه کشت آن در شرق باید مورد اهتمام قرار بگیرد.
مجری طرح کشت گیاهان دارویی مازندران توسعه کشت کیاهان دارویی را همانند اقتصاد نفت توصیف کرد و گفت: با توجه به ظرفیت های استان در عرصه گیاهان دارویی و این که این نوع محصول همانند دیگر تویدات کشاورزی در بخش اقتصادی به عنوان صنعتی ارزآور محسوب می شود ضرورت دارد تا مشکل و دغدغه کشاورزان در مقوله خرید و فروش حل فصل شود.
کارشناس بخش باغبانی کشاورزی مازندران به کشت و برداشت سنتی انواع گیاهان دارویی شامل گل گاوزبان، آویشن، گزنه، پونه و پونه کوهی (در زبان بومی پِتنیک)، بیدمشک، بابونه، بومادران، گلپر، رنجبویه، رزماری اشاره کرد و گفت: با وجود گسترش صنعت در این حوزه ، همچنان عمده گیاهان دارو یی در استان به صورت خودرو و یا سنتی کشت و برداشت می شود.
بررسی خبرنگار ایرنا نشان می دهد اهمیت توسعه کشت گیاهان دارویی در مازندران سبب شد تا اواخر بهمن ماه سال ۱۳۹۷ پژوهشکده گیاهان دارویی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری راه اندازی شود در واقع با ایجاد این پژوهشکده ،دانشگاه کشاورزی مازندران به طور رسمی به جمع دانشگاه های تولیدکننده گیاهان دارویی پیوسته است .
پژوهشکده گیاهان دارویی با اعمال برنامه های کوتاه مدت و میان مدت مدت پنج ساله، امور مطالعاتی، پژوهشی و اجرا در زمینه تنوع زیستی، شرایط اقلیمی، زیرساخت ها و فناوری‌های خدمات گیاهان دارویی، انتخاب اراضی کم بازده با محصولات رایج منطقه و جایگزین نمودن با گیاهان دارویی با ارزش اقتصادی بالا ، بررسی نیازها و اجرای پروژه‌های گیاهان دارویی را در منطقه در دستور کار خود قرار داده است.
همچنین ایجاد کلکسیون گیاهان دارویی جهت نگهداری و طبقه‌بندی ، معرفی و ثبت گیاهان دارویی بومی منطقه در مجامع علمی بین المللی دستیابی به دانش کاشت، داشت، برداشت و استحصال مواد موثره دارویی از دیگر اهداف و برنامه های پژوهشکده گیاهان دارویی مازندران است.
بذرپاشی گیاهان دارویی در۴۵۰ هکتار از عرصه های طبیعی مازندران
معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه ساری هم گفت : کپه‌کاری یا کاشت بذرپاشی گیاهان دارویی در مراتع ضعیف و بدون پوشش گیاهی از برنامه های منابع طبیعی است که همسو با این اهداف پارسال بذر پاشی گیاهان دارویی در سطح ۴۵۰ هکتار از مراتع عملیاتی شده است.
اسماعیل مختارپور در گفت و گو با ایرنا با توضیح این که اجرای این عملیات با مشارکت مرتع‌داران انجام شده است ، افزود: عملیات بیولوژیک شامل پروژه‌های بذرپاشی و کپه کاری باهدف تقویت پوشش گیاهی، اصلاح و احیای مراتع تخریب‌شده، جلوگیری از فرسایش خاک، افزایش ذخیره آبی خاک، افزایش ظرفیت و تولید علوفه است.
وی افزود : این عملیات در مراتع شهرستان‌های نور، آمل، سوادکوه و ساری با استفاده از بذرهای مرتعی سازگار با مراتع استان ازجمله علف گندمی، سکاله، علف پشمکی، باریجه، فستوکا و گاوزبان به صورت رایگان از سوی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران - ساری در اختیار مرتع‌داران قرار گرفت و اجرا شده است.
جنگل های شمال کشور که به جنگل های ناحیه رویشی هیرکانی یا خزری، جنگل های مرطوب و جنگل های صنعتی شمال شهرت یافته اند هم چون نوار سبزی حاشیه جنوبی دریای خزر و نیم رخ شمالی رشته کوه البرز از آستارا تا گلیداغ را به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر، عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر و ارتفاع ۲۸۰۰ متر از سطح دریا پوشانده اند.
حدود ۹۰ گونه درختی و ۲۱۱ گونه درختچه‌ای ، هزار و ۵۵۸ گونه علفی در جنگل های خزری هیرکانی شمال کشور می روید که برخی از گیاهان دارویی نظیر باریجه ،گل گاوزبان ، آویشن ،کنگر ،ریواس، اسفناج وحشی، دنبلان و کرفس کوهی از سوی مردم برداشت می شود.
استان مازندران افزون بر ۲ میلیون هکتار مساحت دارد که بیش از ۹۰ درصد از این مساحت را منابع طبیعی تشکیل می دهد. منابع طبیعی مازندران با ۲ مدیریت شامل مدیریت منابع طبیعی مازندران - منطقه ساری و منابع طبیغی غرب مازندران منطقه نوشهر اداره می شود.
