آشنایی با انواع مهریه و شرایط تعلق آن به زن

فراروـ به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی مهریه مالی است که زوجه به مجرد عقد مالک آن می‌شود؛ بنابراین مهریه یا صداق تعهد مالی است که شوهر به هنگام وقوع عقد ازدواج پرداخت آن را به همسر خود برعهده می‌گیرد و مکلف است بالافاصله پس از امضای قرارداد ازدواج هر لحظه که زن آن را مطالبه کند، بپردازد. لازم به ذکر است که ازدواج دائم بدون تعیین مهریه قانونی و شرعی است و زوجیت واقع می‌شود. درحالی‌که در ازدواج موقت تعیین مهریه شرط صحت عقد محسوب می‌شود و بدون آن عقد باطل است؛ یعنی مهریه در ازدواج موقت جز ارکان اساسی آن به شمار می‌رود.

برای تعیین مهریه سقفی وجود ندارد و طرفین می‌توانند از یک ریال تا هر میزان سکه یا وجه نقد یا منفعتی را به عنوان مهریه و به نفع زن در سند ازدواج درج کنند. معمولاً چیزی که به عنوان مهریه تعیین می‌شود، یک مال یا کار باارزشی است که زن می‌تواند از منافع آن استفاده کند. پس یک چیز بی‌ارزش را که قابلیت معامله و داد و ستد ندارد، نمی‌توان به عنوان مهریه قرار داد.

۱- مالیت داشته باشد: یعنی چیزی که به عنوان مهریه تعیین می‌شود، باید دارای ارزش مالی و منفعت اقتصادی باشد. مانند سکه، زمین، پول، سهام و یا آموزش حرفه، زبان و .... پس چیزی را که ارزش مالی ندارد، نمی‌توان به عنوان مهریه تعیین کرد.

 

۲- قابل تملک باشد: مرد باید مالک چیزی باشد که به عنوان مهریه به زن تملیک می‌کند و این مالکیت هم باید قابل انتقال به زن باشد؛ بنابراین اموال عمومی یا موقوفه را نمی‌توان به عنوان مهریه تعیین کرد، چون مرد مالک آن‌ها نیست.

 

۳- معلوم و معین باشد: مهریه باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت شود، معلوم باشد. معلوم بودن مهریه به معلوم بودن مقدار، جنس و وصف آن بر می‌گردد. مثلاً صد سکه بهار آزادی یا چیزی که هم مقدار (تعداد) آن و هم جنس آن (طلا) و هم وصف آن (تمام بهار آزادی) مشخص و معلوم است. در مواردی معلوم شدن مهریه برای طرفین با مشاهده صورت می‌گیرد؛ اما در مورد چیز‌هایی که معلوم شدن آن‌ها با مشاهده امکان‌پذیر نیست، مانند: گندم، آهن، زمین و امثال آن باید مقدار آن با وزن، عدد یا مساحت معلوم شود.

 

لازم به ذکر است که اگر مهریه مجهول بود یا مالیت نداشت، طبق ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی موجب بطلان نکاح نخواهد شد، بلکه فقط مهریه باطل می¬شود و مانند زمانی است که مهریه ذکر نشده باشد. زن در این صورت مستحق مهرالمثل خواهد بود. منظور از معین بودن این است که مردد میان چند چیز نباشد.

اگر مردد میان چند چیز باشد، باعث جهل شده و به منزله آن است که در عقدنامه مهریه‌ای تعیین نشده است و زن بعد از عقد مستحق مهرالمثل می‌شود و نه مهرالمسمى؛ بنابراین اگر مرد یکی از سه آپارتمان خود را به عنوان مهریه همسرش قرار بدهد، باید مشخصات آن را دقیقاً براساس سند و محل آن بیان کند تا زن بداند که کدام یک از آپارتمان‌ها متعلق به وی است؛ چون آپارتمان‌ها از نظر قیمت، متراژ و موقعیت متفاوت هستند.

۱- مهرالمسمی: مهریه‌ای است که زن و شوهر قبل از انعقاد عقد نسبت به مقدار و میزان آن توافق کردند و در عقد ذکر می‌کنند. تعیین مقدار مهریه به موجب ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی منوط به تراضی طرفین است و محدودیتی در این خصوص در قانون پیش‌بینی نشده است؛ بنابراین زن و مرد در تعیین میزان مهریه آزاد هستند و عملاً هیچ‌گونه محدودیتی ندارند و می‌توانند هر مال یا کاری را که دارای ارزش باشد، به عنوان مهریه قرار بدهند.
به محض اینکه خطبه عقد جاری شود، زن مالک مهریه می‌شود و مرد باید آن را به او پرداخت کند. اگر شوهر بخواهد پیش از رابطه جنسی همسر خود را طلاق دهد، تنها نیمی از این مهریه تعیین شده به زن تعلق می‌گیرد و اگر مرد قبلاً تمام مهریه را به زن داده باشد، زن باید نصف آن را به او پس بدهد.

 

لازم به ذکر است که در ازدواج دائم ضرورتی ندارد حتماً مهریه در زمان عقد مشخص شده باشد و زن و مرد می‌توانند بعد از عقد ازدواج نیز مهریه را با توافق یکدیگر تعیین نمایند. به موجب ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی در صورتی که مهر‌المسمی تعیین شده باشد؛ ولی ملک غیر باشد (مانند زمین متعلق به غیر) و صاحب مال نیز این امر را اجازه ندهد، زن مستحق مثل مهرالمسمی یا قیمت آن خواهد بود.

 

۲- مهرالمثل: در برخی موارد مهرالمثل به زن تعلق می‌گیرد. مهرالمثل مهریه‌ای است که در ضمن عقد به آن توافق نشده است. در مواردی میزان مهریه تعیین شده است؛ ولی به جهاتی باطل است. مانند این‌که ملکی به عنوان مهریه تعیین شده است؛ اما مجهول باشد یا چیزی که به عنوان مهریه تعیین شده است، مالیت نداشته باشد. در این موارد در صورت برقراری رابطه جنسی مهرالمثل به زن تعلق می‌گیرد.

رابطه جنسی شرط اسقرار مهرالمثل است. میزان مهرالمثل باتوجه به عرف و رسوم جامعه و با در نظرگرفتن ویژگی‌های زن مانند: سن، زیبایی، تحصیلات، وضعیت خانوادگی و اجتماعی او تعیین می‌شود. به عبارت دیگر نگاه می‌کنند که در جامعه زنی با این ویژگی‌ها به‌طور معمول چه مهریه‌ای دریافت می‌کند و باتوجه به آن مهریه زن تعیین می‌شود.

 

لازم به ذکر است اگر در عقد شرط شده باشد که مهریه‌ای به زن تعلق نگیرد (شرط عدم مهر)، بازهم بعد از رابطه جنسی مهرالمثل به وی تعلق می‌گیرد. به موجب ماده ۱۰۹۹ قانون مدنی اگر عقد نکاح باطل باشد و رابطه جنسی بین زن و مرد صورت گرفته باشد و زن به بطلان نکاح آگاه نباشد، مهرالمثل به وی تعلق می‌گیرد. اگر زن عالم به بطلان نکاح باشد، رابطه او مشمول عنوان زناست و مهریه‌ای به وی تعلق نمی‌گیرد.

 

۳- مهرالمتعه: درصورتی‌که در زمان عقد نکاح دائم بین زن و مرد مهریه‌ای ذکر نشده باشد و هنوز رابطه جنسی بین آن‌ها صورت نگرفته باشد و زوج زوجه را طلاق بدهد، زوجه مستحق مهرالمتعه است. این مهریه متعلق به عقد نکاح دائم است و در عقد نکاح موقت وجود ندارد. درخصوص تعلق این نوع مهریه به زوجه وجود طلاق حائز اهمیت است و فوت زوج شامل این نوع مهریه نمی‌شود. میزان این مهریه برخلاف مهرالمثل باتوجه به وضعیت مالی مرد تعیین می‌شود.

مهریه عندالمطالبه: در این نوع از مهریه، مرد باید مهریه را تحت هر شرایطی و در صورت مطالبه زوجه پرداخت کند و وضعیت مالی مرد فقط در چگونگی پرداخت و با صلاحدید مقام قضایی یا طبق توافق طرفین موثر است و نه در اصل پرداخت. البته این نکته لازم به ذکر است که مالکیت مهریه عندالمطالبه نسبت به نصف مهر مستقر (قطعی) و نسبت به نیمی دیگر متزلزل (مشروط) است.

درواقع در خصوص نیمه متزلزل با وقوع رابطه جنسی بین زوجین این مالکیت نیز مستقر می‌شود؛ بنابراین همین‌که عقد نکاح منعقد شد، زن مالک نصف مهریه می‌شود و می‌تواند آن را مطالبه کند. در صورت عند‌المطالبه بودن شوهر موظف به پرداخت است و نیم دیگر هم با برقراری رابطه جنسی مستقر می‌شود.

 

مهریه عندالاستطاعه: در مهریه عندالاستطاعه زمان پرداخت مهریه زمانی است که زوج توانایی و استطاعت پرداخت را داشته باشد؛ بنابراین پرداخت آن منوط به استطاعت و توانایی زوج است.

۱- به موجب ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی اگر در عقد نکاح مهریه‌ای معین نشده باشد یا نداشتن مهریه شرط شده باشد و قبل از برقراری رابطه جنسی بین زوجین یکی از آن‌ها فوت شود، مهریه‌ای به زوجه تعلق نمی‌گیرد.

 

۲- به موجب ماده ۱۰۹۸ قانون مدنی درصورتی‌که عقد نکاح اعم از دائم یا موقت باطل شده و رابطه جنسی واقع نشده باشد، زن حق مهریه ندارد و اگر مهریه را گرفته باشد، شوهر می‌تواند آن را استرداد نماید.

 

۳- به موجب ماده ۱۰۹۹ قانون مدنی اگر عقد نکاح باطل باشد و رابطه جنسی بین زوجین صورت گرفته باشد و زن آگاه به بطلان آن باشد، حقی نسبت به مهریه ندارد و در این صورت رابطه او مشمول زناست.