به گزارش خبرنگار مهر، یکی از معضلات عمده صنعت نشر ایران، عدم وجود یک ساختار نظام‌مند در زمینه توزیع کتاب است. این نکته بدیهی است که شرکت‌ها و شبکه‌های توزیع کتاب در سراسر جهان با ابداع و ایجاد راه‌های متنوع توزیع نقش مهمی در کتابخوان کردن مردم کشور خود دارند. در مقابل شرکت‌های پخش در ایران اما صرفاً به روش سنتی عمل می‌کنند و کارشان فقط رساندن کتاب به کتابفروشی‌هاست و تازه این عمل بیشتر محدود به کتابفروشی‌های شهر تهران و برخی از شهرهای بزرگ و پرجمعیت مثل اصفهان، تبریز و… می‌شود و شهرستان‌های کوچک و بویژه مناطق دور از مرکز از نعمت داشتن کتابفروشی‌های مجهز به تازه‌ترین کتاب‌های بازار نشر ایران محرومند.
مسئولان فرهنگی تلاش کرده‌اند تا برگزاری نمایشگاه کتاب تهران و همچنین نمایشگاه‌های استانی به اصلاح بخشی از این ساختار بپردازند که البته خود مشکلات دیگری از جمله کم رونق شدن کتابفروشی‌ها را موجب می‌شد. در دوران کرونا نیز نمایشگاه مجازی کتاب آغاز به کار کرد که آمار حیرت انگیزی از رساندن کتاب‌های تازه در صنعت نشر ایران را به مناطق دوردست و فاقد هرگونه کتابفروشی را به ثبت رساند. این مسائل نشان می‌دهد که صنعت نشر ایران با توجه به نبودن ساختارهای فعال و پویا برای توزیع کتاب کماکان به نمایشگاه کتاب تهران نیازمند است.
مسئولان فرهنگی کشور در حالی تصمیم به برگزاری سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران گرفتند که صنعت نشر ایران به دلیل شیوع کرونا دو سال را بدون برگزاری نمایشگاه‌های حضوری پشت سر گذاشت. نوسان‌های اقتصادی و تحریم‌های ظالمانه نظام استکبار جهانی نیز همپا و همراه با کرونا تضعیف بیشتر صنعت نشر ایران را موجب شدند. دستگاه‌های فرهنگی ایران تلاش کردند تا با کمک‌های مالی به صنعت نشر و همچنین برگزاری نمایشگاه‌هایی چون نمایشگاه مجازی کتاب صنعت نشر ایران را سرپا نگه دارند و تا حدی این امر ممکن شد.
با توجه به تجربیات دو سال پیش سی و سومین نمایشگاه کتاب تهران با برخی ویژگی‌های یکه افتتاح شد. از جمله این ویژگی‌ها دایر بودن نمایشگاه در دو صورت و ساختار فیزیکی و مجازی است. اما نکته مهم این است که این تجربیات را مخاطبان کتاب‌ها را نیز از سر گذرانده‌اند. یعنی مردم هم دچار مشکلات اقتصادی شده‌اند و هم تجربه خرید کتاب به صورت مجازی را داشته‌اند.
مشاهدات میدانی خبرنگار مهر از ۹ روز برپایی نمایشگاه نشان می‌دهد که مخاطبان در این نمایشگاه به صورتی هدفمندتر به انتخاب و خریداری کتاب پرداخته و می‌پردازند. ناشران تخصصی در حوزه‌های دین و اندیشه و بویژه ناشرانی که در حوزه‌های فلسفه و فلسفه‌های مضاف به فعالیت اشتغال دارند، مشتریانی با برنامه و هدفمند داشته‌اند. به عبارتی این مخاطبان از قبل لیست کتاب‌های خود را آماده داشته و به نمایشگاه آمده‌اند و ضمن صرفه جویی در وقت کتاب‌های مورد نیاز خود را نیز تهیه کرده‌اند.
مشتریانی هدفمند و با برنامه
مهدی چراغچی از غرفه‌داران مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثاری هنری (متن) فرهنگستان هنر (که کتاب‌های تخصصی درباره انواع هنرها و همچنین فلسفه هنر منتشر می‌کند) درباره این موضوع به خبرنگار مهر گفت: عمده مخاطبان ما از قبل با فعالیت‌های مؤسسه آشنا بودند و خبرهای مؤسسه و همچنین پایگاه اطلاع رسانی آن را مطالعه کرده و بر اساس آن به انتخاب کتاب پرداخته بودند. بنابراین می‌توان گفت که عمده مخاطبان ما بی هدف به نمایشگاه نیامده بودند.
وی افزود: برخی هم به صورت گذری با نگاه کردن به ویترین جذب آثار مؤسسه متن شده و با توضیحات غرفه داران به خریداری کتاب‌ها پرداختند. خوشبختانه همه کسانی که در غرفه انتشارات مؤسسه متن حضور داشته‌اند با محتوای کتاب‌ها آشنا بوده و به خوبی توانستند به توضیح درباره آنها به مخاطبان بپردازند. به طور کل اما ما امسال با مخاطبانی مواجه شدیم که برای ما جدید بودند. بهرحال حضور در دوره‌های مختلف نمایشگاه باعث شده تا ما با مخاطبانمان آشنا شویم، اما برخی از مخاطبان را که اتفاقاً هدفمند به ما مراجعه کرده بودند از قبل نمی‌شناختیم.
مهیار محمودی از غرفه‌داران انتشارات کتاب فانوس نیز به خبرنگار مهر گفت: انتشارات کتاب فانوس با خبرنگاران حوزه کتاب ارتباط خوبی دارد و اخبار کتاب‌های خود را به صورت مداوم به رسانه‌ها می‌دهد. همچنین ما در فضای مجازی نیز کنشمند عمل می‌کنیم و حضوری فعال داریم و به معرفی هدفمند کتاب‌ها می‌پردازیم. به همین دلیل هم همه مخاطبانی که در نمایشگاه داشتیم با شناخت قبلی به ما مراجعه کرده بودند. آنها می‌دانستند که ما چه کتابی را منتشر کرده‌ایم و همان‌ها را نیز از ما خریداری می‌کردند.
میلاد واصلی از غرفه‌داران نشر بهنام گفت: در دوره‌های قبلی نمایشگاه مخاطبان بیشتر کتاب‌ها را می‌دیدند و خرید کتاب توسط مردم چندان هدفمند نبود. یعنی به نمایشگاه می‌آمدند و کتاب‌ها را در شلوغی خاص نمایشگاه می‌دیدند و بعد کتاب را خریداری می‌کردند. کم پیش می‌آمد که از قبل کتابی را انتخاب کرده باشند. هرچند که بهرحال بسیاری از کتابخوان‌ها نیز هدفمند به نمایشگاه می‌آمدند. اصلاً نمایشگاه فلسفه‌ای جز معرفی کتاب‌های تازه ندارند، اما بهرحال نمایشگاه کتاب تهران مسیر دیگری را طی کرده است.
وی افزود: امسال به دلیل مشکلات اقتصادی مردم دیگر هدفمند کتاب را انتخاب می‌کنند و مشخص است که از قبل به جست‌وجوی کتاب‌ها پرداخته‌اند. شاید بتوان گفت که امکانات مالی هم برای خرید خارج از برنامه ندارند.
فرشید ابراهیمی از غرفه‌داران انتشارات برسم اما نظر متفاوتی داشت. او به خبرنگار مهر گفت: قشر زیادی از مردم به امید ناشر و راهنمایی غرفه دار به نمایشگاه کتاب می‌آیند. البته قشر پژوهشگر یا دانشجو معمولاً رفرنس‌ها را می‌شناسند و هدفمند کتاب را انتخاب می‌کنند، اما عموم مردم هنوز به امید ناشر و غرفه دار به نمایشگاه می‌آیند تا با توضیحات آنها کتاب‌هایشان را خریداری کنند.
وی افزود: به طور کل بیشتر پژوهشگران و دانشجویانند که می‌دانند چه می‌خواهند، البته برخی از دوستان از این قشرها نیز نیاز به راهنمایی پیدا می‌کنند و این دیگر بستگی به دانش غرفه‌داران درباره کتاب‌ها دارد. اگر این دانش خوب باشد مخاطب با کتاب ارتباط بهتری برقرار می‌کند.
برخی از کتاب‌ها در نمایشگاه مجازی عرضه نشده بودند
مائده قمی، دانش آموزی که از شهرستان نوشهر برای بازدید از نمایشگاه به تهران آمده، نیز درباره این موضوع گفت: برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب امکان خوبی برای همه کسانی است که در شهرستان‌های مختلف زندگی می‌کنند و دسترسی به کتابفروشی‌های به روز ندارند. من از قبل برای اینکه هم از تخفیف نمایشگاه استفاده کنم و هم کتاب‌های جدید مورد احتیاجم را بخرم برنامه ریزی کرده بودم.
وی افزود: من توانستم بخشی از نیازم به خرید منابع را از نمایشگاه مجازی تهیه کنم، اما بخشی از آنها در نمایشگاه مجازی عرضه نشده بودند. به همین دلیل با خانواده به نمایشگاه حضوری آمدم تا هم با کتاب‌های جدید آشنا شوم و هم به خریداری منابع باقیمانده بپردازم. به نظرم رسانه‌ها و البته خود ناشران در پایگاه‌های اطلاع رسانی‌شان نسبت به معرفی کتاب‌ها خوب عمل نمی‌کنند. اگر این معرفی وجود داشت ما بهتر و هدفمندتر می‌توانستیم به انتخاب کتاب‌ها بپردازیم.
امیرحسین عابدینی (دانشجوی ساکن در تهران) نیز که روز جمعه سی‌ام اردیبهشت برای بازدید از نمایشگاه به مصلی آمده است به خبرنگار مهر گفت: من دانشجو هستم و بخشی از نیاز کتابی‌ام به رشته تحصیلی‌ام برمی‌گردد. رشته من طوری است که حتماً باید مطالعات میان رشته‌ای در حوزه‌های فلسفه، جامعه شناسی و ادبیات عرب هم داشته باشم. بنابراین بخش دیگری از نیازم مطالعاتی‌ام نیز در این حوزه‌هاست. البته باید برای پدر و مادرم نیز کتاب تهیه کنم که با توجه به امکانات مالی محدودی که داریم معمولاً برای پوشش این نیاز از یک ماه قبل به صورت خانوادگی در رسانه‌ها جست‌وجو می‌کنیم تا به انتخاب بهترین کتاب بپردازیم.
وی افزود: قطعاً کتابی خارج از برنامه خریداری نمی‌کنم. نه پولی برای اینکار دارم و نه جایی برای نگهداری. این سال‌ها دیگر خانه‌های مردم از جمله خانه ما کوچک شده و به دلیل گرانی مسکن و گرانی اجاره بهای مسکن به ناچار در خانه‌ای کم متراژ ساکن هستیم. قطعاً در این خانه نمی‌توانیم کتابخانه مفصلی داشته باشیم. در روزهای مختلف کتاب‌هایی را که دیگر نمی‌خواهیم به اقوام هدیه می‌دهیم تا جایی برای کتاب‌های جدید باز کنیم. بنابراین نمی‌توانیم جایی برای کتاب‌هایی را که ممکن است بعداً بخوانیم در نظر بگیریم.
همانطور که اشاره شد مشاهدات میدانی نیز نشان می‌دهد که بیشتر مخاطبان با برنامه خریدی از پیش تعیین شده به نمایشگاه آمده‌اند. باید این روند توسط پژوهشگران اجتماعی مورد مداقه قرار گرفته و مثبت یا منفی بودن این هدفمندی بررسی شود.
