این در حالی است که اگر نظام اداری کشورمان توان استفاده از توانمندی آن‌ها را داشت، امروز بسیاری از نخبگان خارج نشین در خدمت آبادانی و پیشرفت کشور بودند. یکی از نتایج این ادعا، فروریختن متروپل آبادان است و یکی دیگر ماجرا شدن بازی تیم ملی با کانادا. ساختار رئیس و مرئوسی و خویشاوندسالاری شکل گرفته در برخی ادارات موجب شده تا بعضاً «حقه» جای «نخبه» را بگیرد و نخبگانی که هیچ چیز را با علم و تخصص مبادله نمی‌کنند، نتوانند در ساختاری قرار بگیرند که به جای نخبه‌سالاری و شایسته‌سالاری به دنبال بالا نشاندن رانت و حقه است. خروجی چنین ساختاری می‌شود فاجعه‌هایی نظیر فروریختن برج متروپل آبادان؛ برجی که نه فقط استانداردهای ساخت و ساز در آن رعایت نشده‌است، بلکه در تخلفی آشکار سه طبقه اضافی بر فراز این برج ساخته شده‌بود و در پس نظارت‌های صوری مهندسان و عدم پیگیری تخلفات ساختمانی از سوی شهرداری، این برج فرو ریخت!
نظام اداری ما ۱۰۰ ساله شده است، اما به تعبیر میثم لطیفی، رئیس سازمان اداری استخدامی کشور نظام اداری ما، خودرویی نیست که بتوان با هل دادن آن را روشن کرد، بلکه قطار فرسوده‌ای است که ۱۰۰ سال است روی یک ریل حرکت می‌کند و مسیر آن به سختی عوض می‌شود و باید سعی کنیم که حرکت این قطار را مدیریت کنیم تا از ریل خارج نشود و بتواند مسافران خود را به مقصد برساند. نظامی که ساختار رئیس و مرئوسی، خویشاوندسالاری و پروسه طولانی برای دستیابی به جایگاهی شایسته و حتی روش‌های سنتی و گاه سختگیرانه گزینش در آن موجب‌شده تا به گفته رئیس سازمان اداری استخدامی کشور در وضعیت خالی شدن از نخبگان قرار گیرد و به نظامی خسته و فرسود تبدیل شود که نه فقط خروجی مناسبی ندارد، بلکه فجایعی نظیر متروپل آبادان از خروجی‌های این نظام کهنه و فرسوده و خالی از نخبه‌سالاری و شایسته‌سالاری است.
نخبگانی که در نظام خویشاوندسالار اداری نمی‌گنجند
نظام رئیس و مرئوسی شکل گرفته در ساختارهای اداری ما، این ساختارها را نخبه‌گریز کرده‌است. نخبگان تنها از افراد تراز اول علمی حرف شنوی دارند و در نظام کهنه و فرسوده اداری، سال‌ها زمان لازم است تا فردی به جایگاهی متناسب با توانمندی خود دست یابد و بتواند منشأ اثر شود.
از سوی دیگر در ساختارهای اداری ما گاهی بحث گزینش افراد بر پایه توانمندی‌های علمی آن‌ها اتفاق نمی‌افتد و شیوه‌های سنتی و گاه سلیقه‌ای در گزینش موجب می‌شود حتی نخبگانی همچون سردار شهید حاج قاسم سلیمانی هم در مرحله گزینش رد شود.
از سوی دیگر با جایگزینی نظام خویشاوندسالار و ارجحیت رابطه‌های خویشاوندی در برخی ادارات به جای نظام نخبه‌سالار موجب‌شده تا این ساختار بیمار خود به خود مانع از حضور و نقش‌آفرینی نخبگان شوند و در نتیجه خالی‌شدن نظام اداری کشور از نخبگان و جایگزینی آن را با حجم زیادی از حقه‌ها شاهد باشیم.
فقدان بستر حضور و شکوفایی در نظام اداری برای نخبگان
بحث خالی‌شدن نظام اداری از نخبگان، نکته‌ای است که دکتر میثم لطفی، رئیس سازمان اداری استخدامی کشور هم به آن اذعان دارد. وی در نشست هم‌اندیشی با نخبگان و صاحبنظران استان زنجان در نظام اداری، در دانشگاه زنجان با اشاره به مشکلات حوزه نظام اداری، نبود بستر و فضای مناسب برای حضور و شکوفایی نخبگان را از جمله مشکلات مهم این حوزه عنوان کرد و افزود: «مشکل ما در نظام اداری نبود عرصه برای خودشکوفایی انسان‌های نخبه است.»
از نگاه معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان اداری و استخدامی کشور، طراحی شغل ما به نحوی نیست که تأمین‌کننده نیاز ما باشد به عنوان مثال بسیاری از اساتید و نخبگان با وجود درآمد پایین در تدریس، در شغل‌های خود باقی می‌مانند، چون این شغل برای آن‌ها اقناع‌کننده است، اگر چه قطعاً در شغل‌های دیگر به درآمدهای بالاتری دست می‌یابند.
قطار فرسوده ۱۰۰ ساله تعبیر دیگری است که رئیس سازمان اداری استخدامی کشور در توصیف شرایط کنونی نظام اداری بر آن تأکید دارد. لطفی با تأکید بر اینکه نباید فراموش کنیم که نظام اداری ما، خودرویی نیست که بتوان با هل دادن آن را روشن کرد، تصریح کرد: «نظام اداری یک قطار فرسوده‌ای است که ۱۰۰ سال است روی یک ریل حرکت می‌کند و مسیر آن به سختی عوض می‌شود.»
از نگاه وی باید سعی کنیم که حرکت این قطار را مدیریت کنیم تا از ریل خارج نشود و بتواند مسافران خود را به مقصد برساند.
رئیس سازمان اداری و استخدامی کشور، به نتیجه‌گیری از یک مقاله به نام «فرمان صدور» اشاره کرد و افزود: «بر اساس این مقاله اگر افراد شرایط همدیگر را درک نکنند، قطعاً با یکدیگر دچار تعارض می‌شوند و فرمان‌هایی که بسترهای آن مشخص نباشد، قطعاً افراد را دچار تناقض و تعارض می‌کند. به طور مثال اگر یک مدیر به کارمند خود اکیداً دستور مرخصی بدهد برای آن کارمند شبهه و ذهنیت بیکار شدن ایجاد می‌شود.»
ایده‌هایی که مجال رشد نمی‌یابد
به گفته معاون رئیس‌جمهور در نظام اداری و استخدامی، گاهی بعضی از مشکلات ما این است که قبل از ورود به محیط اداری، ایده‌های بسیار خوبی داریم، ولی بعد از ورود به محیط نظام اداری با انبوهی از مسائل مواجه هستیم.
لطیفی رویکرد خود را ایجاد دولت هوشمند عنوان کرد و اظهار داشت: «به دنبال ایجاد دولت هوشمند هستیم و آرزوی من این است که این اتفاق بیفتد و هر روز در سازمان مشغول کار روی این موضوع هستیم و معاونت هوشمندسازی دولت در راستای نیل به این هدف ایجاد شده است.»
رئیس سازمان اداری استخدامی با تأکید بر اینکه مسائل حوزه عمومی مطلقاً تک‌رشته‌ای نیست، تصریح کرد: «با وجود اینکه امروز صدمین سالگرد تأسیس نظام اداری نوین در کشور است، اما متأسفانه در ۱۰۰ سال گذشته، نظام اداری ما به شدت تک‌ساحتی عمل کرده‌است.»
رئیس سازمان اداری و استخدامی کشور با بیان اینکه به عنوان نمونه برنامه و بودجه به طور تاریخی دست اقتصاددانان بوده‌است و سازمان اداری استخدامی هم که از این منظر اصلاً وضعیت مناسبی ندارد، اظهار داشت: «بعد از گذشت ۱۰۰ سال، همچنان جای سؤال است که دانش جامعه‌شناسی، روانشناسی اجتماعی، زبان فارسی و مهندسی صنایع در آن جایی نداشته و خلأ آن‌ها بسیار مشاهده و احساس می‌شود.»
لطیفی با تأکید بر اینکه همه رشته‌ها برای حل مسائل این حوزه به ما کمک می‌کند، تصریح کرد: «اگر برای حل مشکلات و مسائل نظام اداری تک‌ساحتی عمل کنیم به شدت دچار مشکل می‌شویم.»
راهکار نجات نظام اداری
نظام اداری اگر از چالش‌هایی همچون تک‌ساحتی بودن، فقدان عرصه‌های رشدو تعالی، عدم اقناع‌کنندگی برای نخبگان و فرسودگی نجات یابد، قطعاً می‌تواند نخبگان را به خود جلب کند و ورود نخبگان به عرصه‌های اداری نجاتبخش این ساختار از ریل فرسودگی و دیگر چالش‌هاست، اما قبل از هر چیز باید برای ساختار خویشاوندسالاری حاکم بر آن فکری کرد.
2323
