رشد و شکوفایی و در نهایت قطع وابستگی اقتصادی هر ملت به بیرون از مرزها، در گرو همت مردم آن کشور در رشد و ازدیاد تولیدات بخش‌های کشاورزی، صنعتی و غیره است؛ با توجه به محوریت بخش کشاورزی و با توجه به موضوع امنیت غذایی در توسعه و رشد اقتصادی، باید توجه خاصی به این بخش و زیربخشهای این قسمت صورت گیرد.
در این میان و به صورت خاص، تولید فرآورده‌هایی که جنبه صادرانی و نیز ارزآوری بیشتری داشته و موجب رونق اشتغال هم می‌شود، باید بیش از پیش مورد توجه و حمایت قرار گیرد.
یکی از فعالیتهای مهم که از جنبه ارزآوری و صادراتی بالایی در زیربخشهای کشاورزی برخوردار است می‌توان به موضوع پرورش کرم ابریشم و صنعت نوغانداری اشاره کرد. صنعتی که ویژگیهای خاصی دارد که جزو مزیت‌های این صنعت محسوب می‌شود.
تولید در مدت زمان محدود (حداکثر ۴۵ روز)، نیاز به سرمایه اولیه اندک، بی نیازی از فناوری پیچیده در امر تولید و بهره‌برداری، امکان اقدام به این کار توسط هر روستایی، ارزش افزوده بالا و غیره از جمله مزیت های نوغانداری است.
نوغانداری به عنوان فعالیت اقتصادی جانبی در کنار کشاورزی و باغداری در فصل بهار، رونق‌بخش سفره هزاران خانواده است و موجب تقویت بنیه اقتصادی آنها و نیز ماندگاری صنعتی هزاران ساله می‌شود.
بیش از ۲۰ استان کشور در زمینه صنعت نوغانداری فعالیت مستقیم دارند، که از آن میان استان گیلان قطب تولید پیله تر ابریشم و استان خراسان رضوی علاوه بر برخورداری از رتبه دوم پرورش کرم ابریشم و تولید پیله تر با تولید بیش از ۹۰ درصد نخ ابریشم کشور، پایتخت ابریشم کشی ایران نیز به شمار می‌آید.
حاصل تولید پیله کرم ابریشم در نهایت منجر به انجام هنری به نام ابریشم بافی می‌شود که جزو صنایع دستی محسوب می‌شود. بافت رشته‌های ابریشم از الیاف حاصل از پیله کرم، در ایران سابقه‌ای طولانی دارد و به قولی قدمت آن در بین مردم روستانشین این سرزمین به ماقبل تاریخ باز می‌گردد.
خراسان رضوی برتر در پرورش کرم ابریشم
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، نوغانداری را یکی از صنایع مهم و ارزآور استان برشمرد و اظهار کرد: این استان دومین تولیدکننده پیله تر در کشور است و پرورش کرم ابریشم با همت و استقبال کشاورزان هر سال رو به افزایش است.
محمد اورانی افزود: اگرچه نخستین پیله‌های تر تولیدی بهره‌برداران از مناطق گرمسیر استان به بازار آمده و هر کیلوگرم به ارزش ۲۰۰ هزار تومان به فروش می‌رود اما با توجه به سردی هوا هنوز پرورش در استان ادامه دارد.
وی ادامه داد: آن دسته از بهره‌بردارانی که تا کنون موفق به دریافت تخم نوغان نشده‌اند می توانند به اداره توسعه نوغانداری استان در شهرستان تربت حیدریه مراجعه کرده و نسبت به تهیه تخم نوغان اقدام کنند.
وی تاکید کرد: حمایت از این صنعت و بهره‌برداران آن در استان هر ساله با قوت و جدیت بیشتری انجام می‌شود و خوشبختانه هر سال نیز شاهد افزایش استقبال بهره‌برداران و علاقه مندان جدید برای ورود به این عرصه هستیم.
اورانی با بیان اینکه حدود ۳۰ درصد کل تخم نوغان کشور در استان خراسان رضوی توزیع شده است، گفت: با توجه به پیش بینی تولید در استان، بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان از این طریق عاید نوغانداران استان خواهد شد.
مسیر رو به رشد نوغانداری در سایه حمایت
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز به ایرنا گفت: نوغانداری یکی از فعالیتهای اقتصادی پربازده ، اشتغالزا و ارزآور برای کشور و استان است که برای نتیجه‌گیری بهتر در این صنعت به دو مولفه اصلی تامین برگ توت و تامین تخم یا بذر نوغان مناسب نیاز است.
حسن جعفری با اشاره به رتبه دوم خراسان رضوی در تولید پیله کرم ابریشم و رتبه نخست این استان در ابریشم‌کشی ، ادامه داد: طی سالهای اخیر دولت برنامه و سیاست‌گذاری خوبی در زمینه توسعه صنعت نوغانداری در کشور انجام داده و در این راستا این استان هم پا به پای این حمایتها پیش رفته است.
وی اظهار کرد: در پنج سال اخیر با توجه به حمایتهای انجام شده از سوی دولت، بار دیگر شاهد اوج‌گیری، رشد و توسعه این صنعت در کشور و به تبع آن در خراسان رضوی بوده ایم.
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه تامین نهال توت، که برگ‌دهی مناسب داشته باشد و در اقلیم های متفاوت استان رشد کند، از اولویتهای اصلی است، افزود: تامین و توزیع به موقع تخم نوغان اعم از داخلی و خارجی از دیگر اقداماتی است که در سنوات اخیر مورد توجه این سازمان بوده است.
جعفری افزود: از طرف دیگر به دلیل رفع دغدغه های نوغانداران برای فروش پیله تر تولیدی، ایجاد زمینه مناسب برای خرید با اعلام نرخ تضمینی و انعقاد تفاهم نامه با کمیته امداد کشور و همچنین بهره مندی از توانمندی سازمان تعاون روستایی از اقدامات مهمی است که توسط دولت انجام شده است و نتیجه آن خرید توافقی و حمایتی پیله تر تولیدی نوغانداران با قیمتی مناسب در سالهای اخیر است.
تولید نهال توت، نیاز اصلی
وی با اشاره به اینکه تامین و اعطای تسهیلات بانکی در قالب اعتبارات مکانیزاسیون و یا منابع اعتباری بانک‌ها برای تجهیز، تعمیر و احداث جایگاههای مناسب پرورش کرم ابریشم از جمله برنامه‌های در حال پیگیری است که به جد دنبال اجرای آن هستیم، ادامه داد: برای تامین برگ توت در سال جاری برنامه مصوبی برای کشت قلمه توت اصلاح شده داریم، که توسط مرکز توسعه نوغانداری کشور تامین و تاکنون ۱۰۰ هزار قلمه به وسیله پیمانکار منتخب کشت شده است.
جعفری افزود: انتظار داریم در پایان سال بتوانیم ۵۰ هزار نهال توت تولید شده از این قلمه ها را بین نوغانداران استان توزیع کنیم .
وی گفت: هماهنگی و انعقاد تفاهم‌نامه با شهرداری‌های استان و اداره کل منابع طبیعی استان که سالیانه تعداد قابل توجهی نهال توت کشت و توزیع می کنند از دیگر برنامه هایی است که گمان می رود تا اسفندماه امسال بخشی از نیاز نوغانداران استان از این راه تامین شود.
وی اظهار داشت: با توجه به نوغان توزیع شده در استان پیش بینی می شود امسال بیش از ۵۲۰ هزار تن پیله تر در استان تولید شود.
جعفری، تامین برگ توت مورد نیاز کرم ابریشم و خرید مناسب پیله تر تولیدی نوغانداران را از اولویت های اصلی جهاد کشاورزی دانست و گفت: برای رفع مشکلات موجود نیاز به تشکیلات قوی و منسجم در سطح استان هستیم که امید است با تشکیل شرکتهای تعاونی نوغانداران شهرستان در سال جاری و تشکیل زنجیره تولید ابریشم، بتوان به این هدف دست یافت.
وی گفت: صدور مجوزهای لازم برای نوغانداران در قالب مشاغل خانگی و نیز بهسازی و ارتقای کارگاههای ابریشم کشی موجود در شهر بایگ و روستای بسک تربت حیدریه و یا سایر مناطق از دیگر برنامه‌های این مدیریت است که انجام خواهد شد.
نوغانداری، صنعتی سودآور
جعفری با بیان اینکه صنعت نوغانداری جزو صنایع سوآور و صادراتی قطعی است، گفت:درجه‌بندی و سطح بندی پیله تر تولیدی نوغانداران و نخ ابریشم تولیدی ابریشم‌کشان این استان از جمله مواردی است که در ارتقای کیفیت و افزایش درآمدزایی این فعالیت اقتصادی تاثیر فراوانی دارد.
وی تاکید کرد: گسترش برنامه های آموزشی و ترویجی در بین نوغانداران و تربیت کارشناسان علاقمند در شهرستانهابرای ارائه آموزشهای لازم به نوغانداران که در حال حاضر بخش قابل توجهی از آنها نوغانداران سالخورده می‌باشند نیز از اولیت‌های دیگر این مدیریت است.
وی ادامه داد: دراین راستا آموزش با هماهنگی اداره کل فنی و حرفه ای استان نسبت به آموزش کارشناسان تحت عنوان دوره آموزشی مربیگری نوغانداری در محل اداره توسعه نوغان استان در شهرستان تربت جیدریه انجام می‌شود.
پیش‌بینی تولید ۵۰۰ تن پیله تر
مدیر دفتر طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم در سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: امسال سهمیه توزیع تخم نوغان در بین پرورش‌دهندگان کرم ابریشم استان ۱۵ هزار جعبه تعیین شده بود.
محمدمهدی یعقوب‌زاده افزود: سال ۹۹ میزان تولید پیله تر در استان ۳۳۵ تن و در سال گذشته بیش از ۴۹۰ تن بود که به ترتیب با توزیع ۱۰ هزار و ۸۰ جعبه و ۱۲ هزار و ۳۰۳ جعبه تخم نوغان محقق شد.
وی ادامه داد: در صورت توزیع ۱۵ هزار تخم نوغان در سال جاری، پیش‌بینی می شود ۶۰۰ تن پیله تر در خراسان رضوی تولید شود اما با توجه به توزیع ۱۲ هزار جعبه، دست‌کم تولید قطعی ۵۰۰ تن پیله تر در استان را خواهیم داشت.
مدیر دفتر طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم در سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: به فراخور سردسیری و گرمسیری شهرستانهای خراسان رضوی، هرساله توزیع تخم نوغان تا پایان اردیبهشت ماه ادامه می یابد.
یعقوب زاده اضافه کرد: تامین برگ درخت توت به عنوان خوراک کرم ابریشم از اهمیت بالایی در پرورش کرم برخوردار است به همین دلیل توزیع نهال توت هر سال در استان انجام می‌شود و میزان آن که پارسال ۵۰ هزار اصله نهال بود، امسال به ۶۰ هزار اصله نهال افزایش یافته است.
وی گفت: نهال‌های تولیدی و توزیعی اصلاح شده است که با هدف تامین خوراک کرم ابریشم در سالهای آینده توزیع می‌شود.
تعامل و هماهنگی لازمه توسعه نوغانداری
کارشناس مسوول نوغانداری سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز با اشاره به اینکه این استان دارای ظرفیت و پتانسیل خوبی در حوزه پرورش کرم ابریشم است، افزود: وظیفه داریم از این ظرفیت که منجر به اشتغالزایی، افزایش درآمد کشاورزان و ارزآوری برای کشور می شود، به طور جدی حمایت و برنامه‌ریزی کنیم.
سعید حسینی ادامه داد: با توجه به اقدامات خوبی که طی چند سال گذشته انجام شده و برنامه‌های اعلام شده توسط معاون بهبود تولیدات دامی، امید می رود در سال جاری نوغانداران با رعایت اصول صحیح پرورش که در کلاسهای آموزشی به آنها تعلیم داده شده و اجرایی کردن برنامه‌ها، فصل کاری درخشانی داشته باشند.
وی، دغدغه تامین برگ توت مورد نیاز، پایین بودن میزان سرمایه‌گذاری، بالا بودن سن نوغانداران، عدم وجود جایگاه تلمبار مناسب برای پرورش کرم ابریشم، خسارت وارده ناشی از سمپاشی مزارع و باغ ها به کرم ابریشم را از مشکلات عمده نوغانداری استان برشمرد و افزود: در سال جاری با برنامه‌ریزی و توافقات حاصل شده با کمیته امداد و سازمان تعاون روستایی، پیله تر نوغانداران با قیمت مناسبی خریداری می‌شود.
حسینی، موفقیت در صنعت نوغانداری استان خراسان رضوی و تحقق برنامه‌های اعلام شده را در تعامل و همکاری تنگانگ بین دولت، نوغاندران و خریداران پیله تر دانست و خواستار توجه ویژه دولت، رعایت دقیق اصول صحیح پرورش و بهداشتی در حین دوره پرورشی کرم ابریشم توسط نوغانداران شد زیرا با افزایش کیفیت پیله تولیدی، قیمت آن نیز افزایش خواهد یافت.
خراسان رضوی پایتخت ابریشم‌کشی
در حالی که ۸۵ درصد فرآیند ابریشم کشی از تولیدات پیله ابریشم در پایتخت ابریشم کشور، یعنی خراسان رضوی انجام می‌شود، شهر بایگ و روستای بسک در شهرستان تربت حیدریه مهمترین مناطق رونق صنعت ابریشم کشی در استان محسوب می‌شوند و روستای بسک به واسطه همین جایگاه به عنوان روستایی ملی ثبت شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان اینکه بسک، تنها نقطه ای است که به عنوان روستای ملی صنایع دستی در رشته ابریشم کشی به ثبت رسیده است، افزود: بسک علاوه بر آنکه دارای جاذبه‌های طبیعی و گردشگری متنوع است حدود ۱۰۰ چرخ ابریشم کشی دارد و ۹۵ درصد جمعیت آن به شغل ابریشم کشی اشتغال دارند.
سیدجواد موسوی ادامه داد: وجود حدود ۲ هزار کارگاه ابریشم کشی در شهر بایگ و روستای بسک شهرستان تربت حیدریه، رتبه نخست کشور را در این عرصه به نام این شهرستان سند زده است.
او اضافه کرد: روزانه در هر کارگاه ۲ کیلوگرم و سالانه بیش از ۱۵۰ هزار کیلوگرم نخ ابریشم در شهرستان تربت حیدریه تولید می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با اشاره به اینکه تولید اصلی فرآیند نوغانداری، پیله ابریشمی است که از آن الیاف ابریشم حاصل می‌شود، افزود: از میان تمامی تارهای منسوجات، ابریشم به دلیل ویژگی خاص خود از جمله سبکی، نرمی، مقاومت در نوسانات گرمایی، رنگ پذیری، جذب رطوبت، عایق پذیری الکتریکی و به طور کلی لطافت، ظرافت و دوام، جایگاه ویژه و ممتازی دارد.
وی افزود: به همین دلیل در دنیا منسوجات ابریشم را ملکه منسوجات می‌نامند و ابریشم به عنوان ماده اولیه در تولید محصولاتی مانند فرش، پارچه، پیراهن، شال گردن، آویزهای دیواری و تزیینات داخلی منازل استفاده می‌شود.
