با توجه به اهمیت خاورمیانه برای اقتصاد جهانی از منظر تجارت بین‌الملل از طریق آبراه‌های راهبردی و منابع انرژی، کشورهای دور از خلیج‌فارس با تشدید این پدیده بهای سنگین‌تری را پرداخت خواهند کرد. به طرز نگران‌کننده‌ای، تهدید فزاینده خشونت به دلیل توفان‌های شن و گرد و غبار وجود دارد.
سال‌هاست که گروه مسلح داعش در عراق از عدم دید ناشی از این توفان‌ها برای انجام حملات با سهولت بیشتری استفاده کرده است. در اردیبهشت 1401 داعش حملات مرگبار پراکنده‌ای را در استان‌های کرکوک و دیالی انجام داد و کشاورزانی را که در حال برداشت محصول بودند هدف قرار داد. در فروردین ماه، داعش از توفان‌های عظیم برای حمله به ارتش عراق در شهر هیث استان الانبار استفاده کرد و دو سرباز را کشت .طبیعتا، نیروهای امنیتی عراق برای مقابله با توفان‌های شن و غبار که آنها را در معرض حملات آتی داعش قرار می‌دهد، مشکلاتی خواهند داشت.
با این وضع بغرنج اقلیمی که ارتش را ملزم می‌کند برخی عملیات‌ها و پشتیبانی هوایی خود را متوقف کند، جنگنده‌ها برای بهره‌برداری از این توفان‌ها برای انجام حملات مکرر علیه ارتش و غیرنظامیان عراقی، به ویژه در مناطق دورافتاده‌تر، زمان آسان‌تری خواهند داشت. در 20 فروردین، مقامات حمل و نقل اردن گفتند که صادرات نفت با کامیون از عراق پس از دو ماه تعلیق به دلیل «مشکلات لجستیکی» نامشخص، از سر گرفته شد. در 22 فروردین، دولت عراق تصمیم گرفت برای کاهش اختلالات و کمبودهای زنجیره تامین، نیاز به مجوز واردات در مبادی ورودی برای مواد غذایی، دارو و سایر کالاهای مصرفی را تا 18 خرداد لغو کند. در 23 فروردین، مقامات فرمانداری گرمیان در اقلیم کردستان عراق گفتند که سال 2022 «سال خشکسالی» خواهد بود و انتظار می‌رود که کمبود
آب بر بیش از 35000 هکتار از زمین‌های کشاورزی اثر بگذارد. در 19 فروردین وزارت بازرگانی عراق گزارش داد که عملیات بازاریابی گندم برای برداشت گندم زمستانه 2022 آغاز شده و کشاورزان در استان «مثنی» غلات خود را به سیلوهای وزارتخانه تحویل دادند. فراتر از نگرانی‌ها در مورد تروریسم، این توفان‌های غیرمعمول پتانسیل ایجاد درگیری‌های بین‌دولتی در منطقه بر سر آب را دارند. بحران‌های محیط‌زیستی مرتبط با بارندگی کم، خشکسالی و کاهش سطح رودخانه‌ها می‌تواند به تشدید تنش بین کشورها بینجامد. سدسازی ترکیه بر رودخانه‌های دجله و فرات یکی از عواملی است که منجر به بیابان‌زایی بیشتر در عراق می‌شود، جایی که منابع آبی از سال 1400 تاکنون 50درصد کاهش یافته است. آب شور در واقع از دریای خلیج‌فارس به مناطق آب شیرین وارد می‌شود. این کار زمین‌های قابل کشت را از بین می‌برد، باعث شور شدن خاک می‌شود و در نهایت منجر به بیابان‌زایی می‌شود.
موضوع سدهای ترکیه نیز به تنش در روابط آنکارا با بغداد و تهران افزوده است. در 23 اردیبهشت سخنگوی وزارت خارجه ترکیه این اتهامات را رد کرد و آن را «دور از نگاه علمی» خواند و تاکید کرد که تهران «رویکرد واقع‌بینانه» را برای این مشکل با مقصر دانستن استان آنکارا در پیش نمی‌گیرد. از آنجایی که توفان‌های شن و گرد و غبار مردم را در عراق و سایر کشورهای منطقه به وحشت می‌اندازد، اثرات جدی بیابان‌زایی تشدید می‌شود در حالی که گرم شدن کره زمین این پتانسیل را دارد که کاهش بارندگی را دایمی‌تر کند و اثرهای مخربی بر زیست سامانه‌های منطقه داشته باشد.
در آب‌های خلیج‌فارس، توفان‌های گرد و غبار عامل اصلی رسوباتی هستند که می‌توانند دریاچه‌ها و باتلاق‌های مجاور و گاهی اوقات حتی سطح وسیعی از آبراه خلیج‌فارس را بپوشانند. حتی پانل‌های خورشیدی برای تولید انرژی تجدیدپذیر نیز وقتی با گرد و غبار پوشانده می‌شوند، دچار اختلال می‌شوند. با توجه به این عوامل، توفان‌ها در یک چرخه معیوب هستند: تغییرات اقلیمی باعث توفان‌ها می‌شود و توفان‌ها اثرات تغییرات اقلیمی را تشدید می‌کنند. زندگی اجتماعی-اقتصادی حول الگوهای اقلیمی جریان دارد، بنابراین معیشت به شدت در خطر است.ر
* منتشر شده در روزنامه اعتماد/ دوشنبه ۲۳ خرداد ۱۴۰۱
