چرا وضعیت برجام روز به روز پیچیده‌تر می‌شود؟آیا رویکردی که دولت در برابر مذاکرات در پیش گرفته می‌تواند ایران را به اهداف خود برساند؟ در این زمینه چه چالش‌هایی وجود دارد؟
نخستین کاری که دولت باید انجام می‌داد این بود که محیط داخلی سیاست را به محیط بین‌المللی متصل می‌کرد. در سیاست هم محیط بیرونی بر محیط درونی و هم محیط درونی بر محیط بیرونی تأثیرگذار است و قطع این رابطه پیامدهای منفی به‌همراه خواهد داشت. در عرصه داخلی برای دولتی که شعار انقلابی بودن می‌دهد و به دنبال احیای گفتمان انقلابی‌گری است و مذاکره ایران و آمریکا و قدم زدن محمد جواد ظریف با جان کری را در مذاکرات برجام نوعی سازش قلمداد می‌شود. مقام معظم رهبری در سال2015 و پس از امضای برجام شروطی را برای اجرای برجام مطرح کردند که در نهایت به انجام نرسید. این در حالی بود که با خروج آمریکا از برجام در زمان ریاست‌جمهوری ترامپ برخی از آتش زدن برجام سخن گفتند. البته ایران در برجام باقی ماند و تا به امروز نیز این وضعیت ادامه داشته است. ترور سردار سلیمانی و با توجه به مصوبه مجلس شورای اسلامی در زمینه خروج از پروتکل الحاقی و روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی باز هم موجب نشد ایران از برجام خارج شود.
آیا به این دلیل است که توافق برجام تا به این اندازه به تأخیر افتاده است؟ دولت در نهایت چه تصمیمی در این زمینه خواهد گرفت؟
واقعیت این است که دولت اگر امروز نیز توافق کند دستاوردی کمتر از آنچه در برجام سال2015 دولت ایران به دست آورد به دست خواهد آورد. دولت امروز قصد دارد توافق کند. ایالات متحده آمریکا به عنوان یک ابرقدرت اتمی چندان اهمیتی به انرژی صلح آمیز هسته‌ای و یا حتی داشتن بمب اتمی نمی‌دهد. با این وجود پرونده هسته‌ای به یک تله استراتژیک برای مطرح کردن ایران و ایجاد فشار به تهران تحت لوای نظام جمهوری اسلامی است. به همین دلیل آمریکا از این حربه استفاده کرده و همواره ایران را در نظم منطقه‌ای و جهانی زیر پرسش قرار داده است. تثبیت تئوری جنگ نامتعادل به سمت و سوی آنچه اکنون می‌بینیم به نوعی تبدیل آن به یک قوه استراتژیک است.
دولت عنوان می‌کند بدون گره زدن اقتصاد کشور به برجام تلاش خواهد کرد وضعیت معیشتی مردم را بهبود ببخشد. آیا این رویکرد در نهایت به نتیجه خواهد رسید؟ دولت چه تصمیمی درباره مذاکرات و برجام خواهد گرفت؟
دولت می‌خواهد وضعیت موجود را حفظ کند. به عبارت دیگر حفظ وضعیت موجود بهترین کار برای دولت است. با این وجود رئیسی تلاش می‌کند مذاکرات را با همین روندی که در پیش گرفته ادامه بدهد. کشورهای غربی نیز روند فرسایشی مذاکرات را معطوف به گریز ایران از توافق و رسیدن به سلاح هسته‌ای قلمداد می‌کند. به همین دلیل نیز تحریم‌ها را افزایش می‌دهند. با افزایش تحریم‌ها نیز جمهوری اسلامی تحت فشار اقتصادی بیشتر قرار می‌گیرد. از طرف دیگر اگر دولت در چنین شرایطی به یک توافق دست پیدا نکند باید منتظر فشارهای بیشتر و ائتلاف منطقه‌ای و جهانی علیه تهران باشند. طرف مقابل به دنبال بازی کیش و مات است و به همین دلیل باید این مسأله را مورد نظر قرار داد.
مذاکرات پنهانی و کشورهایی که به دنبال میانجی‌گری بین ایران و کشورهای غربی هستند چه نقشی در آینده برجام خواهند داشت؟ آیا این کشورها می‌توانند در نهایت سرنوشت برجام را تغییر بدهند؟
مذاکرات اخیر نسبت به گذشته مستقیم‌تر شده است. با این وجود مذاکره بین ایران و غرب انتظارات فزاینده بیشتری را برای ایران به‌همراه خواهد داشت تا به سمت پذیرش توافق حرکت کند. این در حالی است که طرف مقابل برخی درخواست‌های ایران در مذاکرات اخیر را رد کرده و خواهان این است که ایران الزامات بیشتری را بپذیرد. تئوریسین مانند کسینجر بازگشت به مذاکرات را امری نامطلوب ارزیابی می‌کند و خواهان آن است که این مذاکرات به نتیجه‌ای قوی‌تر از برجام منجر شود. این مسائل نشان می‌دهد که میانجی‌گری‌هایی که صورت می‌گیرد نتوانسته به آن شکلی که انتظار می‌رود گره بسته مذاکرات را باز کند. نکته مهم در این زمینه این است که پیامدهای بیم و هراسی که در مذاکرات وجود دارد در آینده متوجه کدام‌یک از پایتخت‌ها خواهد شد؛ تهران یا واشنگتن؟ کدام‌یک از کشورها بیشتر از یک توافق موقت بهره خواهند برد. بایدن قصد دارد با بازگشت به برجام نه‌تنها یک برگ برنده انتخاباتی برای رقابت با جمهوری خواهان در اختیار داشته باشد بلکه تلاش خواهد کرد در قالب برجام و تهدید به استفاده از مکانیسم ماشه فشارها را علیه ایران همچنان ادامه بدهد. بایدن با این حربه این نکته را در بین افکار عمومی آمریکا و جهان القا خواهد کرد که موفق شده اشتباه ترامپ را جبران کند و با رویکردی که در پیش‌گرفته ایران را کنترل کند. این در حالی است که ایران با پذیرش برجام و بازگشت به تعهدات برجامی خود در نقطه‌ای قرار خواهد گرفت که در سال2015 قرار داشت و برخی در آن زمان این توافق را ترکمانچای خوانده بودند. به نظر می‌رسد در صورت توافق موقت همه تحریم‌ها علیه ایران برداشته نخواهد شد، بلکه تنها تحریم‌های هسته‌ای برداشته خواهد شد. از سوی دیگر احتمال اینکه تعهد لازم برای عدم خروج مجدد آمریکا از برجام به دست نخواهد آورد.
نقش مذاکره کنندگان در سرنوشت مذاکرات تعیین کننده است. به چه میزان روشی که مذاکرات کنندگان در مذاکرات دنبال می‌کنند را مثبت ارزیابی می‌کنید؟
آنچه می‌توان در این زمینه عنوان کرد نسبی است. در دو دولت حسن روحانی بسیاری از مخالفان برجام تحت عنوان دلواپسان تلاش زیادی کردند که برجام به نتیجه نرسد. کار حتی به‌جایی رسید که برخی از نمایندگان به‌صورت نمادین برجام که یک سند بین‌المللی بود را در مجلس شورای اسلامی آتش زدند. نکته جالب این است که کسانی که برجام را آتش زدند امروز برای حفظ برجام در حال مذاکره هستند. بدون تردید این رفتار در ایران برای استراتژیست‌های آمریکایی معنادار است. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که بایدن در جامعه آمریکا جایگاه متزلزلی دارد و ریاست‌جمهوری وی برای مردم آمریکا با کمترین جذابیت همراه بوده است. بایدن و دموکرات‌ها در شرایط کنونی وضعیت رقابت شدید انتخاباتی با جمهوری خواهان بر سر کرسی‌های کنگره آمریکا و انتخابات ریاست‌جمهوری2024 قرار دارند. این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که رقیب اصلی بایدن یعنی ترامپ موفق شده جایگاه بسیار مناسبی برای خود ایجاد کند. این وضعیت ماجرای مذاکرات را پیچیده می‌کند. در چنین شرایطی ایران شروطی را برای رسیدن به توافق مطرح کرده که یکی از مهم‌ترین آنها دادن تضمین برای عدم خروج مجدد روسای جمهور آینده آمریکا از برجام است.
* گفت وگو از: احسان انصاری/ منتشر شده در روزنامه آرمان ملی/ سه‌شنبه ۱۴ تیر ۱۴۰۱
