همشهری آنلاین ـ سید محمد فخار: پیش از نشست هفته گذشته وزرای محیط‌زیست کشورهای منطقه در تهران اگرچه ناامیدی به آینده محیط‌زیست خاورمیانه و منطقه تداوم داشت اما ابتدای همین هفته بود که نشانه‌های امیدواری و اثرگذاری توافقات محیط‌زیستی تهران ظاهر شد. توافق با دولت‌های امارات و عراق که پیش‌تر هیچ‌گونه سابقه همکاری زیست‌محیطی با ایران نداشتند، از مهم‌ترین نشانه‌های عزم منطقه برای پیگیری مسائلی است که ده‌ها سال موجب گسترش بیابان و کانون‌های گردوغبار شده بود.
وزیران و مقامات ارشد محیط‌زیستی ۱۱کشور حاضر در نشست تهران همچنین، نتایج مذاکرات خود را در قالب اعلامیه‌ای منتشر و برای گسترش همکاری‌های منطقه‌ای با محور ایران اعلام آمادگی کردند. وزیران محیط‌زیست کشورهای آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، امارات، ایران، ترکمنستان، ترکیه، سوریه، عراق، عمان و قطر ۲۱ تیر برای شرکت در نشست همکاری‌های محیط‌زیستی جهت آینده‌ای بهتر در تهران گردهم آمدند. هدف اصلی ارتقای همکاری‌های منطقه‌ای برای مقابله با چالش‌های محیط‌زیستی بود که جغرافیای گسترده‌تری از کشورهای حاضر را تحت‌تأثیر قرار داده است. شرکت‌کنندگان این نشست، در اعلامیه‌ای بر لزوم اقدامات دوجانبه و چندجانبه و نیز برنامه‌های اقدام برای پیگیری اهداف تأکید کردند.
چالش‌های منطقه‌ای
گرمایش جهانی و تغییر اقلیم، از بین رفتن تنوع زیستی، آلودگی‌های محیط‌زیستی و خصوصا توفان‌های گردوغبار از مهم‌ترین مشکلات و چالش‌های محیط‌زیستی در منطقه هستند. در عین حال نقش مهم همکاری‌های فرامرزی در مدیریت محیط‌زیست منطقه، همچنین نقش مشارکت عمومی، جوانان و سمن‌ها در دستیابی به محیط‌زیست سالم، با تأکید بر ضرورت مقابله با بیابان‌زایی در کشورهایی که خشکسالی یا بیابان‌زایی در حال ظهور بسیار شدیدی را تجربه می‌کنند و تشویق به ائتلاف برای مقابله با توفان‌های گردوغبار از سوی سازمان ملل با اولویت دادن به فعالیت‌هایش در این حوزه اهمیت بالایی دارد.
بنابراین برای افزایش مشارکت‌های داوطلبانه هم‌راستا با قطعنامه‌های گردوغبار مجمع عمومی ملل متحد، بر لزوم همکاری‌های مؤثر، تبادل تجربیات و درس‌آموخته‌ها ذیل برنامه‌ها و ابتکارات‌شان برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، سازگاری با تغییر اقلیم و کاهش اثرات فرامرزی آنها میان کشورهای منطقه تأکید می‌شود. همچنین ۱۱کشور منطقه بر اقدام آگاهانه برای مقابله با تغییر اقلیم، ارتقا یا درصورت لزوم ایجاد شبکه تبادل اطلاعات تأکید کردند و همکاری‌های نزدیک‌تر و عمیق‌تر برای بررسی اثرات تغییر اقلیم بر اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست را خواستار شدند.
استقبال از ایده ایران
۱۱کشور منطقه با ابراز نگرانی عمیق از اینکه آلودگی‌های شیمیایی و پسماند از تهدیدهای اصلی معیشت و سلامت مردم هستند، بر این موضوع تأکید کردند که رویکرد یکپارچه و هماهنگ برای مدیریت آلودگی‌های هوا و آب و خاک راهی برای کاهش چالش‌ها و مشکلاتی است که به بخش دیگر محیط‌زیست به‌صورت زنجیروار انتقال می‌یابد.
آنان با یادآوری قطعنامه‌های گردوغبار در مجمع عمومی ملل متحد منتهی به قطعنامه شماره ۷۶/۲۱۱ که اثرات این پدیده را تهدیدی بر سلامت انسان و جوامع و نیز اقتصاد ایشان برشمرده و با خاطرنشان کردن اینکه اکثر کشورهای منطقه در کمربند جهانی گردوغبار قرار دارند، بر نیاز فوری برای تدوین چارچوب و مکانیسمی جهت همکاری‌های فرامرزی و برنامه اقداماتی ازجمله ایجاد کارگروه فنی تأکید کردند. همچنین با توجه به ضرورت اقدام عملی برای مقابله با توفان‌های گردوغبار، توسعه برنامه اقدام منطقه‌ای برای حفاظت از محیط‌زیست مورد توجه قرار گرفت.
ایده توسعه توافقنامه منطقه‌ای به‌منظور تقویت و افزایش همکاری‌های کشورهای منطقه نیز که از سوی ایران مطرح شده بود، مورد پذیرش قرار گرفت و ایجاد صندوق منطقه‌ای برای حمایت مالی از اجرای پروژه‌های مشترک جهت مقابله با توفان‌های گردوغبار در کشورهای متبوع نیز مورد استقبال قرار گرفت.
ضرورت همکاری با نهادهای بین‌المللی
اقدام هماهنگ وزرای محیط‌زیست منطقه برای همگرایی علیه مشکلات موجود، بسیار لازم و ضروری است. مصطفی نادری، کارشناس و فعال محیط‌زیست در این‌باره به همشهری می‌گوید: کشورهای همسایه مانند ترکیه، ترکمنستان، سوریه، عراق، افغانستان، امارات و عربستان هر کدام با طرق مختلف کشور ما را متاثر می‌سازند، در کنار اینها، سدسازی‌های ترکیه نیز بر مساحت، میزان و شدت این کانون‌های گردوغبار که کل منطقه خصوصا ایران را متاثر می‌کند، افزوده است. از سویی نباید فراموش کرد که کانون‌های غبارخیز خارجی ۴.۵ برابر شدت کانون‌های داخلی غبارخیزی دارند. در عین حال، ویسل اروغلو، وزیر آب و جنگلداری ترکیه در سال ۱۳۹۶ اعلام کرده که ۷۲۷ سد تاکنون در ترکیه ساخته شده و با تکمیل سدهای در دست ساخت، تعداد آنها در ۵سال آینده (سال ۱۴۰۲) به ۲برابر خواهد رسید. این در شرایطی است که درحال حاضر سالانه میلیاردها مترمکعب حقابه ایران در شمال غرب و غرب کشور نادیده گرفته می‌شود. از این‌رو همگرایی منطقه‌ای برای جلوگیری از چنین اقداماتی نه یک گام مفید که اقدامی ضروری برای پایدار ماندن زندگی در ایران و منطقه است. به‌گفته نادری، باید بتوان با دیپلماسی فعال و با استفاده از قوانین بین‌المللی و همچنین وحدت در موضع‌گیری مشترک با کشورهای عراق و سوریه در قبال ترکیه و در قالب جلسه‌های مشترک با حضور نمایندگان همه این کشورها این معضل را برطرف کنیم. همچنین برای ضمانت اجرایی پیدا کردن این نتایج باید از سازمان ملل و یا نهادهای بین‌المللی به‌عنوان عضو ناظر در این نشست‌های چندجانبه استفاده کنیم.
