عصرایران؛ رضا غبیشاوی - در دو هفته اخیر، سران امریکا و روسیه به خاورمیانه سفر داشتند و در جده سعودی و تهران، نشست های منطقه ای برگزار کردند.
در جده، جو بایدن با سران 9 کشور منطقه شامل 6 کشور جنوب خلیج فارس و 3 کشور اردن، مصر و عراق دیدار مشترک داشت. در تهران هم پوتین با سران ترکیه و ایران، (اردوغان و رئیسی) بر سر یک میز نشست.
نکات زیر در این باره قابل اشاره است.
1- به دلیل تبدیل امریکا از کشور مصرف کننده/ واردکننده نفت خام به تولیدکننده بزرگ/ صادرکننده نفت، از یک سو و تغییر اولویت اقتصادی - سیاسی امریکا از خاورمیانه به چین، نوع ارتباط امریکا با منطقه دستخوش تغییر شد.
نشانه های این تغییر را می توان در رویدادهایی از جمله خروج ارتش امریکا از افغانستان، واکنش ضعیف امریکا به حملات هوایی یمن به امارات و سعودی و تلاش برای نزدیک کردن کشورهای جنوب خلیج فارس به اسرائیل مشاهده کرد. علاوه بر این، به زودی، چین با عبور از امریکا، بزرگترین قدرت اقتصادی جهان خواهد شد.
با این روند، حضور و نقش آفرینی امریکا درخلیج فارس و خاورمیانه روبه کاهش است و روسیه و چین گزینه های جایگزین هستند. این موضوع را می توان مهمترین تغییر قرن دانست که همه چیز را دستخوش تغییر قرار می دهد. آنچه این روند را تحت تاثیر قرار داده جنگ روسیه علیه اوکراین است. این جنگ دوباره نیاز امریکا و غرب به نفت و امنیت خلیج فارس را تقویت کرد و نقش افرینی جهانی کشورهای نفتخیر خلیج فارس را بازگرداند.
عکس یادگاری سران کشورهای حاضر در نشست جده - از راست: مصطفی کاظمی نخست وزیر عراق، ولیعهد کویت، شیخ تمیم امیر قطر، عبدالله دوم پادشاه اردن، محمد بن سلمان ولیعهد سعودی، جو بایدن رئیس جمهور امریکا، حمد بن عیسی پادشاه بحرین، عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور مصر، شیخ محمد بن زاید رئیس دولت امارات و فرستاده پادشاه عمان
2- برخلاف قبل شاهد دو اردوگاه جدا از یکدیگر شرقی - غربی در خاورمیانه نیستیم. در نشست جو بایدن رئیس جمهور امریکا و سران 9 کشور منطقه، هیچ یک به طور کامل در خط امریکا علیه روسیه نیستند و نبودند. هیچ یک تحریم های امریکا علیه روسیه به دلیل جنگ علیه اوکراین را اجرا نکرده اند و علاقه ای هم به این موضوع ندارند.
در نشست تهران هم نه ترکیه و نه ایران، حاضر نیستند رسما و علنا در خط روسیه باشند و از حمله نظامی این کشور علیه اوکراین حمایت کنند. در نتیجه می توان نتیجه گیری کرد با خاورمیانه ای روبه رو هستیم که تلاش می کند در نزاع روسیه و امریکا، خط میانه را بگیرد و با درک خطر جنگ فیل ها و کسب تجربه از دو جنگ جهانی سابق، از نزاع غول ها و تبعات منفی آن به دور باشد و منافع خود را از طریق ارتباط و موازنه با دو طرف داستان، تقویت کند.
3- تجاوز نظامی روسیه به اوکراین هزاران کشته و میلیون ها آواره برجای گذاشت؛ دهها شهر نابود شدند و زندگی انسان های زیادی رنگ باخت. با این حال این جنگ و تقابل نظامی غیرمستقیم روسیه – امریکا / اروپا برای دولت های خاورمیانه هم نعمت بود و هم نقمت. هم بابت خوشحالی سران کشورها شده و هم آنها را به فکر فروبرده است. به نظر می رسد. تنها یک استثنا وجود داردو آن اسرائیل است.
چرا نعمت است؟
- باعث افزایش قیمت نفت و گاز و انرژی شد و در نتیجه درآمد کشورهای نفتخیر و گازخیر منطقه به صورت جهشی افزایش یافت.
- جهان و به ویژه امریکا و غرب نیازمند نفت وگاز شدند و این باعث افزایش اهمیت سیاسی اقتصادی و امنیت خلیج فارس و خاورمیانه شد.
- درگیری سه غول جهان یعنی روسیه و امریکا و اتحادیه اروپا باعث تضعیف هر سه شده و این شرایط عالی برای قدرت های خاورمیانه ای است تا قدرت چانه زنی آنها را افزایش دهد وموضع آنها را تقویت کند. از اعلام نیاز به نفت ایران تا التماس به کشورهای جنوب خلیج فارس برای افزایش تولید نفت و گاز. درگیری این سه غول یعنی کشورهای خاورمیانه می توانند در سطح بالاتری بازی کنند و اهمیت بیشتری می یابند و سایه سنگین قدرت های جهانی بر خاورمیانه، کاهش می یابد.
- برای ایران، این اتفاق فرخنده ای است. علاوه بر موارد بالاگفته شده، تحریم نفتی ایران تضعیف شد. فروش نفت ایران افزایش یافت. تمرکز و اولویت برنامه هسته ای ایران پایین آمد. قدرت ضربه زدن امریکا به ایران کاهش یافته. ایران بیش از قبل می تواند از امکانات روسیه برای مقابله با تحریم های امریکا و غرب استفاده کند. البته ایران از افزایش اهمیت امنیت خلیج فارس برای امریکا و غرب، خرسند نیست.
استقبال از جو بایدن رئیس جمهور امریکا در فرودگاه جده عربستان سعودی - شاهزاده خالد فیصل امیر منطقه مکه و شاهزاده "ریما بنت بندر" سفیر سعودی در واشنگتن از بایدن استقبال کردند.
چرا نقمت است؟
- جنگ روسیه علیه اوکراین، باعث افزایش قیمت گندم و غله و غذا شده است. این موضوع بعد از ضربه های کرونا، کشورهای خاورمیانه را به مانند دیگر کشورهای جهان، دستخوش سختی اقتصادی می کند.
کشورهای پولدار و نفتخیر همچون کشورهای جنوب خلیج فارس، با پرداخت کمک مالی و یارانه های هنگفت به مردم، از این مرحله عبور خواهند کرد اما دیگر کشورها ممکن است با اعتراضات اقتصادی – سیاسی – معیشتی سختی روبه رو شوند همانگونه که در سریلانکا، کشور به ورشکستی اقتصادی رسید و با حمله معترضان، کاخ ریاست جمهوری اشغال شد و رئیس جمهور فرار کرد.
کشورهایی چون لبنان و عمان و اردن و پاکستان و سوریه و ترکیه و مصر در معرض چنین اعتراضات و حوادث مشابهی هستند البته درباره سوریه به دلیل عبور از جنگ داخلی و تجربه برخوردهای نیروهای امنیتی، قدرت سرکوب و کنترل اعتراضات وجود دارد.
جنگ روسیه علیه اوکراین، به شبه جنگ جهانی تبدیل شد و در جنگ های جهانی، هر آن باید در انتظار اتفاقات بزرگ، سرنوشت ساز، غیرمترقبه و هم پیمانی های ناسازگار بود. این روند منجر به افزایش حساسیت اوضاع و خطرناکی شرایط می شود.
در نتیجه جنگ جهانی اول، در خاورمیانه، امپراتوری عثمانی فروپاشید و سرنگون شد و در ایران، زمینه ساز پایان پادشاهی قاجاریه و برکناری احمدشاه قاجار و آغاز پادشاهی پهلوی بود. در جنگ جهانی دوم، ایران اشغال نظامی شد و دولت های اشغالگر انگلیس و روسیه، حاکم ایران (رضا شاه) را از قدرت برکنار و تبعید کردند.
نابودی شهرهای اوکراین در نتیجه حمله نظامی روسیه
4- برای دولت های خاورمیانه، روسیه بهتر است یا امریکا؟ قطعا روسیه. چرا؟
چون:
- روسیه ارزان تر و راحت تر از امریکا سلاح می فروشد.
خرید سلاح از امریکا نیازمند کسب موافقت دولت شامل کاخ سفید و وزارت دفاع و وزارت خارجه و خارج از دولت یعنی کنگره است. علاوه بر این، گروه های حقوق بشری نیز ممکن است با لابی مانع ایجاد کنند یا مسیر دست یابی به این تسلیحات را سخت کنند اما این روند درباره روسیه بسیار راحت تر و بدون دردسر است.
در آمریکا جزئیات فروش تسلیحات با جزئیات اعلام عمومی می شود و این موضوع راه را برای مخالفت و لابی دیگر کشورها از یک سو و گروه های حقوق بشری از سوی دیگر باز می کند اما در روسیه می توان به صورت محرمانه کار را تمام کرد.
در امریکا راس قدرت هر 4 یا 8 سال تغییر میکند و هر بار باید انتظار برنامه های جدید و حتی شوک آور را داشت اما روسیه فعلا در کنترل پوتین و دوستان است و از آینده هم فعلا بوی تغییر نمی رسد.
نشست سران ترکیه، ایران و روسیه در تهران
- روسیه در امور داخلی کشورها از جمله موضوع حقوق بشر و حقوق زنان، جامعه مدنی، فعالان حقوقی، سیاسی، روزنامه نگاران و ... دخالتی ندارد و اگر هم دخالتی بکند با سکوت یا موضع گیری از دولت ها حمایت خواهد کرد. مورد سوریه و قزاقستان نشان داد روسیه نسبت به امریکا راحت تر و بهتر از دولت های هم سو، حمایت نظامی می کند و حتی از یک دولت در برابر مخالفان داخلی اش هم حمایت می کند.
- در روسیه، نه تنها دولت در کنترل پوتین و دوستانش است بلکه پارلمان و رسانه ها و سایر نهادها نیز با پوتین همسو هستند. در نتیجه، اگر از روسیه سلاح بخرید به مانند امریکا با مخالفت و اتهامات چهره هایی در پارلمان یا فلان رسانه و بهمان شخصیت جامعه مدنی روبه رو نخواهید بود.
- اگر از روسیه سلاح بخرید درباره استفاده از آن، آزادی عمل بزرگی خواهید داشت و معمولا مسکو کاری به کار شما ندارد اما اگر از اروپا و امریکا سلاح بخرید هر آن باید منتظر دخالت آنها درباره محل استفاده و چگونگی استفاده و ... باشید. بعید نیست آنها با اتهامات حقوق بشری و ... جلوی انتقال سلاح فروخته شده به شما را بگیرند یا در استفاده شما از این سلاح، مانع ایجاد کنند.
- میزان خرید تسلیحات و در مقابل، دریافت خدمات حمایت سیاسی - امنیتی و نظامی، درباره روسیه نسبت به امریکا، به صرفه تر است.
ورود ولادیمیر پوتین رئیس فدراسیون روسیه به فرودگاه مهرآباد تهران
- اینکه اگر دولت روسیه به کشورهای همسو یا درخواست اعزام نیرو پاسخ مثبت ندهد حداقل با اعزام نیروهای مزدور و پیمانکار، کمک نظامی خواهد داشت مثل همان چیزی که در کشورهای آفریقایی مالی با اخراج نظامیان فرانسوی و جایگزینی نیروهای واگنر روی داد.
5- این مجموعه اتفاقات سال های اخیر باعث شد در میان دولت های خاورمیانه وجهه و جایگاه روسیه در برابر امریکا تقویت شود. دخالت نظامی سرنوشت ساز روسیه در سوریه که منجر به پیروزی بشار اسد شد؛ خروج ارتش امریکا از افغانستان، سقوط حکومت جمهوری اسلامی در کابل و قدرت گرفتن طالبان و انفعال امریکا در برابر حملات موشکی و پهپادی حوثی های یمن به سعودی و امارات.
به همین دلیل موج حرکت کشورهای منطقه به سمت مسکو در 10 سال اخیر آغاز یا تقویت شد. از امارات و سعودی و بحرین تا قطر و ترکیه.
نتایج این حرکت را باید امروز در واکنش کشورهای عربی هم پیمان و نزدیک به امریکا در برابر حمله نظامی روسیه به اوکراین مشاهده کرد. هیچ کدام از این کشورها به تحریم های امریکا و غرب علیه روسیه نپیوستند بلکه به صراحت رفتارهای حمایت آمیز و تایید گونه در برابر پوتین دارند. این موضوع درباره ترکیه از همه جالب تر است که همزمان هم عضو ناتو است هم در تحریم های غرب علیه روسیه مشارکت ندارد وتلاش می کند با محوریت منافع خود، میان روسیه و اوکراین / غرب، میانجی باشد.
