با آغاز جنگهای ایران و روسیه در اوایل دوره قاجار و شکستهای پی در پی، فرسودگی نظام سیاسی - اجتماعی کهن ایران و به تبع آن سازمان لشکری آن آشکار شد و از آن پس افرادی چون عباسمیرزا نایبالسلطنه، میرزا عیسی معروف به قائممقام و ابوالقاسم فراهانی درصدد برآمدند تا با استخدام مربیان و کارشناسان نظامی اروپایی و استفاده از دانش نظامی آنها در سازمان و تشکیلات لشگری کشور اصلاحات لازم را به عمل آورند. بعد از آنها میرزاتقیخان امیرکبیر با انجام اصلاحات در نحوه آرایش نیروهای پیاده و سواره نظام، تقویت توپخانه، حذف اخذ سیورسات از زارعان، تغییر الگوی سربازگیری، متحدالشکل کردن لباسها، تاسیس قراولخانه و ساخت انواع سلاح و همچنین تاسیس دارالفنون موفق شد تحولی شگرف و اساسی در ارتش ایران به وجود آورد. کامرانمیرزا نایبالسلطنه فرزند دوم ناصرالدین شاه که برای مدتی وزارت جنگ را بر عهده داشت با تاسیس مدرسه نظام در سال۱۳۰۳ هجری قمری و استفاده از مستشاران اتریشی درمسیر این اصلاحات گام برداشت.
بهطور کلی میتوان گفت به استثنای دوره ولایتعهدی عباسمیرزا نایبالسلطنه و ایام صدارت امیرکبیر که برای تقویت بنیه نظامی کشور اقدامات تقریبا خوبی انجام شد، در سایر دورهها تا سقوط سلسله قاجار، سازمان نظامی کشور مانند سایر سازمانها و نهادهای کشوری مورد بیمهری و بیتوجهی دولتمردان قاجار قرار گرفت و هرگز اقداماتی بنیادی که در پرتو آن ایران بتواند صاحب ارتشی مقتدر، منضبط و منسجم شود، اجرا نشد. در طول تاریخ، ارتش و قوای نظامی یک کشور همیشه در مقام نیروی دفاعی و یک عامل بازدارنده در برابر تهاجمات خارجی بودهاند. هر زمان این قوا از قدرت و توانمندی بالایی برخوردار بود، استقلال آن کشور در عرصه جهانی نیز مشهودتر بود. این مساله میتوانست نتیجه عکس داشته باشد؛ یعنی با ضعف و ازهمگسیختگی این قوا، زمینه دخالت دول استعمارگر در آن کشور مهیا میشد و امروزه تنها منبعی که میتواند این سیر قدرت و ضعف را برای نسل امروز و آینده به صورت شفاف بازگو کند، اسناد هستند؛ بهدلیل اینکه در بطن حوادث روزگار خود تولید شده و هر برگ آن شاهد و گواهی از دوران است.
سازمان کتابخانهها و موزههای آستان قدس رضوی مانند برخی از مراکز آرشیوی کشور همچون سازمان اسناد ملی و کاخ گلستان اسناد متنوعی در زمینه امور نظامی و انتظامی کشور مربوط به دوره قاجار دارد. این اسناد که اغلب خریداریشده یا اهدایی هستند، دربردارنده موضوعاتی مثل نحوه استخدام و بهکارگیری سربازان، نوع سلاح و تجهیزات، نوع لباس، میزان مواجب، مستمری و سیورسات پرداختی به نظامیان، نمودار تشکیلات پرسنلی فوجها، درجات و مناصب نظامی، وظایف قورخانه، نحوه تدارکات و اعزام نیرو به مناطق جنگی است که هر یک به تنهایی میتواند موضوع یک مقاله یا یک طرح پژوهشی باشد.
