وبگاه هفته نامه" نیوزویک" آمریکا با انتشار گزارشی مفصل از سیاست خارجی سعودی ها در منطقه غرب آسیا، نوشت: "در بحبوحه ابهامات در مورد آینده نقش دیرینه ایالات متحده در منطقه، عربستان سعودی در میانه ایران و اسراییل به هر دو قدرت متخاصم منطقه ای، نزدیک می شود.
به گزارش عصرایران، نیوزویک در ادامه نوشته:
ریاض روابط رسمی و دیپلماتیک با هیچ یک از این دو کشور(ایران و اسراییل) ندارد، اما مسیرهای دیپلماتیک موازی این پتانسیل را دارد که نه تنها نقش سعودی ها در خاورمیانه، بلکه ژئوپلیتیک خود منطقه را نیز تغییر دهد. با این حال، هر دو مسیر با مشکلاتی روبرو هستند که خطر ایجاد تنش‌های اساسی میان این سه کشور را نیز به دنبال دارد.
"سالم الیامی" یکی از مقامات سابق وزارت خارجه عربستان سعودی در این باره به نیوزویک گفت: روابط عربستان با ایران و اسراییل در دو جهت متفاوت است و هر جهتی خواسته های خاص خود را دارد.
یامی، دشواری این تلاش همزمان سعودی ها را تصدیق می کند، اما خاطرنشان کرد که اگر دیپلماسی موفق شود تغییرات اساسی در نگرش‌ها ایجاد کند که تا کنون فقط به شعله‌ورتر کردن اصطکاک‌ها کمک کرده‌اند، این رویکرد سعودی ها در نهایت می‌تواند موفق باشد.
یامی گفت: "در رابطه با روابط بین‌الملل همه چیز ممکن است، تا زمانی که ملت‌های این منطقه بتوانند مصالحه کنند و به برخی الزامات از جمله دوری از تعصبات و عوام فریبی غیرضروری که به نفع کسی نبوده است، تسلیم شوند."
گفت‌وگوهای عربستان سعودی با ایران و اسراییل همزمان است، اما لزوما برابر نیست، و مشخص نیست که آیا هر یک از این دو کشور مایل است آنچه را که سعودی ها از آنها می خواهند، به ریاض بدهند یا نه.
یامی گفت: "عربستان سعودی از ایران می‌خواهد تا از تبدیل برخی جوامع در منطقه به شبه‌نظامیان و باندها و پایان دادن به جنگ‌ها علیه رژیم‌های سیاسی عرب پایان دهد، به‌ویژه درگیری‌هایی که علیه عربستان سعودی از طریق گروه‌های وفادار به ایران در سوریه، عراق ،یمن و لبنان انجام می شود."
یامی گفت که عربستان سعودی به ویژه به دنبال این است که ایران رویکرد خود را در قبال درگیری نظامی 8 سال گذشته در یمن تغییر دهد.
او گفت: "ما از ایران می‌خواهیم با فشار بر حوثی‌ها برای پذیرش تمدید آتش‌بس و ترغیب آنها برای دستیابی به یک راه حل، نقش مثبتی در جنگ یمن ایفا کنند."
نشانه های مثبتی هم ظاهر شده و از سال گذشته پنج دور گفت وگو بین عربستان سعودی و ایران در عراق برگزار شده است. یامی در این باره گفت " بازگرداندن روابط بین عربستان سعودی و ایران به حالت عادی" احتمالا پیش از پایان تابستان امسال اعلام می‌شود و (علاوه بر عراق) "نشانه‌هایی از نقش عمان در روند میانجیگری نیز وجود دارد."
گفت‌وگوها در ماه مارس و پس از آنکه عربستان سعودی اعلام کرد 81 نفر (از مخالفان شیعه) را اعدام کرده است، به طور موقت از سوی ایران لغو شد. با این حال، جلسات در ماه بعد از سر گرفته شد و "حسین امیرعبداللهیان" وزیر امور خارجه ایران، هفته گذشته گفت که هر دو طرف آماده هستند تا مذاکرات خود را به سطح بالاتری (سیاسی) برسانند.
"محمدعلی شعبانی" سردبیر رسانه امواج به نیوزویک گفت که او اکنون معتقد است که این روند مذاکره "به نظر می رسد به زودی وارد مسیری سیاسی می شود، به این معنی که از این پس دیپلمات های وزارت خارجه دو کشور تلاش ها برای عادی سازی کامل روابط را رهبری خواهند کرد."
وی افزود: "ایران با ورود به روند گفت و گو ها با سعودی ها، به دنبال مقابله با تلاش آمریکا برای به انزوا کشاندن تهران است و این اقدام با تمایل ایران برای افزایش نقش خود در منطقه مطابقت دارد.
وی گفت: " پیگیری ایران برای عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی تا حدودی فرصتی برای بازگرداندن نقش خود به عنوان یک کشور مهم منطقه‌ای است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت." عادی سازی روابط با عربستان سعودی به عنوان یک کشور کلیدی عربی و مسلمان نیز به طور بالقوه برای ایران هم روابط عمومی و هم سود اقتصادی به همراه خواهد داشت. این امر به ویژه در تهران پس از آسیب دیدن وجهه ایران در جهان عرب ناشی از حمایت این کشور از حکومت سوریه مورد توجه قرار گرفته است."
شعبانی استدلال می کند که انگیزه عربستان سعودی تا حدودی ناشی از خلاء ایجاد شده در منطقه در پی عقب نشینی گسترده ایالات متحده از منطقه است و اشاره می کند که این عقب نشینی در هر دو دولت جمهوری خواه و دموکرات (ترامپ و بایدن) ادامه داشته است.
عربستان سعودی به شدت از پویایی های منطقه ای در حال تغییر آگاه است، زیرا ایالات متحده، صرف نظر از جهت گیری حزبی اش، به دنبال عقب نشینی گسترده از این منطقه است و "ریاض برای باز نگه داشتن همه گزینه ها و سازگاری با واقعیت های جدید در میدان مانور می دهد."
"جواد حیران نیا" مدیر مطالعات خلیج فارس در مرکز تحقیقات علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه در تهران نیز دیپلماسی رو به رشد بین ریاض و تهران را نتیجه یک "متغیر سیستمی" توصیف می کند. که ناشی از "تغییر رویکرد ایالات متحده در قبال منطقه خلیج فارس" بوده است.
حیران نیا به نیوزویک گفت: "در واقع، دولت بایدن به دنبال نظمی منطقه‌ای است که در آن بازیگران منطقه تنش‌های خود را کاهش دهند و ایالات متحده این نظم را مدیریت کند." بر این اساس گفت‌وگوی ایران و عربستان برای کاهش هزینه‌های خروج آمریکا از منطقه و تمرکز واشنگتن بر چین و روسیه مهم است.
وی افزود: از سوی دیگر زمانی که آمریکا نیروهای نظامی خود را خارج می کند، کشورهای منطقه مجبور به احیای دیپلماسی می شوند.
این در حالی است که به نظر می رسد نقش دیپلماتیک واشنگتن هم در خاورمیانه در حال کاهش است.
در همین حال، دولت بایدن بخش قابل توجهی از منابع سیاست خارجی خود را بر روی سایر موضوعات مهم از جمله جنگ روسیه در اوکراین و وضعیت رو به رشد چین در صحنه جهانی سرمایه گذاری کرده است. اگرچه آمریکا هنوز به عنوان ضامن موثر امنیت در خلیج فارس عمل می کند، اما تغییر اولویت های واشنگتن، زمینه مساعدی را برای نزدیک شدن محتاطانه عربستان سعودی و ایران ایجاد کرده است.
حیران نیا گفت: "ایران خواهان کاهش هزینه های منطقه ای به دلیل تنش با عربستان است و از کشورهای منطقه می خواهد که در صورت دستیابی به توافق هسته ای از برجام حمایت کنند. عربستان سعودی هم از ایران می خواهد تا با نفوذ بر حوثی ها به پایان جنگ یمن کمک کند.
اما او همچنین به موانع احتمالی اشاره کرد.
حیران نیا گفت: ایران همچنین در تلاش است تا از همگرایی بیشتر عربستان سعودی با اسراییل جلوگیری کند. اما مساله اصلی این است که روند عادی سازی کشورهای عربی با اسراییل، از جمله عربستان سعودی، روند رو به رشدی است.
توافق "آبراهام" که توسط دولت ترامپ پی ریخته شد، تغییر قابل توجهی را در طرح دیپلماتیک خاورمیانه نشان داد. این سلسله قراردادهای تاریخی باعث شد که امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش در سال 2020 روابط خود را با اسراییل عادی کنند و اولین کشورهای عربی باشند که ( پس از اردن در سال 1994) این کار را انجام می دهند. این اقدام آنها باعث ناراحتی ایران شده است.
"فرهاد رضایی" تحلیلگر کانادایی متخصص در سیاست خارجی ایران و پژوهشگر ارشد پروژه فیلوس، گفت: "ایرانی‌ها می‌خواهند مطمئن شوند که عربستان سعودی به توافق‌نامه ابراهیم نمی‌پیوندد، زیرا آنها این توافق نامه را یک تهدید بزرگ می‌دانند."
رضایی گفت که تمایل ایران برای گفت‌وگو با عربستان سعودی ریشه در تلاش برای منصرف کردن عربستان از عادی‌سازی روابط با اسراییل و محدود کردن نفوذ اسراییل در منطقه است. ایران همچنین می خواهد مانع حضور و مشارکت سعودی ها در تشکیل ائتلاف دفاع هوایی که اسراییل و کشورهای عربی با هدف مقابله با تهدیدات موشک‌های بالستیک ایران در تلاشند تشکیل دهند، شود.
تاریخچه دشمنی بین عربستان سعودی و اسراییل به زمان پیدایش دولت یهود برمی گردد. عربستان سعودی یکی از کشورهای عربی در سال 1948 بود که نیروهای خود را برای مبارزه با دولت جدید اسراییل که در زمینی که فلسطینیان نیز ادعای آن را دارند، اعزام کرد. ریاض همچنین نقش کوچکی در جنگ‌های اعراب و اسراییل در سال‌های 1967 و 1973 ایفا کرد، اگرچه به طور مشخص به رهبری کشورهای عربی نفت خیز برای تحریم نفتی غرب در آن ربرهه (1973) پیوست.
با این حال، انقلاب اسلامی ایران به تغییر پویایی منطقه کمک کرد و تهران در دهه‌های اخیر به عنوان دشمن مشترک اسراییل و عربستان سعودی تلقی شد.
در میان سال‌ها تعاملات مخفیانه، توافق‌نامه آبراهام نشانه‌های بیشتری از همکاری به همراه داشت، از جمله گزارش‌هایی مبنی بر سفر مخفیانه "بنیامین نتانیاهو" نخست‌وزیر وقت اسراییل به پادشاهی در سال 2020، و اعلام اوایل این ماه مبنی بر اینکه عربستان سعودی به پروازهای اسراییلی اجازه عبور از حریم هوایی این کشور را می دهد.
"دنی دانون "که از سال 2018 تا 2020 سفیر اسراییل در سازمان ملل بوده، در این باره گفت که تعاملات بین دو کشور در حال گسترش است.
وی گفت: تاکید بیش از هر زمان دیگری بر همکاری بین اسراییل و کشورهای عربی میانه رو در خاورمیانه وجود دارد. اگرچه اسراییل هنوز روابط دیپلماتیک رسمی با عربستان سعودی ندارد، اما ائتلاف‌های غیررسمی در حال تعمیق هستند، به ویژه از منظر امنیتی و دفاعی، که در نهایت می‌تواند به عادی سازی روابط کمک کند."
دانون گفت که این در حالی صورت می گیرد که هر دو کشور به دنبال "ممانعت از دستیابی ایران به جاه طلبی های هسته ای خود هستند." علیرغم انکار ایران، هر دو دولت جمهوری اسلامی ایران را متهم به تلاش برای دستیابی به سلاح هسته ای کرده اند.
و او استدلال کرد که روند اخیر کشورهایی مانند عربستان سعودی که مذاکرات با ایران را از سر می گیرند، محکومیت تاکتیک های ایران را تغییر نمی دهد.
دانون گفت: "اگرچه در ظاهر کشورهای عربی اخیرا روابط خود را با ایران احیا کرده اند، به نظر من این به معنای پذیرش فعالیت های مخرب منطقه ای ایران از سوی این کشورها نیست.
وی افزود: "من معتقدم که فریب ایرانی‌ها تاکنون به خوبی درک شده است.
اما تماس‌های اسراییل و عربستان همچنان بحث‌برانگیز است، حتی اگر به نظر برسد که منافع آنها در برخی زمینه‌ها همسو باشد. آل سعود با کنترل دو شهر مهم و مقدس مکه و مدینه و همچنین حفظ موقعیت مهم تاریخی در حمایت از مبارزات فلسطینی برای تشکیل کشور مستقلشان، نقش منحصر به فردی در جهان اسلام داشته است.
"منیف عمش الحربی" تحلیلگر سیاسی سعودی مستقر در ریاض معتقد است که "هیچ گفت وگو، روابط یا نشستی با منافع مشترک" بین عربستان سعودی و اسراییل وجود ندارد.
او به نیوزویک گفت: "صلح با اسراییل با تاسیس کشور فلسطین آغاز می‌شود و توپ اینجا در زمین تل‌آویو است، نه در زمین ریاض."
در حالی که دولت ترامپ توافق‌نامه ابراهیم را یک پیروزی برمی‌شمرد، فلسطینی‌ها آن را ضربه‌ای مهیب به آرمان خود می‌دانستند. دولت ترامپ همچنین با اقداماتی مانند انتقال سفارت ایالات متحده به اورشلیم، نقش ثابت ایالات متحده به‌عنوان میانجی در مناقشه اسراییل و فلسطین را کاهش داده است.
و اگرچه سفر بایدن به خاورمیانه در اوایل این ماه ممکن است به کاهش تنش‌ها بین او و ولیعهد عربستان سعودی، "محمد بن سلمان" کمک کرده باشد، اما سفر او به اسراییل و کرانه باختری تاثیر چندانی در باز کردن یخ روند صلح بین اسراییل و فلسطینی ها نداشت.
با این وجود، یامی فرصتی را برای اسراییل و عربستان سعودی می بیند.
او گفت: "امکان روابط با اسراییل بلندپروازانه‌تر از مسیری است که ریاض با تهران دنبال می‌کند، به‌ویژه اگر با تضمین‌های آمریکا همراه باشد، کشوری که بیش از هر کشور دیگری قادر به برقراری ثبات در منطقه است."
او استدلال می کند که عربستان سعودی "از اسراییل چیز زیادی نمی خواهد جز احترام به حقوق فلسطین و ایجاد روابط بهتر که راه را برای صلح و ثبات در منطقه هموار کند." وی گفت که چنین نتیجه ای مستلزم "برداشتن گام های رو به جلو برای آشتی با فلسطینی ها، توقف عملیات شهرک سازی، رفع محاصره شهرهای فلسطینی و دستیابی به راه حل هایی برای ایجاد کشور فلسطینی است."
یامی افزود: وضعیت سیاسی امروز می گوید که اسراییل متحد بالقوه عربستان سعودی است. اما سوال واقعی این است که آیا اسراییل این را درک می کند و آیا در جهت آن کار خواهد کرد یا خیر؟
وی بازی عربستان سعودی بین ایران و اسراییل را بخشی از تلاش گسترده‌تر برای بازتعریف نقش ریاض به عنوان یک بازیگر ژئوپلیتیکی توانا توصیف کرد، تلاشی که مستلزم کاهش تنش‌های موجود با سایر کشورها است.
یامی گفت: "من فکر می‌کنم که عربستان سعودی می‌خواهد خود را به شیوه‌ای جدید و متفاوت به جهان نشان دهد و این مستلزم کاهش درگیری‌ها با قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تا حد امکان است."
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم در این باره به نیوزویک گفت: "ما به حمایت از مذاکرات مستقیم عربستان سعودی با ایران ادامه می دهیم. ما امیدواریم که گفت و گو به تنش زدایی کمک کند."
این سخنگوی دولت بایدن گفت که این موضع دولت بایدن است که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی، نقش مهمی در تقویت امنیت منطقه ایفا کنند."
سخنگوی وزارت امور خارجه افزود: "ما همچنان متعهد به رایزنی نزدیک با شرکای منطقه‌ای خود در خصوص سیاست آمریکا در قبال ایران و مسائل منطقه‌ای هستیم و از گفت‌وگو میان کشورهای منطقه در مورد مسائل امنیت و ثبات منطقه حمایت می‌کنیم.
