همشهری آنلاین - خدیجه نوروزی: ۸۰ روز از آغاز فاز اول هوشمندسازی یارانه نان گذشته و دولت یک هفته است که وارد فاز دوم شده تا با بهره برداری از اطلاعات ثبت شده نانوایان با متناسب سازی دسترسی آنها به آرد یارانه ای بتواند نظام یارانه ای مبتنی بر سهمیه را بشکند و نظام دسترسی به آرد یارانه ای مبتنی بر عملکرد فروش نان به مردم را تقویت کند. فاز دوم هوشمندسازی یارانه نان اکنون با همکاری وزارت اقتصاد، جهاد کشاورزی و وزارت صمت در حال انجام است.
محمد جلال مشاور وزیر اقتصاد در گفت و گو با همشهری آنلاین در خصوص اقدامات انجام شده و اهداف این طرح می گوید: نان در ذات خود یارانه هدفمندی را حمل می کند. این قوت غالب به دلیل جایگاهی که در سبد غذایی دارد و نقش جانشینی که نسبت به سایر اقلام پیدا می کند از اهمیت فراوانی برخوردار است چرا که وقتی اقلامی مانند برنج و گوشت گران می شود مصرف نان افزایش پیدا می کند. پس اگر ما صرفا روی انحرافات مصارف نان تمرکز کنیم قطعا گام اول هدفمندی و هوشمندی را برداشتیم لذا طرحی که توسط دولت در حال پیاده سازی است در همین راستاست.
مشاور وزیر اقتصاد و دارایی ادامه می دهد: ما نزدیک به ۸۰ روز است زیرساختی را در کشور در همه نانوایی های سنتی کل کشور در غالب کارتخوان های هوشمند راه انداخته ایم و در حال توسعه آن هستیم تا از این طریق بتوانیم امکان اندازه‌گیری عملکرد نانوایان را فراهم می کنیم و وقتی این امکان اندازه گیری فراهم می شود نظام تخصیص یا دسترسی نانوا به آرد یارانه ای مبتنی بر عملکرد خواهد شد.
در گذشته نظام تخصیص یارانه مبتنی بر سهمیه بود یعنی یک نانوا به ازای مجوز و سهمیه آردی که داشت اقدام به خرید آرد ارزان می کرد. جلال می افزاید: این فاصله قیمتی با واحدهای صنفی و صنعتی باعث ایجاد انحراف در مصارف آرد می شد، لذا بنای دولت این است محدودیت تامین آرد نانوایی هایی که به درستی کار می کنند و تولید نان انجام می دهند، را بردارد و در مقابل دسترسی نانوایان معدودی که ممکن بود آرد یارانه ای را خریداری کنند و بخش قابل توجه آن را خارج از شبکه تولید و پخت عرضه کنند، محدود کند.
وی ادامه می دهد: لذا تا زمانی که یک نانوا آرد را تبدیل به نان مردم می کند در این زیرساخت منصوب شده قابل مشاهده است و دسترسی اش به آرد محدودیت خاصی ندارد و می تواند از یارانه های این بخش استفاده کند و آرد را با قیمت مصوب بدون تغییر قیمت نسبت به سال گذشته دریافت کند.
خبرهای خوب برای نانوایان سنتی
دولت در این طرح تدابیری اتخاذ کرده تا نانوایان سنتی بتوانند با انگیزه بیشتری به فعالیت خود ادامه دهند. از آنجا که نانوایان اجازه افزایش قیمت در فروش را ندارند دولت در نطقه شروع طرح ۱۵ درصد عملکرد روزانه نانوا را به عنوان کمک هزینه پایان هر شب به حساب او واریز می کند. این کمک هزینه از بابت هزینه افزایش اجاره ها و دستمزد کارگران پرداخت می شود تا کسب و کار تولید نان آسیب نبیند و نانوایان متضرر نشوند.
مشاور وزیر اقتصاد و دارایی به نانوایان این نوید را می دهد که احتمالا در فاز دوم هوشمندسازی این عدد افزایش پیدا کند. افزایش این عدد در دستور بررسی است که امیدواریم تا آخر مرداد ماه میزان تشویقی از سوی دولت نهایی شود که حتما اطلاع رسانی خواهد شد.
جلال ادامه می دهد: خبر خوب دوم این است که با برداشتن محدودیت در سهمیه آرد، ساعت کاری نانوایان افزایش پیدا می کند و خبر خوب سوم کاهش هزینه های تولید نان است. هزینه های اجاره نانوایی ها به دلیل مجوزهای گرانی که نانوایی ها دارند بسیار بالاست (در تهران مجوزهای ۸ تا ۹ میلیارد تومانی برای نانوایی ها وجود دارد آن هم به این دلیل که مفهوم سهمیه روی مجوز وجود دارد، وقتی مجوز گران باشد هزینه تولید نان بالا می رود) اما با تخصیص آرد از این به بعد متناسب با عملکرد به نانوایی ها به جای سهمیه مندرج در جواز صورت می گیرد. با این کار ارزش جواز نانوایی کاهش پیدا می کند و امکان اخذ جواز برای افراد علاقمند بیشتری فراهم می شود و با کاهش اجاره، هزینه تولید نان نیز کاهش پیدا می کند. پس برای نانوایانی که درست کار می کنند ارتقای سود به همراه خواهد داشت. دولت اراده کرده امسال افزایش هزینه های نان سنتی برای مردم افزایش پیدا نکند از این رو جبران هزینه ها برای نانوایان را مسئولیت خود می داند و گام اول را هم برداشته است و تکمیل هم خواهد کرد تا نانوایان سنتی متضرر نشوند. ما درصددیم فرآیند صدور مجوز نانوایان را هم تسهیل کنیم.
مردم نگران نباشند
در این طرح، مردم هیچ گونه محدودیتی برای خرید نان ندارند یعنی مفاهیمی تحت عنوان سهمیه و سرانه نان وجود ندارد و هیچ گونه تغییر قیمتی در حوزه نان سنتی برای مردم رخ نمی دهد، فقط مردم با کارت خوان جدیدی که در نانوایی نصب شده خرید خود را انجام می دهند.
جلال می گوید: تدابیری اندیشیده شده اگر به هر دلیلی فردی کارت بانکی اش همراهش نبود و مجبور بود به صورت نقدی خرید کند به صورت موردی این امکان فراهم باشد تا دچار زحمت نشود اما رویکرد اصلی طرح خرید با کارت خوان است. استثنائاتی مانند قطع برق، قطع شبکه و سیستم هم در این طرح پیش بینی شده است. تمام این ملاحظات از باب این است که فروش نان به مردم دچار وقفه نشده و اذیت و آزاری برای مردم ایجاد نشود.
مزیت رقابتی بین نان صنعتی و سنتی حفظ شود
مشاور ارشد وزیر اقتصاد و دارایی در پاسخ به سوال خبرنگار همشهری آنلاین مبنی بر اینکه این طرح فقط در بخش نان سنتی اجرایی خواهد بود، نیز می گوید: نرخ آرد نان فانتزی و صنعتی در حال حاضر آزاد است که اثرات مثبتی هم در جلوگیری از استفاده بیش از حد آرد در این بخش داشته است اما به هر حال با رویکرد عمومی دولت که حفظ فضای رقابت بین نان صنعتی و سنتی است یک مقدار تباین دارد لذا آقای رئیسی، رئیس جمهور خواستار این شدند که تدابیری اندیشیده شود تا مزیت رقابتی بین نان صنعتی و سنتی حفظ شود. ایده هایی الان وجود دارد به نحوی که بدون اینکه وارد رویکرد ارزان سازی آرد نان های صنعتی شویم و به این بخش ورود کنیم در لحظه خرید نان امکانی را از نظر فنی ایجاد کنیم که وقتی یک نان صنعتی توسط مشتری خریداری می شود نوعی کاهش هزینه اتفاق بیوفتد. جزییات فرآیند در حال تدوین است و امیداوریم از این ماه بتوانیم آن را پایلوت و در کشور پیاده کنیم.
نان های سفارشی بازهم پخت خواهد شد
جلال در این خصوص که ممکن است با این روند اعمال سلیقه ها (سایز بزرگ تر نان، داشتن کنجد روی نان ببری و سنگک) در عرضه نان پخت شده از بین برود و همه نان ها به یک شکل پخت شود و همین مسئله موجبات نارضایتی مردم را فراهم کند، هم توضیح می دهد: سهم نان سنگک در نان سنتی از نظر وزن آرد چیزی حدود ۱۰ درصد است این در حالی است که ۴۰ درصد سهم نان سنتی کشور نان لواش، ۲۵ درصد انواع نان بربری و ۲۵ درصد انواع نان تافتون است. موضوع سلیقه در پخت نان بیشتر مربوط به سنگک است که از قدیم هم وجود داشته و مواجهه با آن تاحدی با اغماض اتفاق می افتاد و هنوز هم در برخی جاها این پدیده رایج است لذا بنابر تصمیم شوراهای آرد و نان در هر استان این امکان وجود دارد که نان در انواع مختلف با نرخ های مختلف و وزن چانه های مختلف تعریف شود و خرید اتفاق بیوفتد.
البته به این نکته هم اشاره کنم ما تعدادی محدودی نان آزادپز به معنای واقعی در نان سنتی داریم که شاید در کشور حداکثر ۸۰۰ واحد باشند یعنی کمتر از یک درصد نانوایی های سنتی کشور. این واحدها آرد را آزاد دریافت می کنند و نان را هم با نرخ مدنظر خودشان عرضه می کنند.
گزینه ای برای کبابی ها، رستوران ها و سوپرمارکت ها
یکی از ایراداتی که در اجرای این طرح از سوی برخی مخالفان مطرح بود این است که امکان حجم فروشی نان توسط نانوایی ها به سوپرمارکتی ها، کبابی ها و رستوران داران و برخی نهادها، مراکز، سازمان ها و بیمارستان ها که باید روزانه خرید نان زیادی را انجام دهند وجود ندارد اما جلال با رد این ایراد می گوید: در کارت خوان های هوشمند گزینه ای در خصوص خرید نان کسب و کارها و نهادها وجود دارد. مشتریان خاص یک نانوایی که ممکن است تعدادشان هم از تعداد انگشتان یک دست تجاوز نکند می توانند مشخصات و شماره کارت بانکی شان را از طریق همان کارتخوان هوشمند توسط راهنمایی خود نانوا برای یک بار ثبت کنند و خرید خود را انجام دهند. بعد از یک بار ثبتی که اتفاق می افتد خرید حجم زیادی از نان از سوی نهاد مربوطه غیر متعارف شناسایی نمی شود. ثبت فقط یک بار باید انجام شود چون سیستم یکپارچه است لازم نیست در هر نانوایی یک بار ثبت کند و خرید خود را انجام دهد.
اگر مردم بخواهند خرید حجیم انجام دهند در پردازش اطلاعات خرید غیر متعارف محسوب می شود. چون ممکن است تراکنش ساختگی باشد. در این صورت نه جزو عملکرد نانوا محسوب می شود نه کمک هزینه ۱۵ درصدی به آن نانوا تعلق خواهد گرفت.
از این ماه کار سخت گیرانه تر دنبال می شود
مشاور وزیر اقتصاد و دارایی می گوید: به زودی پردازش اطلاعات به شکل سخت گیرانه تری دنبال خواهد شد. ما تا کنون با یک تسامحی این کار را انجام می دادیم تا آشنایی و آموزش کافی به نانوایان اتفاق بیوفتد ولی از این ماه دستورالعمل هایش به شکل دقیق تری تنظیم می شود. نانوایی که به درستی فعالیت خود را انجام می دهد حتما در این طرح منتفع می شود و محدودیت های تامین آرد یا ساعت کارش برداشته می شود و می تواند حجم تولیدش را افزایش دهد. اما اگر نانوایی انحراف مصارف آرد داشته باشد موضوعیت سواستفاده از آرد یا آرد فروشی و فعالیت هایی از این جنس تلقی خواهد شد و با محدودیت دریافت آرد مواجه می شود.
تا چند روز آینده تمام نانوایی به دستگاه کارتخوان مجهز می شوند
حدود ۶۷ هزار نانوایی در سراسر کشور تجهیز شده اند و برآوردها این است نانوایی های مجازی که امکان تجهیز دارند و اطلاعات شان کامل است چیزی حدود ۷۴ هزار نانوایی است که برخی از آنها نقص اطلاعاتی یا ایراداتی داشتند که هنوز امکان نصب برایشان فراهم نشده است. جلال می گوید: با پیگیری همکاران ما در سراسر کشور تا چند روز آینده تمام نانوایی به دستگاه کارتخوان مجهز شوند. از نظر تعداد تراکنش های خرید نان برآوردهای ما نشان می دهد بیش از ۹۵ درصد شبکه تولید و توزیع نان سنتی در کشور به این سامانه مجهز شده اند.
الگوی متعارف مصرف نان در هر منطقه متفاوت است
مشاور وزیر اقتصاد و دارایی در پاسخ به این سوال که خرید روزانه چند نان در روز پر مصرف محسوب نمی شود، می گوید: ما به عنوان نهاد سیاستگذار بنایی نداریم که در پایتخت کشور بنشینیم و عددی تعیین کنیم که مفهوم مجاز یا غیر مجاز در آن تعبیر شود. الگوی پیش بینی شده این است که ما در این طرح سهمیه نان نداریم و الگوی متعارف رفتار متوسط یا میزان رفتار خرید و فروش نان در هر منطقه است چون الگوهای خرید و مصرف نان در مناطق مختلف متفاوت است. پس رفتار همان منطقه تعیین می کند که الگوی متعارف چیست و فاصله گرفتن از این الگو علائمی را تولید می کند که تراکنش های محقق شده می تواند تراکنش های مشکوک و غیرقابل قبول باشد که از عملکرد ثبتی نانوا حذف می شود. در موضوع مردم تحقیق های ما نشان می دهد که حجم بسیار کمی از مردم رفتارهای غیر متعارف دارند و ما به هیچ عنوان مردم را وارد پیچیدگی هایی به عنوان سهمیه نان یا محدودیت در خرید نان نمی کنیم.
روزانه ۱۰۰ میلیون قرص نان به فروش می رسد
روزانه حدود ۹۵ تا ۱۰۰ میلیون فروش انواع قرص نان در سامانه هوشمند کشور ثبت می شود. مشاور وزیر اقتصاد و دارایی با اعلام این آمار می افزاید: وقتی ما این حجم انواع نان را در کشور به آرد معادل تبدیل می کنیم می بینیم حدود ۳۰ درصد با حجم آردی که به نام نان مردم بین نانوایان سنتی توزیع می شود تفاوت دارد که این یعنی چیزی حدود ۳۰ درصد انحراف مصارف نانوایان آرد سنتی در کشور وجود دارد.
طرحی برای حکمرانی خوب
امروز ما در کشور آماری را داریم که شاید سال های سال آرزوی داشتن آن آمار را داشتیم و آن هم سنجش و عملکرد تولید نان در کشور است که داده های قابل توجهی را روزانه در اختیار مدیریت و حکمرانی زنجیره گندم، آرد و نان کشور قرار می دهد.
جلال در خصوص اینکه آیا به گفته برخی اجرای این طرح می تواند بار هزینه های نظارتی دولت را افزایش دهد، توضیح می دهد: تلقی برخی که این صحبت ها را عنوان می کنند از سامانه هوشمندسازی نان تلقی روایتی و رسانه ای است. چون کسانی که این موضوع را در مجلس مطرح کردند با مسئولان ذیربط موضوع جلسه ای را برگزار نکردند. وقتی ما از واژه هوشمندی استفاده می کنیم نگاه مان داده محور است. یعنی اگر ساختار نظارت و بازرسی انسانی در سراسر کشور در گذشته به صورت تصادفی به برخی نانوایی ها مراجعه می کرد و احیانا تخلفی را شناسایی می کرد امروزه با تحلیل داده مستقیما به سراغ نانوایی می رود که از نظر تعداد تراکنش، تنوع مشتریان، فاصله تراکنش ها و مبلغ آن، نسبت آرد ورودی به خروجی روی آن علامت سوال وجود دارد.
وی می افزاید: تحلیل داده ها اتفاقا هزینه های نظارت و بازرسی انسانی را به شدت کاهش می دهد. در پیاده سازی طرح ظرفیت لجستیکی مناسبی استفاده شده و نگهداری طرح حتما نیاز به نیروی انسانی کمتری دارد.
صرفه جویی سالانه ۴۰ هزار میلیارد تومان در منابع بودجه ای کشور
به گفته مشاور ارشد وزیر اقتصاد و دارایی منابع بودجه ای که دولت بابت یارانه آرد تخصیص می دهد برای سال جاری ۱۳۰ هزار میلیارد تومان برآورده شده که اگر پیاده سازی طرح انجام شود و اطمینان حاصل کنیم که یارانه اختصاص داده شده به آرد با نرخ قابل قبول تبدیل به نان مردم شده یعنی هدف هدفمندی محقق شده و چیزی حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان سالانه در منابع بودجه ای کشور صرفه جویی اتفاق خواهد افتاد.
وی در خصوص ضمانت اجرایی طرح در دولت های بعدی هم می گوید: زیرساخت های انجام شده یک زیرساخت الکترونیکی دارای متولی معینی است که اصل مشاهده پذیری را در زنجیره گندم، آرد و نان محقق کرده و این داده ها وقتی به میزان کافی تولید شدند و در چرخه های مدیریت این زنجیره به کار گرفته شدند خود به خود طرح ها تثبیت می شوند. لذا اگر اراده به کنارگذاری چنین سیستمی هم وجود داشته باشد به دلیل به کار گیری داده ها این امکان وجود نخواهد داشت. پس برای تثبیت داده باید کاری کنیم داده های تولید شده توسط سازمان های متولی امر به درستی با حجم و دقت بالا مورد بهره‌برداری مستمر قرار بگیرد اینگونه اطمینان حاصل می‌کنیم که با تغییر مدیریت و تغییر دولت ها چنین طرح هایی تثبیت شوند.
