عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.
تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله سفارشی بودن قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آنها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.
همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم. در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آنها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.
همان گونه که پیش تر از هم توضیح داده شده بود، آلبوم موسیقی «سربلندان» از تولیدات فاخر مرکز موسیقی حوزه هنری به شمار می‌رود که با آهنگسازی محسن جلیلی و بر اساس اشعاری از حافظ، مولویی، فاضل نظری، سید علی موسوی گرمارودی، عمران صلاحی، قادر طهماسبی (فرید)، سعید بیابانکی، علیرضا قزوه، عمران صلاحی و حبیب‌الله چایچیان (حسان) ساخته شده است.
علی‌اصغر شاه‌زیدی، قاسم رفعتی، محمد معتمدی، حسین علیشاپور، بامداد فلاحتی، اشکان کمانگری و سروش بخشش از جمله خوانندگان حاضر در این آلبوم موسیقی هستند که در این اثر کوشیدند در قالب ترکیبی از خوانندگان پیشکسوت و نسل امروزی موسیقی ایرانی فضایی را پیش روی مخاطبان و شنوندگان قرار دهند که می‌تواند دربرگیرنده و معرف مناسبی برای ارائه ای درست و مبتنی بر آموزه‌های علمی حوزه موسیقی در حوزه تولیدات موسیقایی ویژه محرم باشد.
محسن جلیلی آهنگساز این آلبوم پیش تر در گفتگویی پیرامون ویژگی‌های آلبوم «سربلندان» گفت: «هر قطعه از این آلبوم، فرم خاصی دارد. به عنوان مثال بخشی که سالیان سال است در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، توسعه درون‌زاد است که در حوزه‌های مختلف راجع به آن صحبت می‌شود، یعنی آنچه که در دست داریم اصالتش را حفظ می‌کنیم و بر اساس نیاز و امکانات روز استفاده می‌کنیم و اصالت مان را به روز می‌کنیم. در واقع شاخصه اصلی این آلبوم همان توسعه درون‌زاد است.»
آهنگساز آلبوم «سربلندان» در پاسخ به اینکه خوانندگان اثر را بر اساس چه معیاری انتخاب کرده، توضیح داد: «در این آلبوم انتخاب خوانندگان بر اساس اشعار اتفاق می‌افتد. کارگروهی در مرکز موسیقی حوزه هنری نزدیک به یک هزار شعر عاشورایی را در چندین مرحله بررسی کرد و در نهایت به ۵۰ شعر انتخابی رسیدند که بنده با مشورت همان دوستان از میان آنها ۱۴ شعر را انتخاب کردیم و سپس خوانندگانی را که متناسب با اشعار بودند، برگزیدیم.»
حمیدرضا نوربخش: «موسیقی عاشورایی یا آئینی نیاز به آسیب‌شناسی جدی دارد. امروز نغمه‌ها و ملودی‌هایی که رایج می‌شود و رسانه ملی هم خیلی به آن دامن می‌زند، آثار ضعیفی است که می‌شنویم و مداحی به سمت و سویی رفته که گاهی تبدیل به وهن ساحت معصومین می‌شودوی پیرامون تفاوت‌های فنی این کار با آلبوم‌های مشابه با موضوع محرم و عزاداری سالار شهیدان (ع) گفت: قطعاً هر کاری یکسری تفاوت‌های خاصی برای خود دارد و این اثر هم قطعاً متفاوت است. زمانی که شعر از نگاه موسیقایی از نگاه دیگری باشد، مسلماً متفاوت است. ما در آلبوم سعی کردیم صدای جدیدی داشته باشیم یعنی در واقع آنچه که در اثر می‌شنوید صداهایی است که کمتر شنیده‌اید.»
جلیلی در توضیح اینکه انتخاب اشعار در این آلبوم موسیقی بر اساس چه معیاری انجام شده است، بیان کرد: «ما چیزی حدود ۵۰ شعر در دست داشتیم که پس از مشورت‌هایی با مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری آقای محمدی، با نوعی تفکر به برخی اشعار قدیم و جدید که تا به حال کمتر به آنها پرداخته شده است، از زاویه‌های دیگری به واقعه عاشورا نگاه کردیم تا بیشتر جنبه حماسی و عاطفی این کار مدنظر باشد. همچنین نگاه ویژه این اثر، اشعاری در خصوص حضرت زینب (س) است که درمجموع سه الی چهار شعر در وصف ایشان است که در بخش آهنگسازی این‌گونه می‌طلبید که ما با یک حماسه زنانه مواجه شویم.»
محمد معتمدی مهرماه سال ۱۳۹۶ بود که در مراسم رونمایی از آلبوم «سربلندان» گفته بود: «بخش زیادی از آواز ایرانی که در من نهادینه شده، به واسطه نواهای آیینی بخش زیادی از موسیقی و آواز ایرانی که در من نهادینه شده است، به واسطه نواهای آئینی محرم و مداحان خوش صدایی بوده که در دستگاه‌های ایرانی روضه می‌خواندند و مداحی می‌کردند و از کودکی می‌شنیدم. همیشه معتقد بوده‌ام که موسیقی کشورمان زیر پرچم امام حسین (ع) از گزند حوادث تاریخی حفظ شده است.»
فریدون شهبازیان آهنگساز پیشکسوت و رهبر اسبق ارکستر ملی ایران هم در این مراسم به نکته‌های مهمی درباره موسیقی ایرانی اشاره کرد و توضیح داد: «شیفتگان موسیقی ایران می‌دانند که از اواخر دوره قاجار تا به امروز، همواره بر سر اینکه موسیقی ایران باید چه باشد و چه منش و روشی را دنبال کند بحث و گفت‌و گوی بسیار داشته‌اند. در سرزمین ما هر گروه از جامعه با نوعی از موسیقی سرگرم می‌شود و بر مبنای سلیقه خود، از موسیقی‌هایی که دوست دارند بهره می‌جویند.»
بسیاری از شهرستانی‌های مقیم تهران، ضمن توجه به موسیقی اصیل ایران، همچنان نسبت خود را با موسیقی محلی و مقامی حفظ کرده‌اند. حتی کسانی که از شنیدن موسیقی پرهیز دارند، ناخودآگاه نیاز خود را با آواهای تعزیه، نوحه خوانی و مجالس مذهبی اغنا می‌کنند. در عین حال گروهی همچنان موسیقی بازاری و پاپ را گوش می‌دهند و این نشان دهنده نیاز انسان به موسیقی است. پس وظیفه موسیقی‌دانان و تهیه‌کنندگان موسیقی در این ارتباط، وجدانی بیدار و مسئولیتی سنگین را طلب می‌کند که مهمترین هدف آن، پیشرفت و اعتلای موسیقی، به ویژه موسیقی اصیل ایران و آئینی است. موسیقی آئینی خود برگرفته از موسیقی اصیل ایران، یعنی ردیف آوازی و موسیقی محلی و مقامی است و آلبوم «سربلندان» نتیجه چنین تلاشی است.
او در توضیحاتی پیرامون دیگر جزییات این آلبوم گفت: آلبوم سربلندان در ۱۵ بخش تولید شده که خوانندگان جوان کشورمان در کنار خوانندگان نسل بالاتر خود بخش‌های مختلف آن را اجرا می‌کنند. بخش‌های بداهه خوانی آن بسیار جذاب و شنیدنی است. در کنار این آوازها، تصنیف‌های مختلفی را می‌شنویم که ملودی آنها بر روی شعر ساخته شده و در کنار این آوازها، برای شنیدن دلنشین است. در موسیقی اصیل ایران، دو پدیده و جذابیت بالا، یعنی بداهه خوانی و بداهه نوازی وجود دارد. در شاخه بداهه نوازی باز هم دو عامل مختلف وجود دارد. یکی تک نوازی و دوم جواب آواز. در این آلبوم جواب آواز در برخی قسمت‌ها با ساز ترومپت اجرا شده و البته نوازنده ترومپت را نمی‌شناسم، اما بسیار دلنشین، گیرا و خوب جواب آواز داده‌اند و حتی در ساز ترومپت از ربع پرده‌های موسیقی ایرانی به بهترین شکل ممکن استفاده کرده‌اند که قابل ستایش است.
شهبازیان ادامه داد: «نوشتن ملودی‌های جدید برای موسیقی آئینی کاری ارزشمند است که در این آلبوم انجام گرفته است. چرا که موسیقی آئینی در نوحه خوانی و مجالس مذهبی خلاصه شده که ملودی اکثر آنها از تصنیف‌های قدیمی گرفته شده و تکراری است و برای مخاطبان هم جذابیتی ندارد. نکته مهمی که در این ارتباط وجود دارد، این است که اگر برای بزرگان آئین و دین سرزمینمان احترام قائل هستیم، برای موسیقی آئینی باید آهنگ‌های جدید سفارش بدهیم و از تکرار ملودی‌ها دست بر داریم. کاری که در آلبوم سربلندان انجام شده است و شما اشعار آئینی را با ملودی‌های زیبا می‌شنوید.»
حمیدرضا نوربخش از خوانندگان و مدرسان برگزیده موسیقی ایرانی که در این مراسم حضور یافته بود نیز با تاکید بر اینکه یکی از خلاء های جدی امروز ما، نبودن آثاری از نوع آلبوم «سربلندان» است، اظهار کرد: «واقعیت این است که به دلایلی در حوزه موسیقی آئینی کمتر اثری تولید شده و مانند این اثر سراغ ندارم که این تعداد هنرمند خوب و صاحب کسوت و با صلاحیت، در کنار هم آلبومی را برای عرض ارادت به ساحت یکی از بزرگترین سرچشمه‌های فیض تولید کنند. موسیقی عاشورایی یا آئینی نیاز به آسیب‌شناسی جدی دارد. امروز نغمه‌ها و ملودی‌هایی که رایج می‌شود و رسانه ملی هم خیلی به آن دامن می‌زند، آثار ضعیفی است که می‌شنویم و مداحی به سمت و سویی رفته که گاهی تبدیل به وهن ساحت معصومین می‌شود. در حوزه شعر هم اوضاع شاید بدتر از موسیقی باشد.»
مدیرعامل خانه موسیقی ایران با بیان اینکه نغمه‌ها، ملودی‌ها و نوحه‌های بسیار غنی از گذشته داریم، عنوان کرد: «یکی از راه‌های حفظ و انتقال موسیقی کشورمان، همین مجالس تعزیه و مداحی و … بوده است. از این فضاها خیلی می‌توان استفاده کرد. امروز هم در گوشه و کنار کشور، هنوز هم نوحه‌های قدیمی و اصیل وجود دارد و با شنیدنشان متوجه می‌شویم که این نواها چقدر دلنشین هستند و چه موسیقی غنی دارد. این موسیقی قرن‌ها سینه به سینه جلو آمده است. در همین آلبوم چند قطعه برگرفته از نوحه‌های قدیمی تنظیم شده بود و می‌توان بر روی این گونه آثار کار کرد و فضا را تغییر داد.»
در گذشته یکی از شروط اساسی کسی که می‌خواست مداحی کند، صوت خوش بود. متاسفانه امروز این شرط هم از بین رفته است. متاسفانه برخی به این عرصه وارد شده‌اند که صدای درستی ندارند و اینها بر روی ذائقه مردم تاثیر می‌گذارند. باید آثاری مانند آلبوم «سربلندان» گسترش پیدا کند و بیش از این تولید شود.
به هر ترتیب باید پذیرفت که آلبوم «سربلندان» یکی از ارزشمندترین و معتبرترین مجموعه‌های موسیقایی مرتبط با ایام سوگواری حضرت سیدالشهداست که می‌تواند به عنوان یکی از مراجع معتبر موسیقایی در گوش شنیداری جامعه مخاطبان امروزی کشورمان ثبت شود.
۵۷۲۴۴
