تاریخ ایرانی ۱۲ شهریور ۱۴۰۰ نوشت :
شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی فارسی در مستندی به نقش رادیوی فارسی بی‌بی‌سی در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ پرداخت اما نتوانست برای این ابهام ۶۸ ساله پاسخی بیابد و حتی وزارت خارجه انگلیس در پاسخ به درخواست مستندساز برای ارائه اطلاعاتی در این باره اعلام کرد «نه تکذیب می‌کند و نه تائید می‌کند که اطلاعات مرتبط با درخواست شما را در اختیار دارد.»
کرمیت روزولت، مامور سیا و فرمانده عملیات کودتا، در کتابش نوشته برای نشان دادن حمایت رسمی آمریکا و بریتانیا از کودتایی برای سقوط دولت دکتر محمد مصدق: «به شاه گفتم پرزیدنت آیزنهاور این موضوع را با گنجاندن عبارتی در سخنرانی‌اش در سان‌فرانسیسکو در ۲۴ ساعت آینده انجام خواهد داد. چرچیل نخست‌وزیر بریتانیا نیز هماهنگ کرده تا در برنامه فردا شب بی‌بی‌سی، تغییر مشخصی به هنگام اعلام ساعت انجام شود. به جای حالا نیمه شب است، مجری خواهد گفت حالا دقیقاً نیمه‌شب است.»
رادیو بی‌بی‌سی فارسی در آن زمان در نیمه شب برنامه نداشته، اگر این حرف روزولت درست باشد، این پیام باید از بخش انگلیسی سرویس جهانی پخش شده باشد. پژوهشگرانی مانند مجید تفرشی مصرند که این پیام از رادیو انگلیسی سرویس جهانی بی‌بی‌سی پخش شده است: «شاه علاقه به سرویس جهانی داشت و آن را گوش می‌کرد.»
مانتی وودهاوس که در دوران ملی شدن صنعت نفت تا قبل از بسته شدن سفارت بریتانیا در تهران از ماموران MI6 در ایران بود، در کتابش «اقدامات جسورانه» به نقش بی‌بی‌سی اشاره می‌کند اما با تفاوت‌های مهم: «قدم کلیدی زمانی برداشته شد که روزولت موفق شد به شاه خبر بدهد دولت‌های آمریکا و بریتانیا حمایتشان را با دو عبارت رمزی نشان خواهند داد: یکی که در سخنرانی آیزنهاور گنجانده خواهد شد و دیگری در برنامه‌های بی‌بی‌سی فارسی. این اتفاق در اوایل اوت رخ داد.»
دونالد ویلبر از طراحان کودتا در سیا نیز در جزوه‌ای در این باره نوشته: «بر اساس نقشه ماموریت اولیه اسدالله رشیدیان این بود که شاه را متقاعد کند که او سخنگوی رسمی دولت بریتانیاست. برای این کار، شاه عبارت خاصی را انتخاب کرد تا توسط بخش فارسی بی‌بی‌سی در تاریخ مشخصی پخش شود. در لندن، هماهنگی‌ها از طرف نورمن داربی‌شایر انجام شد و عبارت به دست بی‌بی‌سی رسید. در روزهای ۳۰ و ۳۱ ژوئیه شاه، رشیدیان را ملاقات کرد. او پیام را شنیده بود، اما گفت که باید وضعیت را بررسی کند.»
نورمن داربی‌شایر، مامور MI6 در مصاحبه با تهیه‌کنندگان مستند «پایان امپراتوری» گفته: «ما در نهایت قانعشون کردیم و پیام را به اشرف دادیم که ببره به شاه بگه، اگه این کار رو بکنی (و با کودتا همراهی کنی)، متوجه یه تغییری در پخش برنامه‌ها میشی. وقتی اون رو میشنوی یعنی این یک تصمیم رسمیه.»
اسناد نشان می‌دهند وزارت خارجه بریتانیا تلاش کرده بر پوشش خبری بی‌بی‌سی فارسی اثر بگذارد و در بی‌بی‌سی هم به رغم اینکه بر استقلال تاکید شده، اما بخشی از این مطالب در قالب اطلاع‌رسانی پخش شده و این موضوع کارکنان ایرانی بی‌بی‌سی را آزار می‌داد. عباس دهقان، از کارکنان بی‌بی‌سی در دهه ۳۰ در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی فارسی در سال ۱۳۷۰ گفته: «من یک بار رئیس‌ام را دیدم. به او گفتم شما چندین سال است نفت ما را می‌برید و می‌خورید و به نظر حقارت به ما نگاه می‌کنید، حتی در مملکت خودمان. حالا آدمی بلند شده می‌گوید بس است. در آن موقع سفیر ما جناب سهیلی بود، حتی ما به سهیلی اطلاع دادیم که ما به هیچ‌وجه من‌الوجوه نسبت به ملتمان اهانت نمی‌کنیم، نسبت به شخص مصدق اهانت نمی‌کنیم.»
در آرشیو بی‌بی‌سی اثری از این پیام نیست. در آرشیو صداوتصویر بی‌بی‌سی نیز صدایی از اجرایی که کرمیت روزولت به آن اشاره کرده، وجود ندارد.
مارک گازیوروسکی، پژوهشگر تاریخ در گفت‌وگو با این مستند گفته: «هیچ دلیلی پیدا نمی‌کنیم که روزولت درباره موضوع بی‌بی‌سی دروغ گفته باشد و آنچه گفته به نظر ما کاملاً محتمل است.»
به گفته او، «روزولت ۲۱ ژوئیه رسید ایران اما تا اول اوت با شاه ملاقات نکرد. اگر این پیام توسط بی‌بی‌سی ارسال شده تا اعتبار روزولت را تائید کند، طبیعتاً نمی‌تواند در ماه ژوئیه باشد، باید در ماه اوت رخ داده باشد، در روزهای نزدیکتر به کودتا.»
مستندساز از وزارت خارجه بریتانیا خواست تا هرگونه مکاتبه بین وزارت خارجه و بی‌بی‌سی در ارتباط با ارسال پیام مخفی به شاه را در اختیار بگذارد. پاسخ وزارت خارجه بریتانیا این بود: «وزارت خارجه، نه تکذیب می‌کند و نه تائید می‌کند که اطلاعات مرتبط با درخواست شما را در اختیار دارد. این موضوع نباید به معنای تائید وجود چنین اطلاعاتی تلقی شود. رد یا تائید وجود چنین اطلاعاتی به خودی خود می‌تواند به ارائه اطلاعاتی منجر شود که به روابط بین‌المللی بریتانیا آسیب خواهد رساند. در شرایط فعلی، منفعت عمومی عدم رد یا تائید، از انتشار هرگونه اطلاعاتی درباره این مساله بیشتر است.»
بیشتر بخوانید :
روابط عمومی بی‌بی‌سی نیز به درخواست ارائه اسنادی در این باره چنین پاسخ داد: «بی‌بی‌سی از دولت بریتانیا و سیاستمداران مستقل است. استقلال بی‌بی‌سی در اساسنامه این نهاد تضمین شده است.»
یرواند آبراهامیان، مورخ اما اطمینان دارد که: «بی‌بی‌سی این پیام را به شاه فرستاده است. منابع مختلف و دست‌اول گفته‌اند چنین پیامی فرستاده شده است.»
مستند «BBC و کودتا» در یافتن حقیقت ماجرا و اصل پیام ارسال شده و محتوای آن ناکام ماند ولی آنچه مشهود است، اصرار دولت انگلیس به ادامه سکوت درباره هرگونه نقش خود در کودتای ۲۸ مرداد است که در پاسخ وزارت خارجه بریتانیا دیده می‌شود.
2121
