خبرگزاری فارس، بیرجند، مریم ستوده، خراسان جنوبی، سرزمینی کهن با ابنیه و آثار تاریخی فراوانی است که حکایت از اصالت تمدنی این دیار دارد.
مسجد در میان معماری اسلامی، حایز اهمیت است چرا که از گذشته های دور از این مکان مذهبی علاوه بر عبادت، برگزاری مراسم مختلف، اقامه نماز و... برای حل و فصل مشکلات اهالی هر منطقه نیز مورد توجه و استفاده قرار می گرفت به همین علت معماران و صنعتگران از دیرباز با توجه به اهمیت مساجد سعی بر احداث بناهایی تاریخی و... داشتند و در این راه موفق هم بوده اند.
خراسان جنوبی مهد مساجد کهن و قدیمی بسیاری است که علاوه برجاذبه‌های هنری، معماری و تاریخی نشان از فرهنگ، ایمان و باور مردم این خطه دارد.
وجود مساجد تاریخی مانند مسجد جامع علوی، مسجد جامع خضری، مسجد عاشورا خانه نهبندان، مسجد جامع هندوالان و مسجد دو حصاران و... در این استان نشان از بندگی و عمق ایمان مردم دارد.
مسجد جامع قائن خراسان‌جنوبی با قدمت ۱۱۰۰ ساله به‌عنوان بلندترین عمارت قائن و یکی از شاهکارهای معماری ایرانی - اسلامی شناخته می‌شود.
در مورد تاریخ احداث اولیه مسجد، نظرات مختلفی است به‌طوری‌که برخی معتقدند این مسجد بر روی بقایای یک آتشکده ساسانی ساخته شده است و برخی همانند ناصر خسرو زمان احداث آن را اوایل قرن پنجم هجری ذکر کرده‌‌اند.
ناصر خسرو قبادیانی در اواسط قرن پنجم هجری از این شهر دیدن کرده و آن را چنین توصیف کرده‌است: «قائن شهری بزرگ و حصین است گرد شهر خندقی دارد و مسجد آدینه به شهر اندر است و آنجا که مقصوره است تاقی عظیم و بزرگ چنان‌که در خراسان از آن بزرگتر ندیدیم و آن تاق نه در خور مسجداست و عمارت همه شهر به گنبد است».
البته با توجه به زلزله‌خیزی قائن، احتمالاً این مسجد در دوره¬هایی تخریب و مجدداً مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
به استناد کتیبه موجود در ایوان مسجد جامع، این بنا در سال ۷۹۶ هـ. ق به دستور امیر جمشید قارنی بازسازی و تغییرکاربری داده شده‌است؛ اصل بنا در سال های ۶۶۰ تا ۶۷۰ هجری قمری بنا نهاده شده و گویا در ابتدا مرکز حکومتی بوده به همین دلیل مسجد رو به قبله نمی باشد، بنابراین با استناد به کتاب «آثار و ابنیه تاریخی خراسان جنوبی»، مسجد جامع قائن از آثار ساخته شده در دوره ایلخانی می باشد.
در یکی از کتیبه‌های ایوان بسال ۷۹۶ هجری قمری نوشته شده :این بنا به فرمان جمشید قارن از خاندان معروف قارن که در دوره امیر تیمور جهانگشا حاکم قائن و مدتی حاکم ساری و دامغان بود تعمیر و مرمت شد.
لوحی با خط رقاع در داخل رواق پنجم در ضلع شمالی حیاط مسجد می‌باشد و تاریخ آن اول رجب سال ۹۲۱ است.
مضمون کلی آن مربوط به زمان فرمانروایی امیر سلطانی است که در (۹۱۹–۹۲۱) هجری از سوی شاه اسماعیل صفوی در قائن به این مقام منصوب شد. سنگ لوحی در سمت راست ورودی ایوان مسجد به ابعاد ۱۲۰×۵۰ سانتی‌متر و با خط بسیار زیبای رقاع وجود دارد که نوشته: شاه سلیمان صفوی امر به بازسازی مسجد داد بتاریخ ۱۰۸۰ هجری قمری کرده‌است.
در کاوشهای شبستان شمالی به سال ۱۳۵۴ستونهای سنگی با درازا و پهنای یک متر در یک متر از سنگ و لاشه و ملات و ساروج کشف شده که پایه‌های کنونی بر روی آن‌ها بنا گردیده وجود یک ستون چهار قلو در شبستان مشابه ستونهای مسجد جامع اصفهان قدمتی از دوره سلجوقی را نشان می‌دهد که احتمالاً در دوره تیموری تجدید بنا گردیده است.
این مسجد بنایی بسیار قدیمی و با شکوه است که مساحت مسجد ۱۴۷۰ متر و زیربنای ان ۱۰۵۰ مترمربع می‌باشد.
ایوان اصلی آن که از شاهکارهای معماری اسلامی است دارای ۱۸ متر ارتفاع ۱۱ متر عرض و ۲۲ متر طول است.
حیاط مسجد محوطه‌ای به درازای ۳۳ و پهنای ۲۸ متر است، در اطراف حیاط حجره‌هایی به عمق دو متر قرار دارد، از شاهکارهای معماری مسجد ایوان آن است که به طرز با شکوهی به زیبایی مسجد گوهرشاد ساخته شده است.
قبلاً دو مناره در دو سمت ایوان به ارتفاع ۵ متر داشته که باعث زیبایی بیشتر مسجد می‌شد و تا قبل از ویرانی صدای مؤذن از آن بلند بود.
سقف ایوان چهار طاق و سه گنبد دارد که به طرز زیبایی رنگ آمیزی و تزیین شده و معرق کاریهایش بسیار ظریف و زیباست.
نقاشی‌های ایوان به شیوه اصفهانی بوده و در دوره صفویان انجام شده و در زمان‌های بعد روی آن‌ها را رنگ زده‌اند.
دو شبستان در دو سمت ایوان علاوه بر این که در فصل زمستان استفاده خوبی دارند برای جلوگیری از رانش دیوارهای اطراف ایوان تأثیر بسزایی دارند.
این مسجد دو قبله متفاوت دارد. که یکی به سمت بیت‌المقدس و دیگری به سمت کعبه ساخته شده است؛ گرچه این مسجد جزو قدیمی‌ترین مساجد ایرانی می‌باشد ولی محراب های آن ربطی به تغییر قبله از مسجد الاقصی به مکه ندارد؛ احتمالاً یا ناشی از اختلاف اهل سنت و تشیع در محاسبات قبله یابی بوده یا محراب انتهایی ایوان یک نیایشگاه می‌باشد.
ساعت آفتابی توسط استاد توحیدی در میان صحن مسجد برای تعیین ظهر شرعی قائن ساخته شده، دو در مسجد یکی به سوی بازار قدیمی در شرق با دری بزرگ و دیگری به سوی شمال یعنی محل بازار فعلی، باز می‌شود.
در سمت راست ورودی ایوان مسجد لوح بزرگی به صورت عمودی در بدنه دیوار نصب شده و تاریخ آن محرم‌الحرام سال ۱۰۴۶هجری قمری است.
بسیاری معتقدند از قلعه کوه قائن تا دژ مرکزی شهر و مسجد جامع یک تونل زیرزمینی وجود داشته و مورد استفاده بوده است؛ احتمال دارد این معبر با مسیر کاریز جعفر آباد یکی باشد که در نزدیکی قلعه کوه «معبرش» مجزا می‌شود.
این بنا در سال ۱۳۱۶ به شماره ۲۹۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و تحت حفاظت و مرمت میراث فرهنگی قرار دارد.
انتهای پیام/۴۹۰۵
