به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مسجد در هر محله یا منطقه‌ای، ظرفیتی گرانبها در راستای ارتقای معنویت و نیز افزایش سطح فرهنگی و حل معضلات اجتماعی و اقتصادی است، همچنان که در صدر اسلام نیز کارکردی چندجانبه داشت. بنا بر گواه تاریخ، پیامبر بزرگوارمان در هر مکانی که برای اولین بار حضور می‌یافت، مسجدی بنا می‌کرد. در واقع زیر ساخت و عامل اصلى همه تحولات فردى و اجتماعى در سیره نبوى، مسجد بود، نشان به اینکه اولین اقدام آن حضرت در بدو ورود به مدینه، تأسیس مسجدی بود که اکنون با عنوان مسجدالنبی از آن یاد می‌شود. مضاف بر اینکه یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای تاریخ اسلام یعنی ماجرای معراج، بین دو مسجد یعنی مسجدالحرام و مسجدالأقصی شکل گرفت.
اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام نیز به تبعیت از سیره نبوی، نگاه وسیعی به این مکان مقدس داشتند. ایشان از مسجد به عنوان پایگاهی عبادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حتی نظامی بهره می‌بردند. به عنوان نمونه، مسجد کوفه در قلب مرکز زمامداری امیرالمؤمنین علیه‌السلام دارای چنین موقعیتی بود؛ مسجدی که در و دیوار آن، گواه خطبه‌های شورانگیز آن امام بزرگوار است. امام حسین علیه‌السلام نیز قیام خویش را از کنار مسجد الحرام آغاز و از این مکان مقدس اعلام قیام کرد و کاروان تشکیل داد. جالب است که امام زمان عجل‌الله تعالی فرجه قیام‌شان را از درون مسجدالحرام و کنار کعبه آغاز می‌کند و مرکز فرماندهی خویش را مسجد کوفه قرار می‌دهد. اینها همگی گواهی بر عظمت این مکان مقدس است.
سوگوارانه در این سالیان اخیر به دنبال برخی تأثیرات فرهنگی و نیز کم‌کاری مسئولان و متولیان امر مسجد، شاهد افت کارکرد مساجد بودیم، امری که بارها مورد هشدار رهبر معظم انقلاب قرار گرفت. حال به مناسبت روز جهانی مساجد، خبرگزاری تسنیم میزگردی با عنوان «فرصت‌ها و آسیب‌های مسجد» با حضور حجت‌الاسلام واشقانی از برگزیدگان ائمه جماعات و امام جماعت مشهور پر آوازه‌ی امام رضا علیه‌السلام در دهکده المپیک، رضا حسنلو فعال فرهنگی مسجدی و مهین ساعدی از مربیان تربیتی مساجد تشکیل داد.
تمام محله باید محراب امام جماعت باشد
* در این سالیان اخیر متأسفانه شاهد افت کارکرد مساجد در کشور بودیم. قصد داریم درباره برخی راهکارهای اصلاح وضعیت این مکان مقدس صحبت کنیم. راهکارهای پیشنهادی شما چیست؟
حجت‌الاسلام واشقانی: یکی از مسائل پایه‌ای که می‌تواند به رشد کارکرد مسجد کمک کند، حضور مستمر امام جماعت در مسجد و ساده‌زیستی او و آشنایی او با نیازهای محله است. امام جماعت باید مسجد را محل کارش بداند، اما حوزه‌ی فعالیتش باید چندین خیابان منتهی به مسجد باشد نه اینکه فقط امام جماعت وارد مسجد شود و اقامه‌ی نماز کند و یا حدیث و آیه‌ای بخواند و برود. در این صورت به اهداف یک امام جماعت عمل نکرده و باید در اندیشه‌ی خود تجدید نظر کند. امام جماعت زمانی امام جماعت است که در جمیع جهات مسجد و در رسیدن به امور نیازهای محل و منطقه امامت کند و پیشگام باشد. برای امام جماعت هنر نیست که صرفاً هنگام نماز در محراب باشد، بلکه امام جماعت تمام اطراف محل را باید محراب خود بداند و به این ترتیب صدای مردم را بشنود و نیازهای محله را به گوش مسئولان برساند و با روح پدری با مردم برخورد کند و امید مردم در زوایای گوناگون در محل و منطقه باشد. او باید جلوتر از مردم باشد؛ امام جماعت، میزبان مردم در مسجد است، لذا شایسته است درب مسجد را او به روی مردم باز کند نه اینکه مردم درب مسجد را به روی مردم باز کند.
فیلم سخنان حجت الاسلام واشقانی
دیگر اینکه امام جماعت باید به استعداد روحیه مردم عمل کند؛ در رفتار و مراودات اجتماعی همین طور رفتار کند. او به منزله‌ی پدری دینی و مدیری دینی در محل است.
رضا حسنلو: یک نکته‌ای هم که وجود دارد، این است که خود مسجد هم برنامه‌ای ندارد. تقریباً به تمام مساجد رفت‌وآمد دارم و حدود 20 سال برای کلاس‌های قرآن، جلسه‌داری کردم. زمان مسجد هم یک زمان خاص است. شما باید ظهر بروی. چند دقیقه قبل از شروع نماز، امام جماعت حضور می‌یابد. اندکی پس از اقامه نماز و قرآن هم مسجد بسته می‌شود. اگر بخواهی یکسری دوره‌ها و کلاس‌ها را در مسجد بگذاری، به همین راحتی میسر نیست و هر مسجدی حاضر به ارائه‌ی امکانات نیست.
از دیگر سو مسئولان امر مسجد، این مکان مقدس را رها کردند؛ اگر من به عنوان صاحب مجموعه یا سازمانی باشم که برایم درآمد دارد، دوست دارم هر روز شعبه‌های خود را بیشتر کنم و برایم مهم است که تمام آنها کارکرد داشته باشند. ما اکنون در پایین‌ترین منطقه‌ی شهر هم مسجد شکل دهیم، باید چند صد میلیون هزینه خرید ملک آن کنیم و چند صد میلیون هم هزینه ساخت بدهیم؛ متأسفانه آخرین اولویت ما مساجد هستند.
فیلم سخنان رضا حسنلو
استفاده از بودجه مردم باید در جهت آبادانی مساجد باشد نه درآمدزایی آن
مهین ساعدی: خانواده‌ها انتظار زیادی از مساجد دارند. مسجد برای شیعیان مثل قلب جامعه است. از این مکان است که مسائل عقیدتی، فرهنگی و سیاسی نشئأت می‌گیرد. وقتی خودم به مسجد بروم و تجربه خوبی کسب کنم، می‌توانم این فرصت را به خانواده خود انتقال دهم. در زمان رسول الله صلی الله علیه و آله مساجد محل گردهمایی بود. حتی برای نبردهای خود در مسجد پایگاه شکل می‌دادند. متولیان مساجد باید بتوانند جاذبه‌هایی ایجاد کنند؛ ابتدای کار با مشورت است. نیاز است از افرادی که در هر محله زندگی می‌کنند، دعوت به همکاری کنند. مسئولان توقع نداشته باشند که مردم صرفاً به مسجد بابت درآمدزایی آن کمک مالی کنند؛ این امر خوشایند نیست. کمک مردم باید در جهت آبادانی بیشتر مسجد باشد تا بتواند خدمات بیشتر و بهتری به خانواده‌ها ارائه دهد. هرچند در کنار آن می‌توان به مستمندان، نیازمندان محلات کمک کرد. در این صورت خود خانواده‌ها جذب مسجد می‌شوند. در کنار مساجد، فرهنگسراها و آموزشگاه‌ها به نحوی پا در کفش مساجد کردند، اما باز به اینها هم نمی‌توان ایراد گرفت. هر چیزی سر جای خودش ارزنده است، منتها می‌توانند از ظرفیت آموزشی و فرهنگی یکدیگر استفاده کنند.
مسئولان باید مکان مسجد را دفتر ارتباطات مردمی خود بدانند
* حاج آقای واشقانی شما به عنوان یکی از ائمه جماعات شاخص و مطرح کشور و مسجدی که در آن فعالیت می‌کنید، به عنوان مسجد تراز انقلاب شناخته می‌شود. پویایی مساجد را در چه شاخصه‌هایی می‌دانید؟
واشقانی: زمانی مسجد پویا می‌شود که مسئولان نه تنها در زمان انتخابات در مسجد حضور داشته باشند بلکه مسجد را دفتر ارتباطات مردمی قرار دهند. این کار نشان‌گر آن خواهد بود که مسئولان، جزو مردم هستند و از مردم هستند و با مردم هستند. وقتی ارتباط یک مسئول با مردم در مسجد تجلی یابد، چنین مسئولی به معضلات و مشکلات جامعه بیشتر علم پیدا می‌کند. مسئولی که در بین مردم نمی‌آید و صرفاً در زمان انتخابات در مسجد می‌آید، خیری نخواهد دید و مردم هم خیری از او نخواهند دید.یکی از مهم‌ترین عواملی که توده‌ی مردم را می‌توان علاقه‌مند به مسجد کرد، این است که مسئولان در مسجد حضور یابند؛ همچنین حضور دانشمندان و علما و حضور صاحبان فضل و تجربه در مسجد نقش بنیادی در افزایش کارکرد مساجد دارد. در مجموع، مسجد سبب تحکیم مبانی جامعه دینی است، طوری که تمام صداها را می‌شنود. زمامداران و مسئولان وقتی در مسجد حضور داشته باشند، تمام فراز و نشیب جامعه را از مردم می‌شوند؛ این امر سبب پویایی مسجد می‌شود.
از دیگر سو امروز جامعه‌ی اسلامی، مسجد کارآفرین نیاز دارد؛ یعنی مسجدی که عملاً بتواند در خدمت مردم باشد و بتواند از کار مردم گره‌گشایی کند؛ وگرنه صرف سخنرانی در مسجد، نه اینکه حضور مردم را در مسجد کمرنگ می‌کند بلکه خود مسجد در گذر زمان، ماهیت خود را از دست می‌دهد. این مسجد زمانی تجلی‌گر خواهد بود که در امور مختلف در خدمت جامعه باشد.
در شأن مسجد نیست از کنار آن کسب دنیوی کنیم
واشقانی: امروز جوار مساجد، از ساخت جایگاهی برای مسافران و بیماران خالی است. در صدر اسلام، پیامبر صلی الله علیه و آله مکانی را در نظر گرفته بود که مجروحان جنگ، بیماران، مسافران، رهگذران و غریبان در این پایگاه که به نام اصحاب صُفّه بود، تجمع می‌کردند و حضرت به آنها قرآن و نوشتن و خواندن یاد می‌داد. پیامبر در کنار ایشان غذا میل می‌کرد و افرادی را هم با عنوان پرستار برای رسیدگی به مجروحان قرار داده بود. امروز هم یکی از ضروریات مساجد در نظام جمهوری اسلامی همین موارد است. ما در مسجد امام رضا علیه‌السلام تجربه این قضیه را داشتیم. پس از اتمام ساخت مسجد، در کنار آن جایگاهی را به عنوان حسینیه در نظر گرفتیم؛ لذا مسافران شهرستانی و بیماران از سراسر کشور از این مکان استفاده می‌کنند. امروز یکی از نیازهای ضروری جامعه این است که به جای مغازه‌ها و باشگاه‌های ورزشی، چنین اماکنی ساخته شود. اینها را اسلام می‌پسندد و سنت نبوی بوده است. مسجد باید تولید دین و معرفت کند. مسجد باید تألیف قلوب ایجاد کند. باید در رکاب ولایت، سبب انسجام وحدت شود، باید تجلی آرمان اسلام و آموزه‌های قرآن و عترت باشد. در شأن مسجد نیست که انسان از کنار آن کسب دنیوی کند. مسجد تجلی‌گاه معارف قرآن و عترت است؛ لذا امروز تجربه نشان می‌دهد که در سخن، اشخاص حقیقی و حقوقی مدعی هستند که ما در مدیریت مسجد قدم بر می‌داریم، اما در میدان عمل شاید بتوان گفت از آنها خبری نیست؛ حتی از بعضی ائمه جماعات در خدمت مسجد خبری نیست مگر تعداد معدودی؛ اما از همین مقدار معدود هم حمایت نمی‌کنند. مسجد امام رضا علیه‌السلام نشان داده که استقبال از سوی مردم زیاد است، اما گرفتار تأمین اعتبار است. اینها امکانات و هزینه می‌خواهند. اقشار ضعیف و ناتوانی هستند که نیاز به حمایت دارند. یکی از جاهایی که می‌تواند از بیماران و نیازمندان و گرفتاران حمایت کند، مسجد است.
رضا حسنلو:دوست دارم یکی از مسئولان امور مساجد، وضعیت بودجه‌ی مساجد را بررسی کنند تا ببینند بیشترین سرمایه‌گذاری بابت چه موضوعاتی است. چرا تمام مساجد آمارشان در غذا دادن و نذری است، اما هیچ کدام نمی‌گویند هزار تا کار در زمینه امور فرهنگی انجام دادیم؟ چرا هیچ کدام ننوشتند یک کلیپ یا کار هنری آماده کردیم؟ بنابراین فعالیت مساجد کم شده است. من خودم تمام تقصیرات را به گردن اداره‌کنندگان می‌اندازم. ضعیف عمل می‌کنند. اگر مسجد ملک شخصی شما بود، اینطور رفتار می‌کردید؟ مسجد خانه خدا و خانه فرهنگی ما است، اما فعالیت‌های فرهنگی در آن کم شده و در نماز خلاصه شده است. نماز ستون دین است، اما بنا نیست فعالیت‌های دیگر را تعطیل کنیم.
تجاری کردن مساجد بزرگ‌ترین معضل مساجد ماست
* ظاهر سخنان شما بزرگواران نشان می‌دهد که یک گلایه مشترک دارید که همان تجاری‌سازی مساجد است.
رضا حسنلو:همین طور است. بزرگ‌ترین مشکل ما در حال حاضر ساختمان‌های جدیدی است که کنار مساجد شکل می‌گیرند و تجاری می‌شوند. وقتی پای پول به میان می‌آید، اختلافات بیشتر و مشارکت مردم کمتر می‌شود. مردم دوست دارند مثل سنت دیرینه‌ی خود در مسجد کار انجام دهند. توانی که در مردم است، کم‌کم خاموش کردیم و آنها به کنار رفتند. با وجود حضور دشمن در فضای مجازی و تبلیغات میلیاردی آنها ما هیچ برنامه‌ای برای تبلیغ در مسجد و برای مساجد نداریم. بنابراین به نظرم مشکلات مساجد از سوی مردم نیست بلکه از سوی مسئولان است، چرا که برنامه و راهکاری ندارند. مساجد هم که از افراد با سن بالا شکل یافته و ایده‌ای برای بهبود کار ندارند و همه خسته شدند. چرا بعد از این همه مدت که از مسجدداری ما گذشته است، من خودم فرزندم را نمی‌توانم به مسجد بیاورم. هیچ مازادی بر معنویت مردم نداریم. چه بسا یکی از مشکلات ما این است که برخی روحانیون مساجد، احکام خود را نمی‌دانند. چرا اینگونه است؟ چون تقاضا نیست. انتظار ما از امام جماعت، خواندن نماز است و هیچ. الان هم که برخی مساجد، تجاری شده‌اند. در مجموع انتظار داریم یک مقداری از زاویه مردم نگاه کنند. مدام نگویند ماده و تبصره نوشتیم تا مساجد اجرا کنند. شما صد تا قانون برای مسجد گذاشتی، چه کسی باید اجراء کند؟ از آن سو هم نگاه کن که برخی از آنها دست و پاگیر نباشد.
رفتارهای منفی کارگزاران مسجد کودکان را از آنجا گریزان کرده است
* با وجود تمام مشکلات و انتقاداتی که متوجه مساجد و متولیان امر مسجد است، خود خانواده‌ها و مربیان فرهنگی چه زمینه‌هایی را می‌توانند برای حضور فرزندان و در مجموع، خانواده‌ی خود برای حضور در مسجد فراهم کنند؟
مهین ساعدی: درباره ارتباط والدین با مساجد، باید نگاهی دو جانبه داشته باشیم. یکسری از رفتارهای منفی ما سبب شده بچه‌ها از مسجد گریزان شوند و حتی حاضر نباشند برای اقامه نماز جماعت هم در مسجد حاضر شوند. این مسئله به رفتارهای امام جماعت و خادمین و کارگزاران مساجد باز می‌گردد. اگر کارگزاران مساجد، بچه‌ها را فرزندان خود بدانند و به آنها اثبات شود مسجد، فضایی امن و سراسر آرامش است، قطعاً در مسجد حضور می‌یابند. در این مکان مقدس روح کودک و نوجوان به پرواز در می‌آید و به آرامش می‌رسد. خودم بارها تجربه کرده‌ام که وقتی دغدغه و ناراحتی داشتم، همین که پایم را به مسجد گذاشتم، به قدری آرام شدم که تمام مشکلاتم را فراموش کردم؛ بنابراین رفتارهایی که از سوی مسئولان مساجد صورت می‌گیرد، در جذب کودکان و نوجوانان خیلی اثربخش است. مسائل تشویقی هم باید لحاظ شود. هرچند خیلی وقت‌ها شنیدیم در مساجد مکان‌هایی برای بازی و کلاس‌های فرهنگی و آموزشی وجود دارد، اما چه بهتر که برنامه‌هایی طراحی کنیم تا کودکان خودشان در آن مشارکت کنند. خیلی زیاد شنیدیم که مساجد باید این امکانات را داشته باشند، اما عملاً رسیدگی نمی‌کنیم.
رضا حسنلو: خانواده‌ها هم از عدم اولویت‌بخشی به مساجد مستثنی نیستند. برای هزینه‌کردهای خانواده، آخرین اولویت، مسجد است. اگر بخواهند برای فرزندان خود برنامه‌ای طراحی کنند، انواع کلاس زبان و ... را در نظر می‌گیرند، در آخر سر اگر فرصتی شد، به مسجد هم فکری می‌کنند. در برخی پایگاه‌های بسیج همین اشکالات دیده می‌شود. چرا مسئول بسیج نباید یکی از بایسته‌های یک بسیجی را نماز اول وقت بداند؟ در حالی که اساس مسجد برای تبلیغ دین با پایه نماز است. متأسفانه نه هیئات و نه بسیج عمدتاً در نماز جماعت حضور ندارند.
انتهای‌پیام/
