به تازگی تیمی از باستان‌شناسان مدعی شده‌اند که توانسته‌اند نویسههای خط ایلامی باستان که برای سال‌ها معمایی ناشناخته بوده را رمزگشایی کنند.
به گزارش دویچه وله؛ باستان‌شناسان فرانسوی، در اوایل سال ۱۹۰۳، هنگامی‌که در حال حفاری ویرانه‌های باستانی شهر شوش، واقع در جنوب غربی ایران بودند، به کتیبه‌های باستانی خط ایلامی برخوردند. این اشکال از طرح‌های مربعی به همراه نقطه‌ها و خط‌های تیره تشکیل شده بودند.
محققان سپس به سرعت دریافتند که این زبان، یکی از چهار خط قدیمی شناخته شده در کنار خط میخی بین‌النهرین، هیروگلیف مصری و خط سند است. تمدن ایلامی، از این نظام نگارشی مخصوص در عصر برنز، در اواخر هزاره سوم و اوایل هزاره دوم پیش از میلاد، استفاده می‌کرد.
با این وجود، کارشناسان در زمان کشف خط ایلامی، هنوز نمی‌‌توانستند متوجه منظور نمادها و علائم آن شوند و از این بین، فقط چند علامت را توانستند تفسیر کنند.
جام‌های نقره‌ای، کلید گشایش درک نظام نگارشی خط ایلامی
اکنون، فرانسوا دوسه، باستان‌شناس فرانسوی و تیمش مدعی هستند که خط باستانی ایلامی را تا حدی رمزگشایی کرده‌اند. آنها از هشت جام نقره‌ای به عنوان مبنایی برای رمزگشایی استفاده کردند که اغلب نویسههای خط ایلامی بر روی فلز آن حکاکی شده بود.
دوسه که در دانشگاه تهران و هم‌چنین آزمایشگاه تحقیقاتی Aarcheorient در لیون فرانسه فعالیت دارد، در گفنگو با دویچه وله گفت: این جام‌ها برای مدت‌ها تحت مالکیت یک مجموعه خصوصی بود و اخیرا در اختیار محققان قرار گرفته است.
خط‌های باستانی چگونه رمزگشایی می‌شوند؟
یکی از جام های نقره‌ای باستانی که دوسه و تیمش برای رمزگشایی خط ایلامی از آن استفاده کردند
یکی از روش‌های رایج برای رمزگشایی خط‌های ناشناخته، تطبیق متون مشابه در نظامهای نوشتاری مختلف است. بدین ترتیب، کارشناسان می‌توانند علائم ناشناخته در متون مختلف را استنتاج کنند.
به عنوان مثال، بیایید تصور کنیم که متنی به زبان آلمانی داریم که مستقیما در زیر آن، ترجمه‌ای به زبان چینی آمده است. در نسخه آلمانی، کلمات «شاه کارل» به طور متعدد ظاهر شده‌اند. اکنون باید نویسههای چینی را پیدا کنید که دقیقا در همان محل تکرار شده‌اند. با این روش، می‌توانید نوشتار صحیح عبارت شاه کارل را در زبان چینی درک کنید.
اکنون، تیم دوسه از روش مذکور برای خواندن کتیبه‌های حک شده بر روی جام‌های نقره‌ای استفاده کرده‌اند. روی این جام‌ها، کتیبه‌هایی متعلق به پادشاهان و فروانروایان، به زبان ایلامی، اما با دو خط مختلف حکاکی شده‌اند. یکی از این خط‌ها، میخی بین‌النهرین است که پیش‌تر رمزگشایی شده و خط دوم ایلامی است که محققان اطلاعات چندانی در مورد آن نداشتند.
دوسه در ادامه گفت: جام‌ها، کلید ما برای رمزگشایی نوشته‌های ایلامی بودند. در نتیجه، موفق شدیم از این طریق ۷۲ نویسه را بخوانیم.
با این حال، او هم‌چنان موفق نشده، ۴ نویسه را در این میان رمزگشایی کند. دوسه معتقد است که شگفتی واقعی مطالعه اخیر، ماهیت نظام نوشتاری خط باستانی ایلامی است. او می‌گوید که محققان قبلا تصور داشتند که خط ایلامی تلفیقی از آوانگاری و واژه‌نگاشت باشد که خلاف آن ثابت شد. نویسههای فونوگرافیک یا آواگرام، حروف و هجاهای جداگانه هستند و یک صدای گفتاری را نشان می‌دهند. اما نویسههای واژه‌نگاشت نمایانگر کلمه‌ای کامل هستند؛ درست مانند عدد ۱ که به حروف، «یک» نوشته می‌شود.
قدمت این لوح با نویسه خطی ایلامی شوش، به نیمه دوم هزاره سوم پیش از میلاد می‌رسد
دوسه در ادامه افزود که در پایان تحلیل‌های خود به این نتیجه رسیده که خط ایلامی، یک خط کاملا آوانگاری است. بدین ترتیب، این خط باستانی قدیمی‌ترین خط آوانگاری تاریخ به شمار می‌رود و اساسا دیدگاه باستان‌شناسان در مورد تکامل نوشتار را دگرگون می‌کند.
با این حال، در محافل باستان‌شناسی، تحقیقات دوسه هم‌چنان مورد پذیرش قرار نگرفته‌اند. مایکل میدر، زبان‌شناس دانشگاه برن و مدیر موسسه آلیس بکر سوئیس و فعال در حوزه رمزگشایی زبان‌های باستانی، در مورد یافته‌های دوسه ابراز تردید کرده است. این محقق برجسته زبان‌شناس بر این باور است که تا زمانی‌که دوسه و همکارانش شواهد کاملا دقیقی ارائه نکرده باشند، خط ایلامی هم‌چنان در دسته رمزگشایی نشده باقی خواهد ماند.
میدر می‌گوید که تا به حال تنها تلفظ ۱۵ نویسه کشف شده و برای ۱۹ نویسه دیگر فرض‌های بسیاری عنوان شده است. او هم‌چنین اضافه کرد که دوسه ممکن است در اضافه کردن نویسههای بیشتر به فهرست قبلی، موفق شده باشد؛ اما تا وقتی مفهوم و تلفظ تمامی نویسه‌ها مشخص نشوند، خط ایلامی نیز به طور قطع رمز‌گشایی‌نشده باقی خواهد ماند.
میدر درباره اظهارات دوسه در زمینه نظام نوشتاری کاملا آوانگاری خط ایلامی نیز تردیدهای زیادی دارد. او اضافه کرد:
تحلیل‌های ریاضی حاکی از آن هستند که نظام نوشتاری خط ایلامی تنها ۷۰ درصد از نویسههای آوایی تشکیل شده و باقی آن نیز واژه‌نگاشت است.
حال اینکه دوسه و همکارانش واقعا توانسته‌اند این خط باستانی را رمزگشایی کنند، هم‌چنان به طور دقیق ثابت نشده است. با این حال، در ماه اکتبر، متخصصان نظامهای نوشتاری باستانی، با برگزاری کنفرانسی در نروژ، به بحث و مطالعه درباره این کشف تازه می‌پردازند.
